KAPALI REAKTÖRDE KOMPOSTLAMA

Depoda kompostlama, kapalı reaktörde kompostlama metotlarının en kolay olanıdır.

Maddeler duvarlar ve çatıdan oluşan yapı içinde tutulurlar. Depo tahtadan yapılmış çatılı veya çatısız duvarlardan, arpa veya mısır depolamak için yapılmış olan depolardan oluşturulabilir.

Depolar fazla oranda madde biriktirilmesini sağlayarak ayrı oluşturulan yığınlara göre daha iyi yer kullanımı sağlar. Depolar ayrıca mevsimsel değişikliklerden etkilenmezler, kokuyu tutarlar ve sıcaklık kontrolü sağlarlar.

Depoda kompostlama metotları havalandırmalı statik yığınlar gibi çalışır. Bu metot basınçlı havalandırma ile deponun tabanından hava verilerek yapılır ve maddeler çok seyrek döndürülür. Depodaki maddelerin ara sıra döndürülmesi işlemi hızlandırır. Eğer birden fazla depo kullanılırsa kompostlanan maddelerin birinden diğerine aktarılması gerekebilir.

Havalandırmalı yığınlarda geçerli olan prensip ve ana hatlar depoda kompostlama içinde geçerlidir. Fakat yüksek depolar bunun dışındadır. Bu durumda sıkıştırma ve yığınların yüksekliği daha fazladır. Her iki faktör maddenin hava akımına direncini (basınç kaybını) arttırır. Havalandırmalı statik yığın metoduyla kıyaslanırsa daha güçlü yapıda ham madde ve/veya yüksek basınçlı bir üfleyici gerekebilir.

3.5.2. Dikdörtgen Karıştırma Yatakları

Karıştırmalı yatak sisteminde kontrollü havalandırma ve periyodik döndürme bir arada yapılır. Bu sistemde kompostlama yatak olarak adlandırılan uzun ince kanallar içinde gerçekleşir. (Şekil 3.14) Döndürme mekanizması duvarlar üzerine oturtturulur ve bu duvarlar üzerinde hareket eder.

Ham maddeler bir yükleyiciyle yatağın ön kısmına yüklenirler. Döndürme makinesi raylar üzerinde ilerlerken kompostu karıştırır ve geriden deşarj eder. Makine her döndürmede kompostu yatağın sonuna doğru taşır. Döndürme makineleri döner bıçaklar ile maddeleri karıştırır, tortuları parçalar ve poroziteyi iyileştirir. Bazı makineler konveyör kullanarak kompostu taşır. Makineler operatörsüz otomatik çalışır

Ticari sistemlerin çoğu, havalandırma boruları veya yatak tabanına gömülmüş ve üzeri ızgara ve/veya çakılla kapatılmış havalandırma sistemlerinden oluşur. İki döndürme arasında kompost üfleyicilerle havalandırılarak soğutulur. Maddeler farklı kompostlama adımlarında olduğundan yatak farklı havalandırma bölgelerine ayrılmıştır. Bir yatakta birkaç üfleyici

Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi

kullanılır. Her bir üfleyici yatağın bir bölgesine hava verir, sıcaklık sensörü ve zamanlayıcı ile kontrol edilir.

Şekil 3.14 Dikdörtgen Karıştırma Yataklı Kompost Sistemi

Sistemin kapasitesi yatak sayısına ve boyutuna bağlı olarak değişir. Piyasadaki sistemlerde yatakların genişliği 1,8-6 m arasında, derinliği ise 0,9-3 m arasında değişir. Yatakların döndürme makinesinin boyutları ile uyumlu olması ve özellikle duvarların dik olması gerekir.

Karıştırma makinesi duvarların üzerinde hareket ettiğinden iki duvar arasındaki mesafe yatağın her noktasında eşit olmalıdır. Kompostlama tesisinde birden fazla yatak kullanılabilir.

Eğer döndürme makinesini bitişik yataklar arasında transfer edecek bir teçhizat varsa, tek bir döndürme makinesi birkaç yatakta birden kullanılır. Ekipmanı korumak ve kompost koşullarını aynen muhafaza etmek için yataklar çatıyla kapatılırlar.

Kompostlama süresi yatak uzunluğu ve döndürme sıklığına göre belirlenir. Eğer makine her döndürmede maddeyi 3 m taşıyor ve yatağın boyu 30,5 m ise; günde bir defa döndürmeyle kompostlama süresi 10 gündür. Ticari sistemler için önerilen kompost süresi 2-4 hafta arasında değişir.

