2003 yõlõnda yayõmlanan Devlet Muhasebesi Genel Yönetmeliği’ne uygun olarak hazõrlanan Genel Bütçeye Dahil Daireler ve Katma Bütçeli İdareler Muhasebe Yönetmeliği 2004 yõlõnda yürürlüğe girmiştir. Böylece, uluslar arasõ standartlara uygun istatistiklerin üretilmesi, hesap ve kayõt düzeninde şeffaflõk ve tek düzenin sağlanmasõ, bütün işlemlerin kayõt altõna alõnmasõ, faaliyetlerin daha sağlõklõ ve güvenilir bir şekilde muhasebeleştirilmesi sağlanmõş olmaktadõr.
Diğer taraftan, mevcut bütçe kod sisteminin; fonksiyonel sõnõflandõrma esasõna dayanmamasõ, devletin yerine getirdiği faaliyetlerle bu faaliyetlerin milli ekonomi üzerindeki etkilerinin analizine imkan vermemesi yeni bir bütçe sõnõflandõrmasõ ihtiyacõnõ ortaya çõkarmõştõr.
Bu amaçla Kamu Mali Yönetimi Projesi kapsamõnda yeni bir bütçe kod sistemine geçilmesi için çalõşmalar başlatõlmõş, 2004 yõlõnda konsolide bütçe kapsamõndaki kuruluşlarõn tamamõnda yeni bütçe sõnõflandõrmasõna geçilmiştir. Analitik Bütçe Sõnõflandõrmasõ (ABS) olarak adlandõrõlan yeni sistem, fonksiyonel sõnõflandõrmaya, uluslar arasõ karşõlaştõrmalarõn yapõlmasõna, mali saydamlõğõn artõrõlmasõna, hesap verilebilirliğin geliştirilmesine, detaylõ bir kurumsal kodlama ile program sorumlularõnõn tespitine imkan vermektedir.
Aşağõda verilen tablolarda yer alan 2004 yõlõna ait veriler, 2003 yõlõ ile mukayese edilebilir olmasõ açõsõndan Analitik Bütçe Kod Sistemi yerine Program Bütçe Kod Sistemi esas alõnarak hazõrlanmõştõr. Bununla birlikte, konsolide bütçe harcamalarõ, bazõ harcama kalemlerinin Program Bütçe Kod Sistemine geçişte ayrõştõrõlamamasõ nedeniyle 2003 yõlõ ile tam bir karşõlaştõrma yapma olanağõ vermemektedir.
Tablo 16: Konsolide Bütçe Büyüklükleri (Ocak-Nisan)
(Trilyon TL)
2003 2004 (% Değ.)
Gelirler 27.602 35.777 29,6
Genel Bütçe 26.672 34.987 31,2
Vergi Gelirleri 22.396 28.494 27,2
Vergi dõşõ normal gelirler 2.414 5.626 133,1
Özel gelir ve fonlar 1.863 867 -53,5
Katma Bütçe 930 790 -15,1
Harcamalar 44.033 46.022 4,5
Faiz Dõşõ Harcamalar 20.849 25.924 24,3
Cari Harcamalar 10.299 12.413 20,5
Personel 9.480 11.671 23,1
Diğer Cari 819 742 -9,4
Yatõrõm 266 304 14,3
Transfer 10.284 13.206 28,4
Faiz Harcamalarõ 23.184 20.098 -13,3
Bütçe Dengesi -16.431 -10.245 -37,6 Faiz Dõşõ Denge 6.753 9.853 45,9
* 2004 yõlõ verilerine çalõşanlara yapõlan vergi iadesi ödemeleri dahildir.
2004 yõlõ Ocak-Nisan döneminde konsolide bütçe harcamalarõ geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 4,5 oranõnda artõşla 46,0 katrilyon TL, faiz dõşõ harcamalar yüzde 24,3 oranõnda artõşla 25,9 katrilyon TL, faiz harcamalarõ ise yüzde 13,3 azalõşla 20,1 katrilyon TL olarak gerçekleşmiştir. Aynõ dönemde konsolide bütçe gelirleri yüzde 29,6 oranõnda artõşla 35,8 katrilyon TL olarak gerçekleşmiştir. Böylece, konsolide bütçe açõğõ 10,2 katrilyon TL, faiz dõşõ bütçe fazlasõ ise 9,9 katrilyon TL olarak programlanan 6.6 katrilyon TL’lik hedefin üzerinde gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda geçen yõlõn Ocak-Nisan döneminde yüzde 84,0 olan faiz harcamalarõnõn konsolide bütçe gelirlerine oranõ 2004 yõlõnõn aynõ döneminde yüzde 56,2’ye gerilemiştir.
