Konteyner Yükler

Konteyner taşımasına konu olan yükler genellikle taşıma sırasında çabuk kırılabilen ve bozulabilen yükler ile paketlemeye müsait olan yükler ya da kırkambar nitelikli yüklerden kaplı taşımalara uygun olabilecek daha ziyade pahalı mallar ve yükleme / boşaltmada zarar görme ihtimali yüksek olan mallar ile soğutmalı tertibatlı konteynerlerle taşınabilecek soğuk yükler şeklinde tanımlanabilir. (Yeni, 2001: 43)

Seçenek olarak, elektrikli ve elektronik aletler, tıbbi cihazlar, taze ve dondurulmuş sebze ve meyveler, tekstil ürünleri, sigara ve içkiler, hayvansal gıdalar verilebilir. (Aksu, 1997: 20)

Gerek ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü)’nün tanımlamasına, gerekse doktrindeki tarif ve açıklamalarına göre ise; “Birçok heterojen malın tek bir yükleme ve taşıma ünitesi haline gelmesine yardım eden, içine konan malların birkaç indirme bindirme işleminden sonra da taşınmasını sağlayan, hiçbir taşıma aracına bağlı olmayan ve bir araçtan diğerine teknik araçlar yardımıyla kolaylıkla aktarılabilen, büyüklüğü ve dizaynı indirme ve bindirmeye uygun olan, tekrar kullanılabilmesi için gerektiği kadar sağlam yapılan sandık ve taşıma kaplarına konteyner denmektedir.” (Tetley, 1988: 9)

İlk konteyner fikri 1801 yılında Dr. James Anderson adında bir İngiliz tarafından ortaya atılmıştır. Dr. Anderson aynı biçim ve büyüklükteki tekerleksiz ve şasisi olmayan vagonların içine doldurulmuş eşyanın demiryolu üzerinde hareket eden tekerlekli bir şasi üstünde taşınmasından sonra, demir yolundan varış yerine, bir

23 vinç vasıtası ile üstüne konulacağı bir karayolu taşıtı yardımıyla taşınması düşüncesini ileri sürmüştür. Ancak, 1906 yılında bu fikir uygulamaya konulabilmiş ve 1960’lı yıllarda günümüzde kullanılan konteyner taşımacılığına dönüşmüştür. Konteyner taşımacılığının deniz yoluyla gelişmesinde ABD öncülük etmiştir. İlk deniz aşırı konteyner taşımacılığı Rotterdam, Bremen limanlarına sefer yapan “American Sea-Land Konzern” gemisi ile gerçekleştirilmiştir. (Sır, 1992: 9)

Bir diğer kaynağa göre ise Malcolm P. McLean konteynerizasyonun babası olarak bilinmektedir. 1930’larda Hoboken Limanında çalışmakta iken yüklerin taşınması esnasında yükleme ve boşaltmalarda yaşanan kargaşanın engellenebilmesi ve taşımacılığın rasyonel olabilmesi için farklı bir taşımacılık şeklinin olması gerektiğini düşünmüştür. Bu amaçla önceleri yükleri kamyonlar ile birlikte gemiye yüklemiş ve yükün olabildiğince hızlı ve alıcısına yakın bir alana götürmeyi başarmıştır. Standart konteynerlerin geliştirilmesinden sonra traktörler ile çekilen sistemleri kullanmış ve sonrasında da çekicilerin de ortadan kalkması ile sadece konteynerler gemiye yüklenir hale gelmiştir. (GIA, 2006: 1)

Şekil 1.11. Konteyner Elleçlemesi

24 Konteyner reformu, denizyolu ile eşya taşımacılığını radikal olarak değiştirmiş, ulaşımın daha güvenli ve süratli hale gelmesini sağlamıştır. (Tetley, 1988: 639)

Konteyner taşımacılığı, 1950’li yıllarda ilk ortaya çıktığından bu yana kırkambar yüklerinin taşınmasında hem kolay ve hızlı elleçlenmesi açısından, hem de yükün güvenliği ve emniyeti gibi hususlar açısından büyük bir devrim yaşanmasına neden olmuştur. Tüm ülkelerdeki limanlarda yük sahası, yanaşma tesisleri, rıhtımlar, yeterli derinliğe sahip liman yaklaşımları gibi özelliklerde konteyner taşımacılığı ile birlikte değişim yaşanan diğer hususlardır.

