6. KOMPOSTUN KULLANIMI, PAZARLANMASI VE ÇİFTLİKTE
6.3. ÇİFTLİKTE KOMPOSTLAMANIN EKONOMİSİ
6.3.2. Kompostlama Metotlarının Karşılaştırmalı Maliyetleri
• pasif yığın yaklaşımı,
• yükleyici veya döndürücü kullanarak sıralı yığın kompostlama,
• özel sıralı yığın döndürücüleri kullanarak sıralı yığın kompostlama,
• havalandırmalı statik yığın sistemleri,
• kapalı reaktör sistemleri.
6.3.2.1. Çok Küçük Veya Orta Ölçekli Operasyonlarda Pasif Yığın Yaklaşımı Bu yaklaşımda çiftçiler organik maddelerden yığınları oluştururlar ve stabil ürün içinde madde bozunana kadar bekletirler. Kompostlamanın toplam maliyeti azaltılır. İlk yığınların oluşturulması ve karıştırılmasında kullanılan ekipman ve emek maliyetleri operasyondaki en büyük maliyetlerdir. Çiftlik yükleyicileri ve gübre yayıcıları genellikle bu maksatla diğer çiftlik kullanımlarından saparlar. Yığını oluşturma maliyeti, gelen maddenin bir tonu için 1-6
$ arasındadır. Bu kompostlanan maddeye ve kullanılan ekipmana bağlı olarak değişir. Bazı durumlarda organik maddeleri çiftliğe veya çiftliğin dışına taşımak için ilave bir harcamada gerekebilir.
6.3.2.2. Küçük ve Orta Ölçekli Operasyonlarda Yükleyici Veya Döndürmeli Sıralı Yığın Yaklaşımı
Yükleyici-döndürmeli sıralı yığın yaklaşımı, ilave ekipman veya yatırım gerektirmemesi bakımından pasif yığın yaklaşımına benzer. Esas fark yığın yönetiminin aktif olarak yapılmasıdır. Yığınlar traktör ve kepçeli yükleyiciyle, veya gübre yayıcı ve traktör-yükleyici kombinasyonu ile döndürülür. Maddelerin hacimleri yetmiş ile yedi yüz metreküp arasında değişir.
Bu yaklaşımla kompostlamanın maliyeti çiftliğin diğer işlerinde de yükleyici kullanarak azaltılabilir. Ek maliyetlere rağmen yılda birkaç kere yığınların döndürülmesi ve karıştırılması bile bozunmayı hızlandırarak nihai kompotsun kalitesini arttırır. Yedi yüz metreküplük orta büyüklükteki bir yığını döndürme birkaç gün sürebilir. Sıkça döndürme koku kontrolünü veya işlemi hızlandırmayı sağlayabilir.
Evsel atıkların kompostlamasında ham maddeleri yılda dört defa önden yükleyicilerle
Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi
döndürme yaklaşık 5 $’a mal olmaktadır. Maliyete ekipman, arazi maliyeti ve emek dahildir.
Yığını döndürme ve oluşturma maliyeti genellikle bir tonun maliyetinin en azından %80’idir.
Standart çiftlik ekipmanları ile yığını döndürme ve karıştırma ne kadara mal olduğu, döndürülen maddenin karakteri ve ham yoğunluğu, döndürme sıklığı ve operatörün becerisine bağlıdır.
Belediyeye ait önden yükleyicilerin yükleme ve boşaltması kabaca bir dakika sürer.
Yükleyicilerin bir saatte işledikleri miktar kepçelerinin büyüklüğü ile orantılıdır. Böylece bir çiftçi 1/5 m3’lük yükleyici yerine 2,3 m3 kapasiteli bir yükleyici kullanarak döndürme oranını dokuz misli arttırabilir. Bununla beraber 2,3 m3’lük bir belediyeye ait yükleyici kızaklı bir yükleyicinin veya 1/5 m3 kapasiteli küçük bir kepçeli yükleyicinin kabaca dokuz katıdır.
Kullanılmış ekipman alınarak ana giderler azaltılabilir.
Yükleyiciyle döndürme ve karıştırmanın maliyeti Tablo 6.5’te listelenmiştir. Sıralı yığının bir kere döndürülmesi 1-4 $/ton’a mal olur.
