A. Cari işlemler Dengesi 1. Dõş Ticaret Dengesi
2004 yõlõnõn Mart ayõnda ihracat bir önceki yõlõn aynõ ayõna göre yüzde 27,9 oranõnda artarak 5,0 milyar dolara; ithalat ise yüzde 40,9 oranõnda artarak 8,1 milyar dolara yükselmiştir. Böylece, 2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 10,4 milyar dolar olan ihracat, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde yüzde 25,5 oranõnda artarak 13,0 milyar dolara çõkmõştõr. 2004 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 40,7 oranõnda artan ithalat ise 20,2 milyar dolara çõkmõştõr. Böylece 2003 yõlõ Ocak-Mart döneminde yüzde 72,1 olan ihracatõn ithalatõ karşõlama oranõ 2004 yõlõnõn aynõ döneminde yüzde 64,3’e gerilemiştir. Bu gelişmeler sonucunda, 2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 4,0 milyar dolar olan dõş ticaret açõğõ, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde 7,2 milyar dolara yükselmiştir.
Tablo 8: Dõş Ticaret Dengesindeki Gelişmeler
(Milyon Dolar) İhracat Yüz. Değ. İthalat Yüz. Değ. Dõş Tic. Deng. Yüz. Değ.
2002 2003 2004 03/02 04/03 2002 2003 2004 03/02 04/03 2002 2003 2004 03/02 04/03 Ocak 2.607 3.534 4.420 35,5 25,1 3.432 4.426 6.064 28,9 37,0 -825 -892 -1.644 8,1 84,4 Şubat 2.384 2.923 3.585 22,6 22,6 3.038 4.186 6.041 37,8 44,3 -654 -1.263 -2.457 93,1 94,6 Mart 2.919 3.908 4.999 33,9 27,9 3.939 5.756 8.107 46,1 40,9 -1.020 -1.847 -3.108 81,1 68,3 Nisan 2.743 3.662 33,5 4.213 5.211 23,7 -1.470 -1.549 5,4 Mayõs 3.000 3.860 28,7 4.304 5.532 28,5 -1.304 -1.671 28,2 Haziran 2.771 3.796 37,0 3.937 5.727 45,5 -1.166 -1.931 65,6 Temmuz 3.104 4.236 36,5 4.600 6.267 36,2 -1.496 -2.031 35,8 Ağustos 2.976 3.829 28,7 4.419 5.975 35,2 -1.443 -2.146 48,7 Eylül 3.218 4.115 27,9 4.510 6.206 37,6 -1.292 -2.091 61,8 Ekim 3.501 4.824 37,8 4.830 6.575 36,1 -1.329 -1.751 31,8 Kasõm 3.594 3.970 10,5 4.962 5.245 5,7 -1.368 -1.275 -6,8 Aralõk 3.242 4.595 41,7 5.370 8.234 53,3 -2.128 -3.639 71,0 Toplam 36.059 47.253 31,0 51.554 69.340 34,5
-15.495
-22.087 42,5
İhracatta Yaşanan Gelişmeler:
2004 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde imalat sanayi ürünleri ihracatõ bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 26,7 oranõnda, tarõm-ormancõlõk ürünleri ihracatõ ise yüzde 5,4 oranõnda artmõştõr. Bu dönemde; kara taşõtlarõ ve bunlarõn aksam ve parçalarõ, örülmemiş giyim eşyasõ ve örme giyim eşyasõ, kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar, demir ve çelik ürünleri ihracatõnda artõş kaydedilmiştir.
Tablo 9: Sektörel İhracat
(Milyon Dolar) Yõllõk (%) Ocak-Mart (%)
2002 2003 03/02 2003 2004 04/03
Toplam 36.059 47.253 31,0 10.365 13.004 25,5 Tarõm ve Ormancõlõk 2.038 2.467 21,1 602 635 5,4
Madencilik 387 544 40,7 90 113 25,0
İmalat 33.549 44.037 31,3 9.607 12.167 26,7
Örme giyim eşyasõ 4.443 5.724 28,8 1.296 1.571 21,2 Örülmemiş giyim eşyasõ 3.254 3.798 16,7 936 1.098 17,3 Kara taşõtlarõ 3.304 5.245 58,7 1.030 1.572 52,6 Elektrikli makina, cihazlar 2.867 3.456 20,5 725 973 34,2
Demir ve çelik 2.270 2.904 27,9 736 841 14,2
Kazan-makina-mek.cihaz 2.142 2.964 38,3 600 853 42,2
Pamuk,pamuk ipliği 811 991 22,2 244 297 21,9
Yenilen meyveler 1.193 1.379 15,6 271 329 21,5
Tütün ve tütün mamülleri 385 419 8,6 175 150 -14,7 2004 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde OECD ülkelerine olan ihracatõmõz yüzde 21,8 oranõnda , AB ülkelerine yapõlan ihracat yüzde 24,4 oranõnda, OECD üyesi olmayan ülkelere olan ihracat ise yüzde 31,5 oranõnda artmõştõr.
