Kimberli Osmanlı Mektebi

Ebubekir Efendi’nin vefatı üzerine talebeleri ve yerli Mekkeli hocalar Cape Town Osmanlı Mektebi’nde kendi imkânlarıyla faaliyetlerini sürdürmüştür. Kimberli şehrinin Avrupa ve Afrika kökenli 16 bin insanı barındırması sebebi ile şehirdeki Müslümanların muallim talebi dikkat çekmiştir. Zira buradaki Müslüman çocuklara muallim gönderilmediği takdirde İslam dininden bihaber olacaklardır. 28 Şubat 1887 tarihinde Ümit Burnu’ndaki Kimberli şehrinde bulunan Müslümanlar tarafından 180 imzalı bir dilekçe, Londra sefaretine gönderilmiştir. Dilekçeye göre; İngiliz sömürgesi olan Kimberli, Griqua Land şehrinde Müslüman çocuklara dini kaideleri öğretmek üzere Osmanlı Devleti’nden muallim talep etmiştir. Burada daha önce Ebubekir Efendi görev yapmıştır ve şimdi dini ilimleri iyi bilen, ayrıca Arapça

189 _{Ahmet Uçar, a. g. e., s. 248- 249; Halim Gençoğlu, a. g. e., s. 85.} 190 _{Ahmet Uçar, a. g. e., s. 221, 249.}

İngilizce ve Afrikanca dillerine vakıf Ahmet Ataullah Efendi’nin buraya atanması uygun olacaktır. Ataullah Efendi’nin bölgede bulunmasından dolayı hem harcıraha gerek kalmayacaktır hem de vakit kaybedilmeyecektir. Ataullah Efendi talim ve terbiyeyi iyi bilmektedir. Ayrıca Efendi’nin okulla ilgilenip daha faydalı olabilmesi için uygun miktar maaşının da tahsis edilmesi istenmiştir. 23 Mart 1887’de, Londra sefareti dilekçeyi Hariciye Nezareti’ne iletmiştir. İşleme alınan dilekçe incelenmiş ve Ataullah Efendi’nin, Ebubekir Efendi’nin oğlu olması ve yeterli derecede donanımlı olması sebebiyle göreve atanması uygun görülmüştür.191

Mecliste yapılan toplantıda Ataullah Efendi’nin muallim olarak tayin edilmesi ve kendisine Hariciye bütçesinden 25 Osmanlı lirası aylık maaş bağlanması uygun görülmüştür.192 _{Ataullah Efendi’nin Kimberli şehrine yapılan muallim}

ataması, 1887 yılında gerçekleşmesine rağmen daha önceki yıllarda da şehirde fahri muallimlik yaptığı düşünülmektedir. Ataullah Efendi, ilgili mercilere gerçekleştirdiği faaliyetlerle ilgili haberlerin yapıldığı gazete kupürlerini göndermiştir. Gazete kupürlerinden birinde:

“Mektep şimdilik eski camilerden birine açıldı. Yüce elçiliğin yardımıyla yakında mektebe ait yeni bir bina yaptırmayı ümit ediyoruz. Kimberli’de yayınlanan Odortis Mail ve Weymek’e Fekt Odortis adlı gazetelerde mektebimizle ilgili çıkan haberleri size gönderiyorum.”

“Bundan birkaç ay evvel Kimberli İslam Cemiyeti tarafından Arap diliyle eğitim veren bir Osmanlı mektebi açılmıştı. Bu mektebin açılışı Osmanlı Devleti’nin Londra Sefiri Rüstem Paşa vasıtasıyla Kimberli İslam Cemiyeti tarafından Bab-ı Ali’ye takdim olunan bir arzuhalle olmuştu. Ebubekir Efendinin büyük oğlu Ataullah Efendi, yıllık üç yüz Osmanlı lirası maaşla Osmanlı Devleti tarafından bu mektebin müdürlüğüne ve akaid dersleri muallimliğine tayin edilmişti. Kimberli İslam

191 _{BOA. HR. TO. nr. 62/55 (17 Mart 1303/29 Mart 1887), 10 Safer 1305/28 Ekim 1807); BOA. İ.}

MMS. 94/3976 Leff 6 (9 Ağustos 1303/21 Ağustos 1887); BOA. MV. nr. 25/39 (3 S.1305/21 Ekim 1887).

192 _{BOA. İ. MMS. nr. 94/3976 Leff 6 (9 Ağustos 1303/21 Ağustos 1887); BOA. MV. nr. 25/39 (3}

Cemiyeti bu karar üzerine hemen toplanarak, bu olumlu cevaba teşekkür etme kararı almıştı… Oluşan heyet II. Abdülhamid Han hazretlerine teşekkür için mektup yazma ve mektebin faaliyetlerini anlatma kararı vermişlerdi. Ayrıca Güney Afrika’da bulunan birçok cemiyet, başta Durban İslam Cemiyeti olmak üzere, Kimberli Müslümanlarını rehber alarak İstanbul’a müracaat etme kararı almışlardı.”193 ifadeleri yer almaktadır.