Tablo 6.5 Kepçeli Veya Önden Yükleyicilerle Döndürülen Sıralı Yığınların Maliyeti
Döndürme Ekipmanı/Tekniği Maddeler Kapasite
Önden yükleyici + gübre yayıcı ve traktör Kümes hayvanlarının
atıkları 32 1.12 $a
Önden yükleyici + gübre yayıcı ve traktör
Kümes hayvanlarının atıkları ve çöpleri
(1:1)
28 1.25 $a
Önden yükleyici + gübre yayıcı ve traktör
Kümes hayvanlarının
a Ekipman ve işletme maliyetinin 30 $/saat olduğu kabul edildi;
b Ekipman ve işletme maliyetinin 15 $/saat olduğu kabul edildi
- 162 - Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi
Unutulmaması gereken bir nokta gelen maddelerin çoğu kompostlandıkça özellikle de ilk karıştırmadan sonra ilk ay içinde ağırlığı azalır. Hacimdeki azalmalar kullanılan maddeye bağlı olmasına rağmen %50-80’lik azalmalar normaldir. Bu ikinci ve sonraki döndürmelerin ilk döndürmeye oranla daha az masraflı ve daha az süre gerektirdiği anlamına gelir. İlk döndürmeden sonra yığını sıkça döndürmenin iyi nedenleri olmasına rağmen sadece sinen yığınlar döndürülerek harcamalar azaltılabilir.
Yığınları yükleyiciyle döndürme küçük ölçekli kompost operasyonuna yüzlerce dolar ve yılda 500 ton madde işleyen büyük ölçekli operasyonlara ise binlerce dolar yük getirir.
6.3.2.3. Orta Ve Büyük Sıralı Yığın Operasyonlarında Özel Ekipman Yaklaşımı
Maddenin hacmi arttıkça kompostlama ilave bir çiftlik operasyonundan çok merkezi bir operasyon haline gelir. Arazi, emek ve ekipman ihtiyacı diğer çiftlik aktiviteleri ile çatıştığından çiftçilerin çoğu kompost operasyonlarına uygun ilave teçhizat satın alırlar.
Bir çok çiftçi bu seçenekle karşılaştığından özel sıralı yığın döndürücülerine yatırım yaparlar.
Büyük hacimli bahçe atıkları için sıralı yığın döndürücülerini kullanan belediyeler kompost üretiminin toplam maliyetinin 15-30 $/ton olduğunu kaydetmişlerdir. Yıllık 10.000 ton kümes atıkları ve testere talaşını kompostlamanın maliyet hesapları masrafların düşük olabileceğini göstermiştir. Bu hesaplamalar yapılırken hem yükleyici kullanan sistem hem de daha yoğun yönetim gerektiren sıralı yığın döndürücü kullanan sistemlerde kompostlamanın toplam maliyetinin yaklaşık 5.50 $/ton olduğu kabulü yapılmıştır.
Sıralı yığın döndürücüleri kullanılarak yığınları döndürme için gerekli süre azaltılabilir.
Bununla beraber yığın oluşturulması, bakımı ve kompostu eleğe veya parçalayıcıya besleme için bir yükleyici gerekebilir. PTO’lu küçük bir sıralı yığın döndürücüsü saatte 200 ton maddeyi döndürmesi yaklaşık 10,000$’a mal olur. Daha büyük sıralı yığın döndürücüleri saatte 2,000 tondan fazla maddeyi döndürmesi 75,000-200,000$’a mal olur.
Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi
- 159 - Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi
Tablo 6.6 Sıralı Yığınları Yılda Dört Defa Döndürmenin Maliyetleri
’da döndürme süreleri ve toplam maliyetler, gelen maddenin hacmi temel alınarak kıyaslanmıştır. Bu varsayımlar ve örnekler sıralı yığın döndürme için yapılmıştır. Gelen maddenin hacmi yılda 764-11,467m3 arasında değişir. Buradaki örneklerde; yılda maddeyi dört defa döndürmek için geçen süre, madde miktarına ve döndürme ekipmanının kapasitesine bağlı olarak 1500 saat (yaklaşık 2,5 ay) ile bir saat arasında değişir. Sıralı yığın döndürücüleri gelen madenin 11,467m3’ünü yaklaşık 100 saat veya daha az sürede döndürebilir. En büyük döndürücüler 11,467m3’lük maddeyi döndürmeden önce hazırlanmalıdır. Tersine en küçük yükleyicilerde ise aynı hacimdeki maddeyi işlemesi için neredeyse full time çalıştırılması gerekir. Hatta büyük önden yükleyiciler bile 11,467m3 hacimli maddeyi dört defa döndürmesi dört haftadan fazla sürer. Gerçekte sıralı yığınlara yatırım yapan herkes yığınları dört defadan daha fazla döndürmek isterler. Aynı şekilde küçük traktör veya kızaklı yükleyici operatörleri 3,800 veya 11,467m3’lük yığınları dört defadan fazla döndürmezler.