Tablo 10: Ülke Gruplarõna Göre İhracat
(Milyon Dolar)
Yõllõk (%) Ocak-Mart (%)
2002 2003 03/02 2003 2004 04/03
OECD Ülkeleri 23.553 30.262 28,5 6.913 8.420 21,8
AB Ülkeleri 18.459 24.350 31,9 5.540 6.889 24,4
EFTA Ülkeleri 409 533 30,3 109 126 15,7
Diğer OECD Ülkeleri 4.686 5.380 14,8 1.264 1.405 11,2
OECD Üyesi Olmayan
Ülkeler 11.067 14.722 33,0 3.057 4.020 31,5
Avrupa Ülkeleri 3.447 4.681 35,8 972 1.334 37,3
Afrika Ülkeleri 1.697 2.111 24,4 493 555 12,6
Ortadoğu Ülkeleri 3.576 5.037 40,9 968 1.379 42,5
Diğer Asya Ülkeleri 1.940 2.577 32,9 533 679 27,4
Toplam 36.059 47.253 31,0 10.365 13.004 25,5
İhracatçõ Birliklerinin kayõtlarõna göre ihracat 2004 yõlõnõn Mayõs ayõnda bir önceki yõlõn aynõ ayõna göre yüzde 26,8 oranõnda artarak 5,0 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Böylece 2004 yõlõnõn Ocak- Mayõs döneminde ihracat bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 34,7 oranõnda artarak 24,0 milyar dolara yükselmiştir.
Tablo 11: İhracatçõ Birlik Kayõtlarõna Göre İhracat
(Milyon Dolar) Mayõs % Ocak-Mayõs % 2003 2004 04/03 2003 2004 04/03
Toplam 3.905 4.953 26,8 17.845 24.036 34,7
-Hazõr Giyim-Konfeksiyon 991 965 -2,7 4.517 5.232 15,8
-Taşõt Araçlarõ ve Yan Sanayii 597 873 46,3 2.701 3.908 44,7 -Demir ve Demir Dõşõ Metaller 477 796 66,9 2.111 3.468 64,3
-Tekstil ve Hammaddeleri 336 378 12,5 1.491 1.839 23,4
-Elektrik-Elektronik ve Makine 297 466 57,1 1.430 2.234 56,2
-Kimyevi Maddeler 312 400 28,2 1.368 1.870 36,7
-Çimento ve Toprak Ürünleri 124 145 17,6 519 690 33,1
-Hububat,Bakliyat,Yağlõ Tohumlar 138 116 -15,5 602 634 5,3
-Yaş Meyve-Sebze 27 46 69,3 200 245 22,1
-Fõndõk ve Mamulleri 31 60 96,1 189 315 66,5
-Deri ve Mamulleri 60 54 -9,2 272 306 12,4
-Tütün 28 26 -6,6 240 264 10,4
-Zeytin. Zeytinyağõ 15 14 -2,0 62 50 -19,0
İthalatta Yaşanan Gelişmeler:
2004 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde ithalat bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 40,7 oranõnda artarak 20,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
2004 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde petrol dõşõ ara mallarõ ithalatõ bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 28,8 oranõnda, sermaye mallarõ ithalatõ yüzde 86,6 oranõnda, tüketim mallarõ ithalatõ ise yüzde 102,0 oranõnda artõş göstermiştir. Söz konusu dönemde özellikle demir ve çelik, kara taşõtlarõ ve bunlarõn aksam ve parçalarõ, kazanlar, makineler, mekanik cihazlar, elektrik makine ve cihazlar, plastik ve mamulleri ithalatõnda önemli oranlarda artõş gözlenmiştir. 2004 yõlõnõn ilk çeyreğinde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 209,2 oranõnda artarak 2 milyar dolara yükselen kara taşõtlarõ ile bunlarõn aksam ve parçalarõ ithalatõnõn toplam ithalat artõşõna katkõsõ 9,5 puan olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 12: Mal Gruplarõna Göre İthalat
(Milyon Dolar)
Yõllõk % Ocak-Mart %
2002 2003 03/02 2003 2004 04/03
Toplam İthalat 51.554 69.340 34,5 14.367 20.213 40,7
Sermaye 8.492 11.326 33,4 1.827 3.410 86,6
Ara mallarõ 37.443 50.012 33,6 11.162 14.090 26,2
Petrol 4.088 4.777 16,9 1.245 1.321 6,1
Petrol dõşõ 33.355 45.235 35,6 9.917 12.769 28,8
Tüketim 5.008 7.536 50,5 1.292 2.611 102,0
Toplam İth.(Petrol hariç) 47.466 64.563 36,0 13.122 18.892 44,0
Tablo 13: Seçilmiş Fasõllara Göre İthalat