Kimberli şehri Müslümanlarının talep ettiği okulda kaç öğrenci kaydının yapıldığı bilgisine ulaşılamadığı gibi kaynaklarda okulun adından bazen “Kimberli Osmanlı Mektebi” bazen de “Kimberli Arap Mektebi” olarak bahsedilmiştir. Ataullah Efendi’nin yolladığı belgede ise Arapça eğitim veren Osmanlı Mektebi olarak ifade edilmiştir. O halde Osmanlı Devleti’nin açmış olduğu okulun Arapça eğitim vermesi sebebiyle okulun adı iki isimle telaffuz edilmiş olmalıdır. Kimberli Osmanlı Mektebi müdürü olan Ataullah Efendi’ye 25 Haziran 1889 tarihinde 3. rütbeden Mecidi Nişanı, 26 Haziran 1889 tarihinde İbtidai Harici İstanbul Müderrisliği derecesi194 _{ve Müftü unvanı ile İstanbul müderrisliği payesi verilmiştir.}

Bu durum kendisine 16 Eylül 1889 tarihli tahrirat ile bildirilmiştir.195 _İlerleyen

zaman içerisinde Efendi’nin faaliyetlerinin devamlılığı ve güzel sonuçları kendisine; Beyrut şer‘i ve istinaf mahkemelerindeki hizmetlerinden dolayı, Şeyhü’l-İslam Cemalettin Efendi tarafından196 _{ikinci dereceden Osmanlı Nişanı’nın verilmesini}

sağlamıştır.197

Efendi’nin aldığı rütbe ve dereceler merkez yönetimin çalışmalarını başarılı bulduğunun bir belgesi olmuştur. 17 Aralık 1898 tarihinde Londra sefaretinden Hariciye Nezareti’ne gönderilen yerel gazetelerden olan Standart gazetesindeki telgrafın tercümesinden; Efendi’nin Güney Afrika Müslümanlarından 70 bin kişiye İslam dinini başarılı bir şekilde anlattığını içeren bir belgenin Osmanlı Devleti’ne gönderildiği başarılarından dolayı kendisine ve 5 imama nişan verilerek

193 _{Ahmet Uçar, a. g. e., s. 283-288.}

194 _{BOA. İ. DH. nr. 1140/88961 (26 L. 1306/25 Haziran 1889); BOA. I. TAL. nr. 196/84(28 Ş. 1317/}

25 Aralık 1899); Ahmet Uçar, a. g. e., s. 288.

195 _{BOA. HR. TO. nr. 64/1 (14 Eylül 1305/26 Eylül 1889).} 196 _{BOA. I. TAL. nr. 139/75(21 Za. 1315/ 13 Nisan 1898).} 197 _{BOA. I. TAL. nr. 139/75 (9 M. 1316/30 Mayıs 1898).}

ödüllendirildiği fakat İsimlerinin gazetelerde yayımlanmasına izin verilmediği bilgisine ulaşılmıştır. Belge 12 Ocak 1899’da padişaha sunulmuştur.198 _Ataullah

Efendi’nin faaliyetlerinden memnun olan Kimberli halkı, Ataullah Efendi’nin, konsolosları olmasını talep etmişlerdir. Efendi konsolosluk talebine karşılık vermiştir fakat bölge Müslümanlarına siyasi olarak yardım kapılarını açarken ne yazık ki eğitim faaliyetlerinden uzaklaşmıştır.

Boer Savaşı’nın199 _{başlaması ile mektepteki eğitim ve öğretime bir süre}

devam edilememiştir. Kimberli İslam Cemiyeti, bir süre sonra yeniden açılan Osmanlı mektebine Hişam Nimetullah Efendi’nin muallim olarak tayin edilmesini istemiştir. Hişam Nimetullah Efendi 16 Ekim 1908’de muallim olarak tayin edilmiş ve aylık 25 lira maaşa bağlanmıştır. Trablusgarb, Balkan ve I. Dünya savaşları Osmanlı Devleti’nin Güney Afrika’daki eğitim ve öğretim faaliyetlerini etkilemiş, bilhassa I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesinden sonra eğitim faaliyetleri durma noktasına gelmiştir. Hişam Nimetullah Efendi Kimberli şehri haricinde Cape Town, Simons Town, Porth Elizabeth ve Johannesburg’da da İslami okullar açarak eğitim faaliyetlerine devam etmeye çalışmıştır. Birçok talebe yetiştiren Efendi’nin özellikle bir öğrencisi mühimdir. Bu isim Şeyh Celal Cardin Efendi’dir. Şeyh Celal Cardin Efendi, Güney Afrika İslam okulları müfettişliği yaparak önemli hizmetlerde bulunmuştur.200