Haçlı Yolları Üzerinde İznik

Kurulduğu ilk dönemlerden beri bulunduğu stratejik konumundan dolayı askerî, ticarî ve dinî yollar üzerinde bulunan İznik, Bizans İmparatorluğu devrinde de başkent Konstantinopolis’i Anadolu’ya bağlayan bir köprü vazifesi görüyordu. Ayrıca başkenttensonra gelen ilk eyalet merkezi olması nedeniyle başkentle her zaman iktisâdî, sosyal, askerî vb. birçok alanda etkileşim halindeydi.323

İmparatorluk devrinde güneye giden iki önemli yol bulunuyordu. Bunlar Hacılar Yolu ve Bizans Askeri Yolu idi. Özellikle de Hacılar Yolu, doğuya gidecekler için daha kestirme olduğundan en uygun güzergâh konumundaydı. Daha çok imparatorluğun sonlarına doğru kullanılmış olan bu yol Konstantinopolis’ten başlayarak, İznik, Osmaneli, Gölpazarı, Nallıhan ve Ayaş’tan Ankara’ya varırdı.³²⁴ Bizans Askeri Yolu ise Hacılar Yolu’na göre daha uzun bir yoldu. İmparator Justinianus tarafından tesis edilen bu yol, büyük bir dikkat ve ihtimamla muhafaza edilerek imparatorluğa asırlarca hizmetetmiş ve XII. yüzyılın ortalarına kadar varlığını sürdürebilmişti.³²⁵

320Khoniates, Khoniates’in Historia’sı, 32; Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, 366.

321Ölümüyle ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Khoniates, Khoniates’in Historia’sı,135 v.dğr. Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, 2: 438;Angold, The Byzantine, 269; Yusuf Ayönü, “Bizans İmparatoru I. AndronikosKomnenos’un Hayatı ve Devlet Teşkilatını Yeniden Düzenlemeye Yönelik Reformları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 29/1, 2014, ss. 107-126.

322Diehl, Bizans İmparatorluğu Tarihi, 123 v.dğr.

323Sevin, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, 31.

324Hacılar yolu ile ilgili geniş bilgi için bkz. Ramsay, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, 216 v.dğr.

325İmparator Heraklius’tan sonra gelen imparatorlar zamanında bu yol zamanla tahrip oldu. Fakat İkonoklast imparatorların himayesinde tekrar tamir ettirilerek Iustinianus zamanındaki haline geri döndü. Bkz. W. M. Ramsay, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası,218. Bizans Askerî Yol güzergâhı için bkz. 218 v.dğr.

76

İznik, doğuya yapılan 9 büyük Haçlı seferinin ilk üçünde, Kutsal topraklara Anadolu yolları üzerinden ulaşmayı amaçlayan Haçlı ordularının da uğrak yeri oldu. Haçlılar genellikle Hacılar Yolu’nu kullanmış olup, Ankara’dan sonra Konya yolunu takip ederek Kilikya bölgesine ulaşmışlardı.326

I. Haçlı Seferinin öncüsü niteliğinde olan Pierre l’Ermite’in idaresindeki Haçlılar, 1 Ağustos 1096 yılında Konstantinopolis’e varmış, İmparator I. Aleksios Komnenos tarafından 6 Ağustos’ta Anadolu yakasına geçirilmişlerdi. İzmit körfezi boyunca ilerleyen bu Haçlı grubu, Yalova yakınlarındaki Kibatos karargâhına yerleştirilmişti. Onların Anadolu toprakları üzerindeki yürüyüşü, Kibatos’tan İznik Gölü’ne inen Drakon vadisinde Türkiye Selçuklu Devleti Sultanı I. Kılıçarslan tarafından yenilgiye uğramalarıyla son bulmuştu (21 Ekim 1096).327

1096 yılının sonbaharından itibaren arka arkaya başkente gelen I. Haçlı orduları, 1097 yılı ilkbaharında Anadolu yakasına geçirilerek Pelekanon karargâhında toplanmışlardı. Daha sonra buradan Kibatos-Drakon vadisi yolunu izleyip İznik’e ulaşmışlar ve şehri kuşatmışlardı.18 Haziran gecesi şehrin Türkler tarafından Bizans’a teslim edilmesiyle kuşatma son bulunca, Haçlılar bir hafta sonra Kutsal topraklara ulaşmak için yola çıkmışlardı.328

