Kompost Karışımının Formülasyonu

Kompostlama için ham maddelerin uygun oranlarda formüle edilmesine karışım yapma denir.

Başarılı bir karışım yapmak için beş kural vardır;

• Kompostlamada istenen genel şartları bilmek,

• Kullanılacak birincil maddeleri belirlemek (örneğin kümes atıkları, süthane gübresi vs.),

• Azot ve karbon muhtevası (C:N), nem muhtevası, ham yoğunluk, pH ve koku potansiyeli gibi birincil maddenin özelliklerini bilmek,

• Birincil maddelerle karıştırıldığında kompostlama için uygun koşullar sağlayan

- 40 -

Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi

tamamlayıcı veya sekonder maddeleri belirmek,

• Doğal, aerobik ve yüksek sıcaklıkta kompostlama sağlayacak karışımı oluşturmak.

Kompostlamada kullanılacak maddeler belirlendikten ve kompostlama için uygun şartlar anlaşıldıktan sonra aşağıdaki basamaklar takip edilmelidir.

2.6.3.1. Nemin Ayarlanması

Yığın içindeki nem muhtevasının %40-60 arasında olması gerekir. Eğer nem muhtevası

%60’dan fazlaysa yığın içinde hava akımı için gerekli boşlukları işgal eder. Çok fazla su, yığını ağırlaştırarak çökelme ve sıkışmayı arttırır. Çok az nem ise kompostlayıcı mikropları kurutarak aktivitelerini durdurur. Nem muhtevasına göre ilk kompost karışımını belirlemenin ana hatları aşağıdadır;

• Birincil (ana) ve sekonder (yardımcı) maddelerin (örneğin sırasıyla, sığır gübresi ve testere talaşı) nem muhtevası belirlenir.

• Karışımın nem muhtevası %60 kabul edilerek, bu iki maddenin ıslak bazda uygun oranları belirlenir. Bu hesaplama için Tablo 2.8 kullanılır.

Karışımın nem muhtevası, en hızlı sıkarak belirlenir. Bir avuç dolusu madde alınır ve hiç sıkmadan su damlarsa bu karışımın çok nemli olduğunu gösterir. Eğer maddeyi elde sıktıktan sonra çok kuru ve ufalanıyorsa bu onun çok kuru olduğunu gösterir. Yine madde sıktıktan sonra su bırakmaksızın küme halinde duruyorsa bu karışımın nem muhtevasının istenen seviyede (yaklaşık %40-60) olduğunu gösterir.

Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi

N

Tablo 2.8 Nem Muhtevasına Göre İki Maddeden Oluşan Karışımın Formülünün Belirlenmesi

BİRİNCİL MADDENİN NEM MUHTEVASI

Not: Tabloda istenen nem muhtevasının %60 olduğu kabul edilmiştir. Tablo sadece nemi ayarlamada kullanılır.

Örnek: İki maddeden oluşan bir karışımın formülünün nem muhtevasına göre belirlenmesi Birincil (ana) madde olarak %70 nem muhtevalı sığır gübresi ve ikincil (yardımcı) madde olarak %35 nem muhtevalı testere talaşı kullanılmaktadır. Karışımın nem muhtevasını %60 kabul ederek karışımda kullanılacak her bir maddenin oranını hesaplayınız.

Çözüm: Tablo 2.8’den birincil maddenin nem muhtevasını gösteren yatay eksende nem muhtevasının %70 olduğundaki izdüşümü ve düşey eksendeki sekonder maddenin nem muhtevasının %35 olduğundaki izdüşümü alınır (%30 ve %40 satırlarının her ikisi) ve bu izdüşümlerin kesiştiği noktaların sırasıyla 3:1 ve 2:1 olduğu görülür. Sonuç olarak bu iki değerin aritmetik ortalaması alınır ve madde oranları 2,5:1 bulunur. Yani karışımda her 2,5 kg sığır gübresine 1 kg testere talaşı kullanılacaktır.

2.6.3.2. Besi Maddelerinin Ayarlanması

SEKONDER MADDENİN NEM MUHTEVASI

- 42 -

Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi

kompostlama için önemli bir şarttır. Kompost karışımındaki ham maddeler C:N oranı 30:1 olacak şekilde karıştırılması gerekir.

Kompostlamada sadece iki madde (örneğin sığır gübresi ve testere talaşı) kullanılacaksa karışımın oranları Tablo 2.8’den belirlenebilir. Her halükarda karışımın C:N oranı ıslak bazda hesaplanmalıdır. C:N oranını belirlemek için kullanılan formüller ve kısa yol formülleri 4.13- 4.14’te gösterilmiştir.