2004 yõlõ Ocak-Nisan döneminde konsolide bütçe vergi gelirleri geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 27,2 oranõnda artõşla 28,5 katrilyon TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde gelir vergisindeki artõş oranõ yüzde 38,4, kurumlar vergisindeki artõş oranõ 41,3’tür.
Gelir vergisi tahsilatõndaki artõşta 2003 yõlõnda bütçede gösterilmeyen çalõşanlara yapõlan vergi iadesi ödemelerinin 2004 yõlõndan itibaren bütçede gösterilmeye başlanmasõ etkili olmuştur.
Servet üzerinden alõnan vergiler, motorlu taşõtlarõn vergilendirme sisteminde yapõlan değişiklik ile azalan kredi faiz oranlarõ ve hurda araçlarda ÖTV indirimi nedeniyle artan araç satõşlarõ dolayõsõyla, geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 55,2 oranõnda artõş göstererek 855 trilyon TL olmuştur.
2004 yõlõ Ocak-Nisan döneminde mal ve hizmetler üzerinden alõnan vergiler incelendiğinde, geçen yõlõn aynõ dönemine göre dahilde alõnan KDV gelirinin ekonomik göstergelerdeki iyileşme ile artan tüketim eğilimine bağlõ olarak yüzde 24,2 oranõnda artõğõ görülmektedir. Özel tüketim vergisi tahsilatõ ise yüzde 21,2 oranõnda artõş göstermiştir. Yõlõn ilk dört ayõnda petrol fiyatlarõnõn yüksek seyretmesi nedeniyle ÖTV tutarlarõnõn artõrõlamamasõ petrol ürünlerinden alõnan ÖTV tahsilatõnõ olumsuz etkilemiştir. Aynõ dönemde ithalattan alõnan KDV tahsilatõ yüzde 20,4 artõşla 4,3 katrilyon TL olarak gerçekleşmiştir. Vergi dõşõ normal gelirlerdeki artõş oranõ yüzde 133,1’dir. Vergi dõşõ normal gelirlerde görülen bu yüksek oranlõ artõşta Mart ayõnda kamu bankalarõndan elde edilen 1.1 katrilyon TL tutarõndaki temettü geliri etkili olmuştur.
Tablo 17: Konsolide Bütçe Gelirleri (Ocak-Nisan)
(Trilyon TL) 2003 2004 (%
Değ.)
Toplam 27.602 35.777 29,6
Vergi Gelirleri 22.396 28.494 27,2
Gelir Üzerinden Al. Ver. 5.883 8.190 39,2
Gelir Vergisi 4.288 5.936 38,4
Kurumlar Vergisi 1.595 2.254 41,3
Servet Üzerinden Al. Ver. 571 855 49,8
Mal ve Hizmet Üz. Al. Ver. 12.114 14.841 22,5
Dahilde Alõnan KDV 4.377 5.438 24,2
ÖTV 5.941 7.203 21,2
Diğer 1.796 2.200 22,5
Dõş Ticaretten Alõnan Ver. 3.828 4.608 20,4
İthalde Alõnan KDV 3.553 4.277 20,4
Diğer 275 331 20,3
Vergi Dõşõ Normal Gelirler 2.414 5.626 133,1 Özel Gelir ve Fonlar 1.863 867 -53,5 Katma Bütçe Gelirleri 930 790 -15,1 * 2004 yõlõ verilerine çalõşanlara yapõlan vergi iadesi ödemeleri dahildir.