15 Temmuz 1099 tarihinde Kudüs’ün Haçlılar tarafından zaptedilmesinden iki yıl sonra, doğuya yeni bir Haçlı seferi düzenlenmiş ve bu 1101 Yılı Haçlı Seferi’nde üç büyük Haçlı ordusu arka arkaya Anadolu’ya girmişti. İlkbaharda Lombard ordusu denen, Milano Başpiskoposu Anselm de Buis’nin idaresindeki Lombardlar ile Kont Etienne de Blois’nın kumandasındaki Fransızlar ve Alman imparatorunun mareşalı Konrad’ın idaresindeki Almanlardan oluşan ilk Haçlı ordusu başkent önlerine gelmiş ve İmparator Aleksios tarafından Anadolu yakasına geçirilerek Kibotos ve İzmit civarındaki karargâhlara yerleştirilmişti. Bu Haçlı ordusunun başlangıçtaki niyeti Bizans arazisinden geçip Kudüs’e gitmekti. Ancak daha sonra fikir değiştirip Niksar’a gitmeye karar vermişlerdi. Bunun nedeni, Antakya Prinkepsi Bohemund’un bir süre önce Danişmendli Gümüştekin tarafından esir edilip Niksar’da hapiste tutulmasıydı (Ağustos

326Ebru Altan, “Haçlı Ordularının Anadolu’da Geçtiği Yollar”, TTK Belleten, C. LXV, Sa:243, ss. 571-581.

327Kibotos’danDrakon Vadisi yoluyla İznik’e giden yol, Altınova-Yalakdere-Boyalıca güzergâhı ile İznik Gölü kıyısına iner. Bkz. Alexiad, 306-307. Runciman, Haçlı Seferleri, I: 101 v.dğr.; Demirkent, I. Kılıçarslan, 22 v.dğr. ; a.mlf. , Haçlı Seferleri, 17 v.dğr.,

328Runciman,Haçlı Seferleri, I: 138 v.dğr. ; Demirkent, I. Kılıçarslan, 28; a.mlf. , Haçlı Seferleri, 29-33; a.mlf. , “İznik’in Haçlılar Tarafından Kuşatılması”, 34 v.dğr.

77

1100). Kudüs’e gitmekten vazgeçen Haçlıların amacı Bohemund’u kurtarıp Anadolu’nun bu bölgelerini zapt etmekti. Hatta Bohemund’u kurtardıktan sonra Bağdat’a kadar giderek burayı bile zapt etmeyi düşünmüşlerdi. Bu amaçla 3 Haziran’da Kibotos ve İzmit’teki karargâhlarından ayrıldıktan sonra doğuya dönüp, Hacılar Yolu’nu takip ederek İznik-Osmaneli-Gölpazarı-Nallıhah ve Ayaş üzerinden Ankara’ya ulaşmışlardı.329

Nevers Kontu II. Guillaume’un kumandasındaki Fransızlardan oluşan ikinci ordu ancak Haziran başlarında başkente ulaşmış ve Anadolu’ya geçtikten sonra birinci orduya yetişebilmek için doğruca Hacılar Yolunu takip ederek Ankara üzerine yürümüştü.330Aquitania Dükü IX. Guillaume’un kumandasındaki Fransızlar ve Bavyera Dükü IV. Welf’in kumandasındaki Almanlardan oluşan üçüncü ordu ise İmparator Aleksios’untavsiyesine uyarak Birinci Haçlı ordularının takip ettiği yoldan ilerlemişti. Böylece Haçlılar İznik’ten sonra güneye yönelerek Akşehir yakınında Selçuklu topraklarına girmişlerdi.331