(Milyon Dolar) Yõllõk (%) Ocak-Mart (%)
2002 2003 03/02 2003 2004 04/03
Toplam İthalat 51.554 69.340 34,5 14.367 20.213 40,7
-Mineral yakõt. Yağlar 9.204 11.399 23,8 2.949 3.088 4,7
-Kazan. makine. mek.cihaz 8.174 10.188 24,6 1.806 2.700 49,5 -Elek. Makine ve cihazlar 4.356 5.487 26,0 1.100 1.820 65,4
-Kara taşõtlarõ 2.333 5.369 130,2 648 2.003 209,2
-Demir ve çelik 2.905 4.686 61,3 1.206 1.497 24,1
-Organik kimyasal ürünler 1.888 2.250 19,2 554 678 22,4
-Plastik ve mamulleri 2.382 3.233 35,7 687 976 42,0
-Pamuk.pamuk ipliği 1.293 1.637 26,6 341 462 35,5
2. Hizmetler Dengesi:
2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 683 milyon dolar fazla veren hizmetler dengesi, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde 966 milyon dolar fazla ile sonuçlanmõştõr. Bu gelişmede özellikle turizm gelirlerinin söz konusu dönemde 1,2 milyar dolardan 1,7 milyar dolara yükselmesi ve diğer ticari hizmetler ile resmi hizmetler kalemlerinde yaşanan iyileşmelerin etkisi olmuştur.
3. Yatõrõm Geliri Dengesi:
2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 1,5 milyar dolar çõkõş yaşanan yatõrõm gelirleri hesabõnda 2004 yõlõnõn aynõ döneminde de yaklaşõk 1,5 milyar dolarlõk çõkõş yaşanmõştõr. 2004 yõlõ Ocak-Mart döneminde doğrudan yatõrõm gelirleri(net) bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre 53 milyon dolar tutarõnda azalarak 37 milyon dolar açõk ile sonuçlanmõştõr. Portföy yatõrõmlarõ dengesinde ise söz konusu dönemde 640 milyon dolar tutarõnda açõk gerçekleşmiştir. Diğer yatõrõmlar kalemi altõnda yer alan faiz gelirlerinin 2004 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre 20 milyon dolar yükselmesi, faiz giderlerinin de 231 milyon dolar azalmasõ sonucunda söz konusu dönemde diğer yatõrõmlar kalemi net bakiyesindeki açõk 786 milyon dolara gerilemiştir.
4. Cari Transferler:
2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 486 milyon dolar olan cari transfer gelirleri, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde 593 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynõ dönemde işçi gelirleri bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre 55 milyon dolar artarak 193 milyon dolara yükselmiştir.
Bu gelişmeler sonucunda, 2003 yõlõnõn ilk çeyreğinde 2,8 milyar dolar olan cari işlemler açõğõ , 2004 yõlõnõn aynõ döneminde 5,0 milyar dolara yükselmiştir.
Tablo 14: Cari İşlemler Dengesi
(Milyon Dolar)
Mart Ocak-Mart
2003 2004 2003 2004
I. Dõş Ticaret Dengesi -1.213 -2.285 -2.399 -5.131
II. Hizmetler Dengesi(Net) 247 404 683 966
1.Taşõmacõlõk -54 -88 -108 -211
2.Turizm 239 433 710 1.158
3.İnşaat Hizmetleri 55 41 156 139
4.Finansal Hizmetler 0 5 -9 -26
5.Diğer Ticari Hizmetler 3 20 -4 24
6.Resmi Hizmetler -20 -7 -83 -64
7.Diğer Hizmetler 24 0 21 -54
III. Yatõrõm Geliri Dengesi -463 -381 -1.531 -1.463
Doğrudan Yatõrõmlar 94 -49 16 -37
Portföy Yatõrõmlarõ -104 -72 -510 -640
Diğer Yatõrõmlar -453 -260 -1.037 -786
IV. Cari Transferler 154 233 486 593
İşçi Gelirleri 43 58 138 193
Cari İşlemler Dengesi -1.275 -2.029 -2.761 -5.035
B. Sermaye Hareketleri Dengesi ve Uluslararasõ Rezervler
2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 4,0 milyar dolar fazla veren sermaye ve finans hesaplarõ, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde de 4,8 milyar dolar fazla ile sonuçlanmõştõr.