Döndürmeli yatak sistemleri çiftlik kompostlamasına uygundur. Kompost süresinin kısa olması, tutarlı kompost kalitesi ve az emek gerektirmesinden dolayı çok caziptir. Buna rağmen sistemin toplam maliyeti çok fazladır. Tek başına küçük bir döndürme makinesi en

- 76 -

Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi

azından 20 000$’a, ticari makineler ise en azından 200 000$’a mal olur. Ana maliyeti yataklar ve inşa oluşturur.

Dikdörtgen karıştırma yataklarını satan ve sistem dizaynı, inşası ve işletmesi konularında teknik destek sağlayan bir çok ticari şirket vardır. Bayilerin çoğu 150 ton/gün veya daha fazla kapasiteli büyük sistemler üretirler. Daha az kapasiteli sistemler (daha çok çiftçilere hitap eder 20 ton/gün) ise normalde az bulunurlar. 15-30 m³/gün kapasiteli birimler yaklaşık 100 000-175 000$’a mal olurlar.

3.5.3. Silolar

Bu sistemlerin çalışma prensibi alttan boşaltmalı sistemlere benzer. (Şekil 3.15) Burgu yardımıyla kompost her gün silonun altından boşaltılır ve ham madde karışımı üstten doldurulur. Havalandırma sistemi havayı silonun tabanından kompostlanan maddeye doğru verir.

Şekil 3.15 Siloda Kompostlama

Fazla hava koku bertarafı için silonun üstünden toplanabilir. Bu metotta kompostlama süresi yaklaşık 14 gündür. Bu nedenle bir günde silo hacminin 1/14’ü giderilmeli ve tekrar üstten beslenmelidir. Kompost siloyu terk ettikten sonra çoğunlukla ikinci havalandırmalı siloya gönderilerek burada olgunlaştırılır. Bu sistemde maddeler dikey olarak yığıldığından kompostlama için gereken alan azalır. Ayrıca sıkışma, sıcaklık ve hava akımının kontrol edilmesi gerekir. Haznede maddeler çok az karıştırıldığından ham maddeler silolara yüklendikten sonra iyice karıştırılmalıdır.

3.5.4. Döner Tanklar

Bu sistemde maddeyi karıştırma, havalandırma ve sistem içinde taşımak için döner tank kullanılır. (Şekil 3.16) Tank büyük bir rulmana monte edilmiştir ve dişli ile döndürülür. 3,34

Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi

m çaplı ve 36,5 m boyundaki bir tankın kapasitesi, üç gün bekleme süresinde takriben 50 ton’dur. Tankta çözünürlüğü yüksek, oksijen seven maddelerin çözülmesiyle kompostlama hemen başlar. Maddelerin daha fazla çürütülmesi için genellikle yığın sıraları ve havalı statik yığınlarda ikinci basamak kompostlama yapılması gerekir. Bazı ticari sistemlerde kompost maddesi tank içinde bir günden az bekletilir. Bu durumda tank bir karıştırıcı gibi çalışır.

Hava deşarj noktasından beslenir. Hava akımı maddenin gidiş yönünün tersine doğru verilir.

Deşarja yakın kompost taze havayla soğutulur. Silonun tam ortasında işlemin gerçekleşmesini sağlayan ısınmış hava, komposta nüfuz eder ve yeni beslenmiş madde işlemi başlatmak için en sıcak havayı bünyesine alır.

Şekil 3.16 Döner Tankla Kompostlaması

Tank açık veya bölmelidir. Açık tank aynı düzende maddeyi aralıksız nakleder. Bekletme süresi tankın dönme hızı ve dönen eksenin eğimine bağlıdır. Bölmeli tank metodu kompostlamayı açık tanka göre daha yakından kontrol sağlar. Tank iki veya üç kısma bölünebilir. Her bir bölmede transfer kapısıyla teçhiz edilmiş transfer kapısı vardır. Günlük operasyondan sonra tankın deşarj kısmındaki transfer kapısı açılır ve boşaltılır. Daha sonra diğer bölmeler açılır ve sırayla boşaltılır. Sonunda birinci bölmeye yeni madde beslenir.

Beton karıştırıcıları, besleme karıştırıcıları ve eski beton fırınları gibi eldeki teçhizatlar kullanılarak da daha küçük kompost tankları oluşturulabilir. Ticari modellerine göre daha basit olmasına rağmen aynı işlevi görür. Karıştırma, havalandırma ve kompost işlemini hemen başlatır.

3.5.5. Taşınabilir Konteynırlar

Bu sistemler taşınabilir hazne ve merkezi bir kompost tesisinden oluşur. Konteynırın

- 78 -

Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi

konteynıra günlük beslenir ve konteynır toplanana kadar birkaç gün havalandırılır ve kompostlamayı bitirmek için merkezi bir tesise gönderilir. Kompost konteynırı toplandıktan sonra yerine yenisi konur.