Madde hacmi artarsa ve ekipman daha verimli kullanılırsa döndürme daha hesaplı olur. Eğer çok küçük hacimli maddeler döndürülüyorsa özel sıralı yığın döndürücüler verimli olmaz.
Döndürülen maddenin miktarı arttıkça sıralı yığın döndürücüsü daha verimli olur. Yılda 11,467 m3 maddeyi döndüren PTO’lu döndürücülerin masrafları en azdır. Küçük ölçekli operasyonlarda kızaklı yükleyiciler ve traktör yükleyicileri en ucuz seçenektir ve döndürülen maddenin hacmi artsa bile masrafı azdır. Bunun nedeni değişken işletme maliyetlerinin düşük olmasıdır.
6.3.2.4. Statik Yığın Veya Kapalı Reaktörde Çiftlik Kompostu
Zirai atıkların havalandırmalı statik yığınlarda kompostlanması nadir uygulanan bir yöntemdir. Belediyelerin havalandırmalı statik yığın sistemleriyle yaptığı tecrübeler maliyetin 20-50 $/ton arasında olduğunu göstermiştir. Bu yöntem genellikle evsel kanalizasyon çamurlarının işlenmesinde kullanılır. Sistemin yatırım maliyeti birkaç bin nüfuslu bir köy için 100,000$ ile, büyük bir şehirden gelen atığı işleyebilen bir sistem için milyon dolar arasında değişmektedir.
Daha pahalı kapalı reaktördeki sistemlerin maliyeti 150 $/ton iken maliyeti tipik olarak ton başına 50-100$ arasında değişir. Maliyetlerin böyle yüksek olmasının nedeni arazinin az olması ve/veya işlem kontrolünün maksimum olması gerektiğindendir.
Hesaplamalar varsayımsal olarak, kümes hayvan atıklarının kompost operasyonları temel
Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi
alınarak yapılır. Kabul edilebilir toplam yatırım maliyeti 40.000 ton/yıl kapasiteli havalandırmalı yığın sistemi için 1,1 milyon dolar ve aynı kapasiteli dikdörtgen karıştırma yataklı sistem için 1.4 milyon dolardır. Yıllık maliyet 79.000$ olan havalandırmalı yığın sistemlerinde 1 ton ham madde başına toplam maliyet 7,64$, yıllık maliyeti 67.000$ olan dikdörtgen karıştırma yataklı sistemlerde ton başına toplam maliyet 8,40$’dır. Ham maddenin bir tonunun toplam maliyeti havalandırmalı yığın için 7.64$ ve dikdörtgen karıştırma yataklı sistem için 8.40$’dır. Arazi, yapı, emek ve ekipman (kompostlama, eleme ve paketleme) harcamaları da bu rakamlara dahildir. Ham maddelerin tahmini yıllık maliyeti olan 410,000$
buna dahil değildir.
Başka bir projede; küçük havalandırmalı statik yığın sistemi için satın alma ve işletme maliyetlerinin yılda 2,661$ olduğu varsayımı ile sistem balık atıkları, testere talaşı ve diğer düzenleyicilerden oluşan 200 tonluk atığı işleyebilecek şekilde ölçeklendirilmiştir. Bu fiyata maddeleri karıştıran makine, yığınları oluşturmak için yükleyici, üfleyici (9,5 m3/dk) ve 10 cm gözenekli boru maliyeti de dahildir. Taşıma masrafları, hacimleştirici maddenin alımı, arazi ve arazinin hazırlanması masrafları hariçtir
- 161 - Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi
Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi
Tablo 6.6 Sıralı Yığınları Yılda Dört Defa Döndürmenin Maliyetleri Gelen madde
764 m3 3823 m3 11467 m3 Kabuller
Kullanılan Ekipman Toplam
Maliyet Saat Maliyet/m3 Toplam
Maliyet Saat Fiyat/m3 Toplam
Maliyet Saat Fiyat/m3 Kapital Maliyetleri
- 163 - Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi
7. ATIK YÖNETİMİ VE KOMPOSTLAMA İÇİN DİĞER