Konteynerler taşıma işleminde uygunluğun sağlanabilmesi için belirli boyutlarda imal edilmektedir. Başlangıçta ISO-10 olan konteyner kapları kısa sürede ISO-20, ISO-40 standartlarındaki yüklüklere yerini bırakmıştır. 2435 mm. x 2435 mm. boyutlarında kare kesitli kutular olarak inşa edilen bu taşıma kaplarının boyları ise 6055 mm. (20 feet), 9125 mm. (30 feet) ve 12190 mm. (40 feet) boyutlarında üretilmektedirler. 20 feet, 30 feet ve 40 feet’lik konteynerler pratikte 20’lik, 30’luk ve 40’lık olarak ifade edilmektedir. Bundan başka, sıvı yükleri taşımak üzere de özel konteynerler yapılmıştır. Bozulabilir gıda maddelerinin taşınabilmesi amacı ile kendi özel soğutma sistemleri bulunan konteynerler yapılmıştır. (Sindel, Ünsalan, 1995: 17)

ASA standardı ise Amerikan standartlarında üretilmiş olan konteynerler için kullanılmaktadır. Ancak ASA standartlarında bulunan konteynerler Avrupa ve diğer ülkelerde sıkıntılı koşulların oluşmasına neden olabilmekteydi. Avrupa ülkeleri için karayollarının dar olması taşımacılığı sınırlayan en büyük faktörlerden olmuştur. Bunun üzerine Amerikalı taşıyanlar ve taşıtanlar ISO standartlarında konteynerlerin üretilmesi için sancılı bir tartışma döneminden sonra anlaşmaya varılmıştır. Avrupa içerisinde kara taşımacılığında 2,5 metrelik geniş konteynerlerin tren yolu ve kara yolu kombine taşımalarında kullanılabileceği de aynı anlaşmada kabul görmüştür. (http://www.containerhandbuch.de, 26 Kasım 2007)

25 Tablo 1.8. ISO Konteyner Standartlarındaki Konteyner Ölçüleri

20′ container 40′ container 45′ high-cube container İmperyal Metrik İmperyal Metrik İmperyal Metrik Dış Ölçüler Uzunluk 19' 10½" 6.058 m 40′ 0″ 12.192 m 45′ 0″ 13.716 m Genişlik 8′ 0″ 2.438 m 8′ 0″ 2.438 m 8′ 0″ 2.438 m Yükseklik 8′ 6″ 2.591 m 8′ 6″ 2.591 m 9′ 6″ 2.896 m İç Ölçüler Uzunluk 18′ 10 5_{⁄16″ 5.758 m 39′ 5} 45_{⁄64″ 12.032 m 44′ 4″ 13.556 m} Genişlik 7′ 8 19⁄32″ 2.352 m 7′ 8 19⁄32″ 2.352 m 7′ 8 19⁄32″ 2.352 m Yükseklik 7′ 9 57_{⁄64″ 2.385 m 7′ 9} 57_{⁄64″ 2.385 m 8′ 9} 15_{⁄16″ 2.698 m} Kapı Açıklığı Genişlik 7′ 8 ⅛″ 2.343 m 7′ 8 ⅛″ 2.343 m 7′ 8 ⅛″ 2.343 m Yükseklik 7′ 5 ¾″ 2.280 m 7′ 5 ¾″ 2.280 m 8′ 5 49⁄64″ 2.585 m Hacim 1,169 ft³ 33.1 m³ 2,385 ft³ 67.5 m³ 3,040 ft³ 86.1 m³ Max. Kütlesel Ağırlık 52,910 lb 24,000 kg 67,200 lb 30,480 kg 67,200 lb 30,480 kg Boş Ağırlık 4,850 lb 2,200 kg 8,380 lb 3,800 kg 10,580 lb 4,800 kg Net Ağırlık 48,060 lb 21,600 kg 58,820 lb 26,500 kg 56,620 lb 25,680 kg (Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Containerization#ISO_standard, 01.06.2007)

Deniz taşımacılığında çoğunlukla 20 feet’lik konteynerler ölçüt olarak kabul edilir. Bu ölçüt TEU (twenty-foot equivalent unit) olarak bilinir. Konteyner gemilerinin kapasiteleri de TEU olarak değerlendirilmektedir.

