1
980'li yýllara kovboy filmleri hâkimdi. O yýllarda kovboy filmleri ile yatar kalkardýk. Bizler kovboylarý bu filmler-de gördük, tanýdýk. Þapkalarý, sivri uçlu ayakkabýlarý, bellerinde silâhlarý, atlarýnda her zaman hazýr olan kementle-ri... Filimlerde gördüðümüz kadarýyla at cambazý olan bu kov-boylar iyi silâh kullanýr, hayvanlarý yakalarken ustaca kement atarlardý. Kementi âdeta milimetrik bir hesaplama ile geçirirlerdi hayvanlarýn boynuna bu usta kovboylar.Ben kovboylarýn sadece bu filmlerde olduðunu sanýyordum, galiba yanýlmýþým. Yanýlmýþým diyorum; çünkü Vahþi Batýnýn bu kement ustalarý hayvanlar âleminde de varmýþ meðer... Onlar da avlarýný kementleri ile olaðanüstü bir þekilde yakalýyorlarmýþ.
Iskalamak mý, o da ne? Bu kovboylarý merak ediyorsunuz sanýrým.
Hemen söyleyeyim, bunlar örümcek, Bolas örümcekleri...
Dr. Gertsch, Bolas örümcekleri üzerinde yaptýðý uzun süreli incelemeler sonucunda, bu örümcek türünün avýný kementle yakaladýðýný gözlemlemiþtir. Yapýlan araþtýrmalarda örümceðin avýný üç aþamada yakaladýðý tespit edilmiþtir.
Bakýn anlatayým. Bolas örümceklerinin en sevdiði av, güve-lerdir. Geceleri uçan güveleri bilirsiniz. Özellikle elbiseleri, yünlü kumaþlarý yiyen güveleri... Bolas örümcekleri iþte bu güvelerle beslenen eklembacaklýlardýr. Fakat güveler, uçuyor. Örümceðin ise böyle bir özelliði yok. Bu durumda onun güveleri yakalamasý çok zor, belki de imkânsýz. Fakat onlar bu sorunu tereyaðýndan kýl çekme kolaylýðýnda çözmüþler.
Nasýl mý? Örümcek, ilk aþamada, ucunda yapýþkan bir madde bulunan bir ip hazýrlýyor. Daha sonra da pusuya yatý-yor. Sýra avýný kendine doðru çekmeye geliyor. Bu ikinci aþamada örüm-cek, avýný kendisine çekmek için “çok özel” bir kimyasal madde salgýlýyor. Çok özel diyorum; çünkü bu,özel maddelerden tüm böceklerin birbirini çaðýrmak için salgýladýklarý “feromon” adlý özel maddelerden güvelere has olanýdýr. Örümceðin, güvelerin kendi aralarýndaki iletiþimde kullandýklarý þifreyi bilmesi ve bunu güveleri tuzaða düþürmek için kullanmasý da araþtýrýlmasý gere-ken ayrý bir konu. Güve bunu yutarsa ve sahte çaðrýya gelirse örümcek de kendine bir ziyafet çekecektir.
Baþka bir güvenin kendisini çaðýrdýðýný sanan güve, koku-nun geldiði kaynaða doðru yönelir. Gözleri iyi görmeyen; ama güvenin uçarken çýkardýðý titreþimleri algýlayan örümcek, avýnýn kendisine doðru yaklaþtýðýný hisseder. Önceden hazýrladýðý kemendi usta bir þekilde atarak güveyi yakalar. Bu kadarýna da pes doðrusu! Hem gözleri iyi görmüyor, hem de avýný uçarken kolaylýkla yakalýyor!
Örümcek, avýný yakalayýnca hemen öldürür, sonra özel bir ipekle sarýp paketler. Amaç, besinin tazeliðini yitirmeden korun-masýný saðlamak. Örümcek sadece kement ustasý deðil, ayný zamanda besin uzmaný da... Besinlerin usulüne uygun saklan-madýðýnda tazeliðini koruyamayacaðýný biliyor. Bunun için de önlemini alýyor. Böylece avýný, acýktýðýnda taze bir þekilde yiyebi-liyor. Bizim bazý besinleri buzdolabýnda sakladýðýmýz gibi. Ee, ne de olsa aðzýnýn tadýný biliyor! Bayat besinlerden hoþlanmýyor.
