Konteyner Taşımacılığı ve Tehlikeli Yükler

Konteyner ifadesi Latince “continere” kapatmak, çevirmek kelimesinden İngilizceye geçmiş olan bir kelimedir. (GIA, 2006: 1) Wikipedia’da ise kutular şişeler gibi ürünlerin içine konulduğu, saklandığı veya taşıma amaçlı olarak kullanılan paketleme ürünleri olarak tanımlanmaktadır. (http://en.wikipedia.org/wiki/Container, 29 Kasım 2007)

28 Türk Dil Kurumu ise “taşımalık” yani çeşitli eşyaları taşımak için uluslararası standartlara göre yapılmış büyük sandık olarak ve Türkçeye Fransızcadan geçmiş bir söz olarak konteyneri tanımlamaktadır. (http://www.tdk.gov.tr/TR/SozBul.aspx, 20.04.2008)

Amerikan Heritage Dictionary’deki konteyner karşılığı ise; “Daha küçük kartonların veya kutuların bir seferde taşınabileceği, yükün etkin biçimde elleçlenebilmesi için tasarlanan, büyük ve tekrar kullanılabilen taşıma kapları” şeklindedir. Amerikan konuşma dilinde ise bu tip konteynerler genellikle “van” olarak tanımlanmaktadır ki bu da birçok sözlükte motorlu araç, kamyon veya vagon olarak ifade edilmektedir. (GIA, 2006: 1)

Geçmişte konteyner terimi trafikte farklı tiplerdeki standartlaşmış taşıma birimi anlamında ifade edilmekte ve bu nedenle de “taşıma parçaları” ile eş anlamlı olarak kullanılmaktaydı. Bugün de bu anlamı genel olarak doğru olmakla birlikte dökme yüklerin taşımalarında da kullanılması ve karayolu, demiryolu, denizyolu hatta havayolunda kullanılmasıyla daha da genişleyen bir anlamda kullanılmaya başlanmıştır. (GIA, 2006: 1)

CTU Rehberi: Yük Taşıma Birimi ifadesinin kısaltması olan CTU (Cargo Transport Unit) ve buna ilişkin rehber; özellikle konteyner taşımacılığına konu olan, kara ve deniz yolunda gerçekleştirilecek taşıma türlerinden herhangi biri taşınacak dökme yükler dışındaki yüklerin paketlenmesi ve paketlerin ağırlıkları ile ilgili olarak düzenlenmiş uyulması zorunlu olan bir kılavuz niteliğindedir. 17 Şubat 1999 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Yük Taşıma Birimi (CTU): Yük konteyneri (freight container), swap-body (dorse / tır kasası), araç, demiryolu vagonu (karayolundaki araçlar) veya benzer diğer birimler kullanılarak yük taşınmasına olanak sağlayan donanımlardır.

29 Şekil 1.12. Yük konteynerleri

(Kaynak:http://www.tempohousing.com/media/imageview.html?image=/images/cont ent/, 26 Mayıs 2007)

Yük Konteyneri (Freight Container): Taşımacılıkta tekrar tekrar kullanılmaya izin veren ve yeterince dayanıklı, sayısız çeşitlilikte yüklerin taşınmasında kullanılabilen yüklüklerdir. Paketler, birim yükler ve büyük paketler (overpacks) gibi paketleme noktasından farklı taşıma yöntemleri kullanılarak varış noktasına ulaşan her bir paketin ayrı ayrı elleçlenmesini engelleyen birim yükler veya büyük paketler gibi bir donanım anlamında da kullanılmaktadır. (GIA, 2006: 1)

Dökme Yük Konteynerleri (IBC; Intermediate Bulk Container): Aşağıda detayları verilmiş sert yapılı, yarı sert yapılı veya esnek yapıdaki portatif paketleri ifade etmektedir. Burada dikkat çekeceği üzere konteyner ifadesi yükün içine konularak taşındığı yük kabı veya yüklük olarak kullanılmaktadır.

IBC’lerin temel özellikleri:

1. Sıvı ve katı yükler için 3 m3 (3,000 litre)’den fazla kapasiteye sahip olmayan,

30 3. Testlerle belirlendiği gibi taşıma ve elleçlenmesi esnasında oluşacak dirençlere dayanıklı donanımlardır.