Konteynerizasyona gidiş Kuzey Amerika, Asya ve Avrupa’daki nispeten küçük sayıda olan merkez limanlardaki konteyner trafiğinin yoğunluğuna sebep olmuştur. Böylece bu limanların konteyner elleçleme hacmi, konteyner taşımacılığının büyüdüğünü açıkça göstermiştir. Singapur ve Hong Kong limanları buna en güzel örnek olarak gösterilmektedir ve bu limanlar büyük oranlarda konteyner taşımacılığını arttırmıştır. (Deniz Ticaret Odası, 1995: 54)

Konteyner taşımacılığının ticarette hızlı biçimde yükselişi yüklerin konteynerlerle taşınmasının getirdiği avantajların fazlalığından kaynaklanmaktadır. Konteynerler kullanılarak yükün taşınmasının hem taşıyan hem de taşıtan açısından avantajları bulunmaktadır. Konteyner taşımacılığının farklı taraflar açısından avantajları genel olarak aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

26 Tablo 1.9. Özel Konteynerlerin Olası Yükleri

Konteyner Tipi Olası Yükler

Yüksek Hacimli Konteynerler Halı, Beyaz eşya, elektronik eşya (TVs, VCRs, vb.), tütün, oyuncak, tehlikeli yük varilleri. ISO standartlarında olamayan

Küçük Konteyner Yük Kutuları

Ev eşyası gibi ürünler, küçük hacimli yükler, havayolu taşımacılık ürünleri, paketlenmiş tehlikeli yükler.

20’ Dökme Yük Konteynerleri Arpa, buğday, tane yükler, kum, fındık ve benzerleri, yazıcı mürekkepleri, şeker ve kuru kimyasallar gibi tehlikeli yükler.

20’ Yarım Yükseklikteki Üstü Açık Konteynerler

Variller, borular, demirler, araba aksamları, çelik ürünleri, mermer ürünleri, ağır maden ürünleri

20’ ve 40’ Üstü Açık Konteynerler

Tarım ve sanayi makineleri, tekne, cam, külçe, kütük, hurda vb ürünler.

20’ Üstü Açık Dökme Yük Tahliye Konteynerleri

Kömür, maden, kum, cam hammaddeleri, hurda ve gübre

20’ Yanları Açık Üretim Konteynerleri

Tarım ürünleri, çiftlik hayvanları vb.

20’ Havalandırmalı Konteynerler Fasulye, kakao çekirdekleri, kahve, soğan, patates, baharat, tütün, tozdan zarar görebilecek metal ürünler, elektronik ürünler.

20’ ve 40’ Platform Konteynerler Tarım makineleri, klima sistemleri, tekneler, kazanlar, imalat makineleri, elektrik jeneratörleri, hacimli ve şekilsiz yükler, gazete veya kâğıt ruloları, tanklar, kamyonlar, yüksek malzemeler, vb.

Soğutmalı / İzoleli Konteynerler Meyve, sebze, balık, et, gibi ürünler.

27 - Yüklerin birleştirilebilmesine olanak sağlaması,

- Kapıdan kapıya taşımacılığa izin vermesi,

- Hızlı ve güvenli biçimde yüklerin taşınmasına olanak sağlaması, - Ambalaj maliyetlerini azaltması,

- Depolama maliyetlerini azaltması,

- Sigorta giderlerinin azalmasına olanak sağlaması, - Liman operasyonlarının hızlı biçimde gerçekleşmesi,

- Dokümanların azalmasından dolayı taşımanın kolaylaşması, - Taşıma hızından dolayı ticaretin artış hızının artması,

- Gemi ambarlarının etkin biçimde kullanılmasına olanak sağlaması, - Gemilerin liman sürelerini kısaltması,

- İşgücü ve zaman tasarrufu sağlanmasına imkân vermesi,

- Taşıma hızından dolayı yüklerin zamanında varacağı yere tesliminin sağlanması,

- Liman etkinliklerini arttırıcı yönde etkilerinin bulunması,

- Liman sahasının etkin biçimde kullanılabilmesine olanak sağlaması,

Konteyner taşımacılığında yaşanan hızlı gelişmeler karşısında IMO 1967 yılında deniz ticaretinde konteyner taşımacılığına yönelik güvenlik çalışmaları başlatılmıştır. Bu çerçevede gelecekteki yük taşımacılığı açısından konteyner taşımacılığının çok önemli olacağı düşünülmüş ve IMO ve ILO tarafından 1970 yılında konteynerlere yüklenecek yükün paketlenmesi ve istifi ile ilgili rehber hazırlanmış 1978 yılında yeniden düzenlenmiş ve ardından 1984 yılında revize edilerek basılmıştır.