Karışımın formülünün besi maddesine göre belirlenmesi aşağıda anlatılan “tahmin ve kontrol”

metoduyla yapılır:

• Karışımdaki maddelerin ağırlıkça toplam karbon miktarları belirlenir. Karbon muhtevası maddenin yüzey alanı ve lignifikasyonuna göre değişir.

• Karışımdaki maddelerin ağırlıkça toplam azot miktarları belirlenir.

• Toplam karbon, toplam azota bölünerek karışımın C:N oranı belirlenir.

• Bu hedeflenen C:N oranıyla kıyaslanır.

• Maddelerin ağırlıkları optimum C:N ve nem muhtevasına getirmek için ayarlanır.

Eğer karışımda üç veya daha fazla madde kullanılacaksa kısayol formülleri kullanılır.

Kompostçuların çoğu ham madde karışımlarını deneme-yanılma metoduyla belirlerler. Eğer karışım çok kuruysa daha fazla su veya gübre ilave edilir veya karışım yığında çökmeden kalana kadar kuru düzenleyici ilave edilir. Bunu yapmak için genellikle karışımın nem içeriği, yapı ve porozitesi hakkında bilgi edinilmesi gerekir. Bu yaklaşımla kompost formülünü belirleme özellikle kompostlamanın hızlı olması veya kontrolü gerekmiyorsa başarılı olabilir.

Ham maddelerin karakteristikleri bilinmiyorsa “bak ve anla” yaklaşımı tek alternatiftir.

Bununla beraber kompostlayıcı maddelere veya işleme yabancıysa, optimum kompost koşullarını korumak gerekiyorsa kompostun formülünü hesaplama ile saptamak daha doğrudur. Hesaplamalar ile farklı özellikteki maddelerden oluşan karışımın nem içeriği ve C:N oranı tahmin edilebilir.

Kompost formülünü belirleme hem C:N oranı, hem de nem içeriğini istenen aralıklarda tutmak dengeleyici bir harekettir. Formül belirlendikten sonra gerekirse oranlar birincil maddelerin karakteristiklerini fazla değiştirmeksizin sekonder maddelerin karakteristiklerin ayarlanmasını sağlar.

Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi

Yüksek nem içeriği anaerobik koşullar, koku ve yavaş bozunmaya neden olduğundan nem muhtevasının yüksek olması istenmez. C:N oranının istenmeyen aralıkta olmasının sonucu daha az etkilidir. Nem içeriğine göre bir kompost karışımı hazırlamak ve sonra istenen C:N oranına getirmek için ayarlama yapmak en iyisidir.

Kompostun formülünü hesaplamada kullanılan formüller aşağıda verilmektedir.

Hesaplamalar kuru ağırlığa göre yapılır. Her bir madde için nem içeriği, azot yüzdesi (kuru) ve karbon yüzdesi (kuru) veya C:N oranları bilinmelidir. Çoğu maddenin karbon içeriğini literatürde bulmak bazen mümkün olmayabilir. Eğer literatürde maddenin kül yüzdesi verilmişse karbon içeriği kabaca aşağıdaki eşitlikten bulunabilir.

% #$%&'( = ^(+,,-%.ü0)_+.3 (4.1) Eğer literatürde maddenin uçucu katı yüzdesi verilmişse karbon içeriği kabaca aşağıdaki eşitlikten bulunabilir:

%Karbon = %Uçucu katı x 0,56 (4.2) Bazen nütrient konsantrasyonu “ıslak bazda” istenir. Kuru bazda nütrient konsantrasyonunu ıslak baza çevirmek için aşağıdaki formüller kullanılır.

% Nütrient(ıslak baz) = (%Nütrient, kuru baz x % Toplam katılar) ÷100 (4.3)

% Nütrient(ıslak baz) = %Nütrient, kuru baz x (100 – %Nem) 100 (4.4)(4.4) Örnek: Kuru ağırlık bazı ıslak baza çevirme

Islak ve kısmi katı süthane gübresinin azot(N) konsantrasyonu; kuru ağırlık bazında %3’tür.

Laboratuar raporlarına göre nem muhtevası %80’dir. Bu gübrenin ıslak bazda azot muhtevasını bulmak için formül (4.4) kullanılır.

Çözüm:

% Nütrient(ıslak baz) = %3 N, kuru baz x (100 – 80) ÷100

% Nütrient(ıslak baz) = %3 N, kuru baz x 20 ÷100

% Nütrient(ıslak baz) = %0,6 N, kuru baz

- 44 -

Hayvan Gübresinden ve Biyo-Atıklardan Kompost Üretimi