Kement yapacaksýn. Yaptýðýn bu kementle avýný yakalaya-caksýn. Bununla da yetinmeyecek, güveler arasýndaki þifreli iletiþimi çözecek ve onlarý kendine çekeceksin ve gözle takip edemeyeceðimiz bir hýzla kement atarak avýný yakalayacaksýn...
BESİCİ
İ
nsanlar tarihin çok eski devirlerinden beri bazý vahþi hayvanlarý evcilleþtirerek onlardan yararlanmaktadýr.Onlarýn hem gücünden, hem etinden, hem yünün-den, hem derisinden vs. yararlanarak yaþamýn kolaylaþtýrmýþtýr insanoðlu. Düþünün öküzler olmasaydý insanlar çiftçiliði nasýl yapar, tarlalarýný nasýl sürerlerdi? Yine develer olmasaydý ýssýz çöllerde yükünü nasýl taþýr, yolculuðunu nasýl yapardý? Koyun, keçi, inek gibi hayvanlarý evcilleþtirmeseydi et, süt gibi besinleri nasýl elde eder, bu hayvanlarýn yününden nasýl yaralanabilirdi?
Ýþte insanoðlu kendisine verilen akýl nimetini en güzel þekilde
deðerlendirerek binlerce yýl önce birçok hayvaný evcilleþtirmiþ ve onlardan deðiþik þekilde yararlanmýþtýr.
Peki, ayný iþi bazý karýncalar da yapýyor desem inanýr mýsýnýz?
Ýster inanýn ister inanmayýn bu doðru. Bazý karýncalar insanlarýn inek, koyun, keçi beslemesi gibi kendi gibi küçük canlýlarý bes-lemekte, onlardan aldýðý besinle yaþamlarýný sürdürmekteler. Ne mi besliyorlar? Yaprak biti...
Yumurtaya benzeyen yumuþak vücutlarý, bu vücuda oran-la ufak baþoran-larý, bitkileri delecek þekilde geliþmiþ gagaoran-larý ooran-lan minik canlýlardýr yaprak bitleri. Minik diyorum çünkü boylarý genelde 2 - 3 milim. Onlar bakla, fasulye gibi bitkilere yerleþir, bitkinin dokusunu deler ve oradan bitkinin öz suyunu emer. Bir iki milimlik canlý, bitkinin o sert tabakasýný nasýl deler demeyin, çünkü onlarýn çeneleri son derece ince, iðneye benzer bir cerrah milî gibi yaratýlmýþtýr.
Ýþte karýncalar bu yaprak bitlerini besler, onlarýn bakýmlarýný yapar, onlarý düþmanlarýndan korur. Uður böcekleri, tülkanatlýlar, örümcekler yaprak bitlerinin düþmanýdýr. Karýncalar onlarý iþte bu düþmanlarýndan korur. Peki neden? Çünkü yaprak bitleri yukarýda dediðimiz gibi bitkilerin özsuyu ile beslenir. Ama bu sývýnýn hepsini tüketemez. Ýþte karýncalar bu fazla sývýyý, yani bitki özünü onlardan alarak bu sývý ile beslenirler. Karýncalar onlarýn yaþamýný kolaylaþtýrarak daha çok sývý üretmelerini saðlar, hatta daha çok sývý üretmeleri için onlarý yönlendirirler. Bunun için de onlarý bitkilerin daha çok besleyici olan uçlarýna doðru sürer ve onlarý zorla orada tutarlar. Hatta bazen onlarý yuvalarýna
götü-rür, orada bakýmýný yaparak onlarýn ürettiði sývýdan yararlanýr karýncalar. Ýri bir bitin bir saatte 2 milimetre küp sývý ürettiðini düþünürseniz bunun karýncalar için ne kadar önemli olduðunu anlarsýnýz. Yapýlan araþtýrmalarda bir karýnca kolonisinin, bitler-den üç ayda 2- 3 kg tatlý sývý topladýðý belirlenmiþtir.
Bu durum hayvancýlýk yapan insanlarýn çalýþmalarýna ne kadar benziyor deðil mi? Ýnsanlar da inek, koyun, keçi gibi canlýlardan daha çok verim almak için onlarýn bakýmýný özel olarak yapar, besinini ayaðýna getirir, yaþadýðý ortamý daha güzel hâle getirir.
Böylece onlarýn sütünü artýrýr. Kaz gelecek yerden tavuðu esirge-mez kýsacasý. Sahi, karýncalar bu iþi nasýl yapýyor acaba?