Konstantinopolis’in Yeniden Ele Geçirilmesi (1261) ve İznik’in Durumu Sürgündeki Bizanslıların Konstantinopolis’i geri alma gayesini gerçekleştiren kişi 1258

yılı Kasım ayında II. Theodoros Laskaris’in küçük yaştaki oğlu IV. Ioannes Laskaris’in önce naibi sonra da müşterek hükümdarı olarak imparatorluk tacını takan VIII. Mikhail Palaiologos (1259-1282) oldu.⁴⁶⁰VIII. Mikhail Palaiologos, Kuman ve Selçuklu kuvvetleriyle desteklenen ordusuyla Sicilya Kralı Manfred’in önderliğinde Balkanlarda

455Akropolites, Vekayiname, 129-139; Gardner, The Lascarids, 222-224; Ayönü, Selçuklular ve Bizans,258-260.

456Akropolites, Vekayiname,146-147.

457Nicol, Bizans’ın Son Yüzyılları, 36; Norwich, Gerileme ve Çöküş, 188.

458Akropolites,Vekayiname, 150-151.

459Akropolites, Vekayiname, 151; Gardner, The Lascarids, 237-238; Angold, A ByzantineGovernment in Exile,80-93.

112

kurulan ittifak kuvvetlerini 1259 yılı sonbaharında Pelagonia Savaşında hezimete uğrattı. Böylece Latinlerin yardımına gelebilecek hiçbir kuvvet kalmadı.461

VIII. Mikhail Palaiologos, Konstantinopolis’e saldırmadan önce Cenevizlilerle anlaşma yaptı. 13 Mart 1261 tarihinde iki taraf arasında Nymphaion’da (Kemalpaşa) imzalan anlaşmaya göre; Ceneviz, İznik İmparatorluğu’na Konstantinopolis’in kuşatması sırasında elli gemiden oluşan bir filo desteği verecek, buna karşılık ticarî imtiyazlara, vergi ve gümrük muafiyetlerine sahip olacak ve kuşatma başarılı olduktan sonra kendilerine Pazar yerleri tahsis olunacaktı.⁴⁶²

VIII. Mikhail böylelikle gereken tüm hazırlıkları tamamladı ancak şehrin geri alınması hiç beklenmedik bir şekilde kolay oldu. Bulgar sınırını kontrol etmek için emrindeki kuvvetlerle Trakya’ya gönderilen Aleksios Strategopoulos, Konstantinopolis önlerinden geçerken surlarda asker olmadığını fark ederek ani bir baskın düzenledi ve 25 Temmuz 1261’de şehri ele geçirdi. Daha önce en az üç imparator ve binlerce kişilik ordunun yapamadığını 800 kişiden oluşan bir kuvvet yapmış oldu. Konstantinopolis’in Latinlerden alındığına dair haberler o sırada Meteorion’da463 ordugâh kuran imparatora ulaştı ancak o bu habere hemen inanamadı. Çünkü kısa bir süre önce bizzat kendisi çok sayıda askerle bölgeye gitmiş fakat başarılı olamadan geri dönmüştü. VIII. Mikhail, bir süre sonra durumun gerçek olduğunu anlayınca tüm diğer işleri bırakarak eşi ve yeni imparator olan iki yaşındaki oğlu Andronikos ile Konstantinopolis’e gitmek üzere harekete geçmişti. 15 Ağustos 1261 tarihinde de Konstantinopolis’in ikinci kurucusu sıfatıyla ve adına düzenlenen büyük bir törenle şehre girdi.464

İznik ise Konstantinopolis yeniden ele geçirildikten sonra eski konumuna geri döndü yani bir sınır kenti olarak kalmaya devam etti. İznik patriği de kadim başşehre döndüğü ve buradaki okullarında eskisi gibi önemi kalmadı. Yıllardır Laskaris hanedanının biriktirdiği bütün servet Konstantinopolis’e götürüldü. Bu sırada İmparator VIII. Mikhail ile meşru imparator IV. Ioannes Laskaris’i destekleyen İznik halkının arası açıldı. 1260 yılında İznik patriği Arsenius (1254-1260, 1261-1265) IV. Ioannes’in haklarını elinden alan VIII. Mikhail’e kızdığı için görevinden istifa etmişti. Ancak imparator 1261 yılında onu tekrar eski makamına getirdi. Aynı yılın aralık ayında VIII.

461Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, 413-415

462Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, 415; Wolff, The Latin Empire of Constantinople, 230.

463Akhisar yakınlarında bir yer. Bkz. Akropolites, Vekayiname,168.

113

Mikhail, IV. Ioannes’in gözlerini kör edip Marmara Denizinin kıyısında yer alanDakibyza’daki (Gebze) bir kalede tutsak etti. Bu olay açığa çıkınca da patrik Arsenius imparatoru aforoz etti.⁴⁶⁵ İznik, VIII. Mikhail’e karşı verdiği mücadele nedeniyle patrik Arsenius ve destekçilerine yani Laskaris yandaşlarına merkez oldu. Bu sırada IV. Ioannes kılığına bürünen bir kişi halkı isyana teşvik etti ve kentin yakınlarında imparatora karşı başlayan isyan güçlükle bastırıldı. Bundan sonra halk dışlanmaya başladı. İznik artık imparatorun rejimine karşı gelenlerin veya huzursuzluk çıkaranların hapsedildiği bir yer haline geldi ve oubliette (dünyadan soyutlanmış bir tutukevi) olarak anıldı. VIII. Mikhail’in döneminde dışlanan İznik’in kaderi, oğlu II. Andronikos (1282-1328) imparator olunca değişti. İmparator II. Andronikos tahta geçer geçmez babasının izlediği Laskaris karşıtı siyaseti bıraktı ve IV. Ioannes’in tutulduğu kaleye gidip ondan babası adına af dileyip imparatorluğunun tanınmasını rica etti. Bundan sonra da halen Laskaris handanına sevgiyle bağlı olan İznik halkının gönlünü almak için buraya bir ziyaret tertip etti ve hatta İznik’i birkaç aylığına yönetim merkezi yaptı (1290). İmparator, İznik’te kaldığı günler içinde surları onarttı ve muhtemelen göle bakan kulelerden birini de kendisi yaptırdı. Yine imparatorun İznik’te kaldığı zamanlarda, genç Theodoros Metochites imparatorun huzurunda İznik’i öven bir söylevde bulundu. İznik halkının gönlünü alan imparator 1307 yılında kız kardeşi Maria’yı kentin valisi yaptı.466

Bütün bunlar olurken, Osman Gazi (1299-1326) idaresindeki Türk orduları Bithynia bölgesinde istikrarlı ve başarılı fetih faaliyetlerinde bulunuyorlardı. 1299-1302 yılları arasında Bilecik, Yarhisar ve İnegöl’ün fethine müteakip Yenişehir’in merkez olmasıyla Bizans İmparatorluğu’nun bölgedeki en önemli kentlerinden İznik ve Bursa’nın kuşatılmasının önü açıldı. Osman Gazi tarafından 1301 yılında başlatılan kuşatma, 30 yıl sonra 2 Mart 1331 yılında Orhan Gazi (1326-1359) döneminde İznik’in fethi ile son buldu. İznik’in valisi yanındakilerle birlikte en değerli taşınabilir eşyalardan ne varsa yanlarına alarak İstanbul Kapı’dan çıkarken Orhan Gazi ise Yenişehir Kapısından kente

465VIII. Mikhail, Konstantinopolis’teki ilk beş yılında ayinlere katılamadı ve Ayasofya Kilisesine girmesine izin verilmedi. 1267 yılında ise tekrar kiliseye kabul edildi. Patrik Arsenios ise 1265 yılında görevinden azledilmişti. Bkz. Nicol, Bizans’ın Son Yüzyılları,55-56.

466 Foss, Nicaea, 78-95; Angold, A Byzantine Government in Exile, 296 v.dğr.; a.mlf.“Nikaia Kenti”,41-43.

114

girdi. İznik’in Türkler tarafından fethi böylelikle tamamlanmış oldu. Kent bir süre Osmanlı Beyliği’nin merkezi oldu.467