1101 Yılı Haçlı Seferi ordularının Anadolu’da Türkler tarafından durdurulmasından yaklaşık yarım asır sonra İkinci Haçlı Seferi (1147-1148) tertiplendi. Musul-Halep Atabeyi İmadeddin Zengi, Urfa Haçlı Kontluğunu ortadan kaldırınca, Kudüs İmparatoriçesi Melisende, Papa III. Eugenius’tan yardım istedi (24 Aralık 1144). Papa tarafında büyük bir Haçlı birliği çağrısı yapıldı ve neticede sefere katılan Alman Kralı III. Konrad ve Fransa Kralı VII. Louis idaresindeki Haçlı orduları kutsal topraklara gitmek için Anadolu topraklarından geçmeyi denediler.10 Eylül 1147’de başkente ilk ulaşan Alman Kralı III. Konrad ve ordusu Kadıköy’deki ordugâhlarından ayrıldıktan sonra İzmit Körfezi boyunca yürüyüşe geçip İznik’e vardı. III. Konrad, İznik’e gelince ordusunu ikiye ayırıp, ordunun savaşçı olmayan unsurlarını OttovonFreising’in idaresinde Denizli (Laodikeia) üzerinden Antalya’ya gönderdi. Ancak bu ordunun büyük bir kısmı Türkler tarafından imha edildi. Asıl ordu ise Bizans kumandanı Stephanos’un rehberliğinde 15 Ekim 1147 tarihinde İznik’ten yola çıkarak Dorylaion’a

329Alexiad, 346 v.dğr.; Runciman, bu ordunun Dorylaion üzerinden Ankara’ya gittiğini belirtmiştir. Bkz. Haçlı Seferleri Tarihi, II: 17. Işın Demirkentise ordunun Hacılar Yolunu takip ederek Ankara’ya ulaştığını yazmıştır. Bkz. “1101 Yılı Haçlı Seferleri”, Prof. Dr. Fikret Işıltan’a 80. Doğum Yılı Armağanı, İstanbul 1995, 30; a.mlf., “1101 Yılı Haçlı Seferleri Ordularının Anadolu’da Takip Ettiği Yollar Hakkında”, Uluslararası Haçlı Seferleri Sempozyumu, 23-25 Haziran 1997, (İstanbul,TTK Ankara 1999), 116 v.dğr.

330Haçlı ordularının buradan sonra gittiği güzergâhlar için bkz. Runciman, Haçlı Seferleri Tarihi, II: 23 v.dğr.

78

gitti. Ancak burada Sultan I. Mesud kumandasındaki Selçuklu ordusu tarafından ağır bir yenilgiye uğratıldı (26 Ekim 1147). Ordusunun neredeyse onda dokuzunu kaybeden III. Konrad, az sayıdaki askerleriyle birlikte İznik’e geri döndü. Kasım ayı başlarında da Fransa Kralı VII. Louis kumandasındaki Haçlılar İznik’e ulaştıktan sonra birlikte güneye doğru yola çıktılar.332

Selahaddin Eyyubi Suriye’de Haçlılara karşı Hıttin Savaşı’nda³³³büyük bir zafer kazandı. Ardından 1187 yılında Kudüs’ü fethetti. Bu gelişmeAvrupa’da papanın organize ettiği yeni bir Haçlı Seferinin düzenlenmesine sebep oldu. Sefere katılacak İngiliz, Alman ve Fransız krallarının hazırlıkları 3 yıl sürdü. İngiliz ve Fransız kralları deniz yolunu kullanırken, Alman kralı kutsal sefer için Anadolu topraklarını tercih etti.1189 Yılı Kasım ayında Edirne’ye ulaşan FriedrichBarbarossa idaresindeki Almanlar, önceki Haçlılardan farklı olarak Hacılar Yolunu kullanmadan, Mart 1190’da Gelibolu’dan Anadolu yakasına geçtikten sonra güneye doğru ilerlediler.³³⁴

332Ayrıntılı bilgi için bkz. Urfalı Mateos, Vekayinâme, 296 v.dğr. ;Kinnamos, Historia, 55-69; Khoniates, Khoniates’inHistoria’sı, 40-48; Runciman, Haçlı Seferleri Tarihi, II: 193 v.dğr.; Demirkent, Haçlı Seferleri, 78 v.dğr.; Ebru Altan, İkinci Haçlı Seferi (1147-1148), (Doktora Tezi, İstanbul 2000).

333Hıttin Zaferi ile ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Ramazan Şeşen, “Hıttin’de Salahaddin’in Ordusu”, Belleten, Cilt 54, Sa: 28, ss. 427-434.

334Alman kralı ve ordusunun akıbeti için bkz. İbnü’l- Esîr,el-Kâmil fi’t-târih, XII: 51 v.dğr. ;Turan,Selçuklular Zamanında, 245 v.dğr. ;Runciman, Haçlı Seferleri Tarihi, III: 4 v.dğr.

79

BÖLÜM 3: İMPARATORLUĞUN PARÇALANDIĞI DÖNEMDE