2004 yõlõ Ocak ayõnda, asgari ücret yüzde 38 oranõnda artõrõlmõş ve işveren primlerinin bir kõsmõ işveren maliyet artõşõnõ yüzde 20’de tutabilmek amacõyla devlet tarafõndan üstlenilmiştir. Ayrõca SSK ve Bağ-Kur emeklilerinin maaşlarõna birinci ve ikinci altõ ay için yüzde 10 oranõnda artõş yapõlmõştõr. Faiz dõşõ fazla hedefinden sapmamak için, öngörülenin üzerinde yapõlan ücret artõşlarõ sonucunda oluşan ilave finansman ihtiyacõnõ karşõlamak amacõyla bazõ bütçe ödeneklerinin yüzde 13’ü iptal edilmiştir.
2004 yõlõ Ocak-Nisan döneminde dönemde personel harcamalarõ yüzde 23,1 oranõnda artarken, diğer cari harcamalarda alõnan harcama kõsõcõ önlemler neticesinde yüzde 9,4 oranõnda azalma meydana gelmiştir. 2004 yõlõ Ocak-Nisan döneminde yatõrõmlar için 304 trilyon TL harcama yapõlmõştõr. Aynõ dönemde, vergi iadeleri, geçen yõlõn aynõ dönemine göre çalõşanlara yapõlan vergi iadesi ödemelerinin bütçede gösterilmeye başlamasõndan dolayõ yüzde 100,4 oranõnda artarak 4,3 katrilyon TL, KİT’lere yapõlan transferler ise yüzde 71,1 oranõnda artarak 414 trilyon TL olmuştur. Sosyal güvenlik kurumlarõna yapõlan transferler ise yüzde 3,3 oranõnda artõş göstermiştir. Aynõ dönemde borçlanma faiz oranlarõnõn düşmesi nedeniyle iç faiz ödemeleri yüzde 14,6, dõş faiz ödemeleri de yüzde 1 oranõnda azalma göstermiştir.
Tablo 18: Konsolide Bütçe Harcamalarõ (Ocak-Nisan)
(Trilyon TL)
2003 2004 (% Değ.)
Toplam 44.033 46.022 4,5
Faiz Dõşõ Harcamalar 20.849 25.924 24,3
Personel 9.480 11.671 23,1
Diğer Cari 819 742 -9,4
Yatõrõm 266 304 14,3
Faiz hariç Transfer 10.284 13.206 28,4
KİT'lere Transfer 242 414 71,1
Sosyal Güv. Kur. 5.872 6.067 3,3
Vergi İadeleri 2.140 4.289 100,4
Tarõmsal Destekleme 852 1.020 19,7
Diğer 1.178 1.416 20,2
Faiz Ödemeleri 23.184 20.098 -13,3
İç Faiz 20.960 17.896 -14,6
Dõş Faiz 2.224 2.202 -1,0
* 2004 yõlõ verilerine çalõşanlara yapõlan vergi iadesi ödemeleri dahildir.
2004 yõlõ Nisan ayõ sonu itibariyle toplam iç borç stoku, 144,0 katrilyon TL’si nakit, 62,3 katrilyon TL’si de nakit dõşõ olmak üzere, 206,2 katrilyon TL olarak gerçekleşmiştir.
Böylece nakit dõşõ iç borç stokunun toplam stok içindeki payõ azalmaya devam etmiştir.
2004 yõlõ Nisan ayõ itibariyle yüzde 69,8’i nakit, yüzde 30,2’si da nakit dõşõ olan iç borç stokunun yüzde 38’i sabit faizli, yüzde 43’ü değişken faizli, yüzde 19’u ise döviz cinsi ve dövize endeksli senetlerden oluşmaktadõr. İç borç stokunun alõcõlara göre dağõlõmõna bakõldõğõnda ise kamunun payõnõn azalmaya devam ettiği ve yüzde 41,2’ye gerilediği görülmektedir. 2003 yõlõnõn ilk dört ayõnda yüzde 57,2 olan iç borçlanma ortalama bileşik faiz oranõ 2004 yõlõnõn aynõ döneminde yüzde 25,7 olarak gerçekleşmiştir.
Şekil 3: İç Borçlanma Faiz Oranlarõ
İç Borçlanma Faiz Or. (Yõllõk Bileşik, Stopaj Hariç)
20 30 40 50 60 70 80
2002Ocak Şubat Mart Nisan Mayõs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasõm Aralõk 2003Ocak Şubat Mart Nisan Mayõs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasõm Aralõk 2004Ocak Şubat