2004 yõlõnõn Ocak- Mart döneminde doğrudan yabancõ yatõrõmlarda yurt içine net 422 milyon dolarlõk girişle beraber, 182 milyon dolarlõk çõkõş sonucunda söz konusu dönemde 240 milyon dolarlõk net sermaye girişi yaşanmõştõr.
2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 75 milyon dolar çõkõş yaşanan portföy yatõrõmlarõnda, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde de net 2,1 milyar dolar giriş gerçekleşmiştir. 2004 yõlõnõn Ocak- Mart döneminde yabancõlar 503 milyon dolar değerinde hisse senedi , 1,4 milyar dolar değerinde Hazine Bonosu ve Devlet Tahvili almõşlardõr. 2004 yõlõnõn Ocak- Mart döneminde 2,8 milyar dolar tutarõnda tahvil ihracõ gerçekleştirilmiştir. Aynõ dönemdeki yaklaşõk 2,8 milyar dolar tutarõnda geri ödeme de hesaba katõldõğõnda tahvil ihracõ yoluyla net borçlanma 11 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde net 3,5 milyar dolar giriş gerçekleşen diğer yatõrõmlar kaleminde 2004 yõlõnõn aynõ döneminde 2,3 milyar dolar tutarõnda bir giriş yaşanmõştõr. Bu düşüşte özellikle 2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde net 175 milyon dolar olan IMF kredi ödeyici pozisyonunun, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde net 1,2 milyar dolar ödeyici pozisyonuna yükselmesi etkili olmuştur. Bu dönemde bankalarõn yurt dõşõ muhabirleri nezdindeki hesaplarõnda 1,1 milyar dolarlõk bir azalõş gerçekleşmiş, ve böylece bu kalemde net 1,1 milyar dolar kõsa vadeli sermaye girişi yaşanmõştõr. 2003 yõlõnõn Ocak- Mart döneminde
firmalarõn yurt dõşõndan kullandõklarõ krediler dõş ticaret hacmindeki artõşa paralel olarak bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre 1,8 milyar dolar artarak 7,3 milyar dolara yükselmiştir.
Bankalar yurt dõşõ uzun ve kõsa vadeli kredilerde 2004 yõlõnõn Ocak- Mart döneminde 655 milyon dolar kullanõcõ pozisyonunda olmuşlardõr. Bankacõlõk dõşõ özel sektörün yurt dõşõndan kullandõğõ uzun vadeli krediler 2004 yõlõnõn Ocak- Mart döneminde 4,0 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynõ dönemde Genel Hükümet 628 milyon dolar uzun vadeli kredi geri ödemesinde bulunmuştur. Yurt dõşõnda çalõşan işçilerin Merkez Bankasõnda açtõklarõ kredi mektuplu döviz tevdiat hesaplarõ ile süper döviz hesaplarõ 2004 yõlõnõn Ocak- Mart döneminde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre 83 milyon dolar azalarak 6 milyon dolara gerilemiştir.
2003 yõlõnõn Ocak- Mart döneminde 661 milyon dolar azalan resmi rezervler, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde 214 milyon dolar azalmõştõr.
Tablo 15: Sermaye Hareketleri
(Milyon Dolar)
Mart Ocak-Mart
2003 2004 2003 2004
Sermaye ve Finans Hesaplarõ 694 -123 4.038 4.838
1. Doğrudan Yatõrõmlar (net) 1 -64 -17 240
2003 yõlõnõn Haziran ayõnda 28,8 milyar dolar seviyesinde bulunan Merkez Bankasõ rezervleri, geçici verilere göre 4 Haziran 2004 tarihi itibarõyla 32,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Şekil 2: Merkez Bankasõ Uluslararasõ Rezervleri
Merkez Bankasõ Uluslararasõ Rezervleri