Sert Yapılı IBC

Yarı Sert Yapılı IBC Esnek Yapılı IBC / Çuval Şekil 1.13. Sert Yapılı, Yarı sert yapılı ve Esnek Yapılı IBC’ler

(Kaynak: http://www.containerhandbuch.de, 26 Kasım 2007)

Modlararası Taşıma Birimi (ITU; Intermodal Transport Unit); Dorse / Tır Kasası veya taşıma modları arasında kullanılmaya elverişli treyler / römork anlamında kullanılmaktadır. (GIA, 2006: 1)

Dorse / Tır Kasası (Swap-body): Tekerlekli veya tekerleksiz bir şaseye bağlı olmayan ISO standartlarında üretilmiş en az dört ayrı noktada ikiz kilitlere (twist locks) sahip olan yük taşıma birimi anlamındadır. Kasaların istif edilmesi gerekmemekle birlikte genellikle karayolu ve demiryolu taşımalarına uygun biçimde ayaklara sahip biçimde tasarlanmaktadır. (GIA, 2006: 1)

31 Şekil 1.14. Dorse veya Tır Kasası (Swap-Body)

(Kaynak: http://www.containerhandbuch.de, 26 Kasım 2007)

Araç: Karayolu veya demiryolunda yük taşımalarında kullanılan tekerlekli ve şaseli karayolu araçları veya demiryolu vagonları anlamındadır. Bu tanım aynı zamanda treyler / römork, yarı-römork veya benzer mobil birimleri ifade etmektedir.

Karayolu Araçları Vagon

Şekil 1.15. Karayolu Araçları ve Vagon

(Kaynak: http://www.containerhandbuch.de, 26 Kasım 2007)

Güvenli Konteynerler için Uluslararası Konvansiyon (CSC; International Convention for Safe Containers) içerisinde ise konteyner tanımı şu şekilde yapılmaktadır:

“Bu konvansiyonun amacına uygun olarak bir kısıtlama olmaksızın, 1. “Konteyner” ifadesi taşımacılıkta kullanılan bir taşıma donanımı olarak,

32 a) Tekrar kullanılabilmek için yeterince dayanıklı ve kalıcı yapıda olan, b) Yeniden boşaltma ve yükleme olmaksızın bir veya daha fazla taşıma modunda yüklerin taşınmasına uygun biçimde kullanılmak için özellikle tasarlanmış,

c) Güvenli ve kolay bir biçimde elleçlenmek üzere tasarlanmış, bu amaca uygun olarak köşelerde parçaları olan,

d) Aşağıdaki ölçülerden herhangi birine uyacak dört dip köşe arasında kalan alan ölçüsü kadar büyüklüğe sahip;

i) en az 14 metrekare veya

ii) en az 7 metrekare ve eğer uygulanabilirse tepe köşe parçalarına sahip donanım anlamındadır. Konteyner terimi şaseli olan konteynerler de dâhil olmak üzere araç veya paketleri de içermektedir.”

ISO Standartları çerçevesinde ise konteyner “Sınıflandırma, ölçülendirme ve bölümlendirme” kuralları çerçevesinde şu şekilde tanımlanmaktadır;

“Bir taşıma konteyneri,

• Tekrar kullanmaya uygun olacak şekilde yeterince kuvvetli ve kalıcı bir yapıda olan,

• Yüklerin taşınması için özellikle tasarlanmış, bir veya daha fazla taşıma modunda yeniden yüklenme ihtiyacı olmaksızın taşınabilen,

• Mekanik elleçlemeye uygun,

• Kolayca paketlenmek veya paketleri açmak amacıyla tasarlanan, • En az 1 m3 kapasiteye sahip olan ekipmanlardır.

Araçlar ve paketler konteyner değildir.”

Yukarıda büyüklüklerine göre ayrılmış olsalar da genellikle güvenlik kuralları büyük konteynerler için hazırlanmaktadırlar. Yine de bu güvenlik kuralları diğer konteyner tipleri içinde geçerlidir ve genel olarak uygulanabilir.

Konteyner tasarımı açısından bakıldığında ve uygulanan standartlar temelinde incelendiğinde ise aşağıdaki bölümlemelerde konteynerlerin ele alınması daha uygundur.

33 • ISO Konteynerler (International Organization for Standardization – Uluslararası Standartlar Örgütü tarafından onaylanmış konteynerler)

• ASA Konteynerler (American Standards Association – Amerikan Standartlar Birliği tarafından onaylanmış konteynerler)

• ISO iç sular konteynerleri (ISO tarafından sadece iç sularda kullanılabilecek konteyner standartları) Bu standartlar uzun süreli taşımalara karşı yüke tam bir koruma sağlamadıklarından farklı bir sınıfta ele alınmaktadırlar.

Taşımacılığın standart hale getirilebilmesi için ve örneğin konteynerlerin markalanması veya yer konveyörlerinin ve kullanılan kaldırma vinçlerinin konteynerleri kaldırması ve indirmesi işlemlerini gerçekleştirebilmesi gibi standart elleçleme operasyonlarının yapılabilmesi amacıyla uluslararası standartların olması zorunludur.

1.3. DENİZYOLU TEHLİKELİ YÜK TAŞIMACILIĞINDA KULLANILAN