Ö
rümcekleri nasýl bilirsiniz? Gerçi bu, ölen kiþilerin ardýndan söylenen “Merhumu nasýl bilirdiniz?” soru-suna benzedi; ama bu soruyu ciddî ciddî soruyorum.Çünkü bizler yaþadýðýmýz enlem ve boylam, efendime söyleyeyim iklim itibariyle çoðunlukla að ören, ördüðü bu aða düþen böcek-lerle, “Azýcýk aþým, kaygýsýz baþým.” anlayýþý ile, geçinip giden örümcekleri tanýyoruz. Fakat sýký durun þimdi size çoðunlukla nehirlerde, derelerde balýk avlayarak yaþamýný sürdüren bir
örüm-cekten söz edeceðim. Evet yanlýþ duymadýnýz, balýk yakalayan ve yakaladýðý balýðý afiyetle yiyen bir örümcek...
Dolmades cinsi bu örümcek, su kenarýnda yaþar ve balýk yakalayarak yaþamýný sürdürür. Þunu söylediðinizi duyar gibi-yim: “Bizim bildiðimiz örümcekler küçük, bu örümcek balýk yakaladýðýna göre çok büyük olmalý. Büyük olmasa suda balýklarý nasýl yakalayacak?” Ancak yanýlýyorsunuz, bu örümcek zannettiðiniz gibi büyük deðil. Onda öyle bir beceri var ki o, bu sayede kendinden çok daha büyük balýklarý avlýyor, sudan çýkarýyor ve “ham” yapýyor.
Dolmades örümceði, balýk avlamak için önce yerini seçer.
Yerini belirledikten sonra burada hazýrlýðýný yapar, hazýrlýklarý tamamlayýnca da avýný beklemeye baþlar: Dört bacaðýný suyun üzerinde tutar. Batmaz mý ayaklarý? Hayýr, efendim! Kendisi bu sorunu zehrini ayaklarýna sürerek halletmiþtir. Nasýl akýl ama!
Böylece ayaklarýný su üzerinde batmadan tutabilir, diðer dört ayaðýný da karada tutar. Örümcek hiç hareket etmeden avýný bekler. Eee, ne demiþ atalarýmýz: “Sabreden örümcek, balýðýný yermiþ.” Böyle deðildi galiba bu atasözü ama neyse... Balýk ken-disine iyice yaklaþýnca örümcek, aniden suya dalýp balýðý ayaklarý ile kavrar ve bu arada zehrini balýða boþaltýr. Bu zehrin iki yararý vardýr örümceðe. Hem balýðý felç eder, onun kaçmasýný engeller, hem de balýðý sindirime hazýr hâle getirir.
Nasýl mý? Canlýlarýn dokularýnda proteinler vardýr. Proteinler ise çok kompleks yapýlardýr. Balýðýn vücuduna verilen zehir, proteinlerin yapýsýný bozar, kompleks yapýlarý basit hâle getirir, bu da sindirimi kolaylaþtýrýr. Diþleri olmayan örümcek böyle-ce avýný kolayca yiyebilir. Aslýnda bizlerin hayvansal gýdalarý piþirmemizde de ayný mantýk vardýr. Eti piþirmeden yememiz
neredeyse imkansýzdýr. Bu nedenle piþirerek sindirime hazýr hâle getiririz. Örümcekler piþiremeyeceðine göre, onlara hem kendi-lerini düþmanlarýndan koruyacak hem de yiyecekleri sindirime hazýr hâle getirecek bir tür “zehir” verilmiþ.
Bu örümceðin balýðý yakalamak kadar su dýþýna çýkarma konusunda da uzman olduðunu söylemeliyim. Bu örümcek, Arþimet'e taþ çýkartýrcasýna - çünkü ondan önce suyun kaldýrma kuvvetini biliyor ve bundan en iyi bir þekilde yararlanýyor, yakaladýðý balýðý su üstüne çýkarýr. Bunu nasýl mý yapýyor?
Kendilerinden çok büyük balýklarý kaldýrmak için su içinde ters döner. Bunu suyun kaldýrma kuvvetinden yararlanmak ve balýðýn batmasýný önlemek için yapar. Dedim ya iþin uzmaný, hem de ne uzman... Sizin anlayacaðýnýz örümcek cankurtaran yeleði gibi balýðý kucaðýna alýr, suyun kaldýrma kuvveti ile yukarý çýkarýr ve balýðý karaya çeker. Sonrasý malumunuz...
Peki, örümcek suyun kaldýrma kuvvetini nereden biliyor?
Sizce aslýnda tabiatta var olan; ama Arþimet'in bir hamam sefasý sýrasýnda fark ettiði bu kanunu akýlsýz, þuursuz bir örümcek nasýl fark etmiþ ki bu bilgiden avlanmada yararlanýyor?
KURNAZ MI KURNAZ
O
nun insanlar arasýndaki en iyi bilinen özelliði “kurnaz”lýðýdýr. Bu o kadar meþhurdur ki, bizler bir baþkasýnýn bu özelliðini ifade ederken bile ondan yararlanýrýz.
Kimden mi söz ediyorum? Leb demeden leblebiyi anladýnýz, ama yine de söyleyeyim: Tilki.
Ben þahsen tilkilerin “kurnaz” lýðýndan þüpheleniyordum.
Gerçekten bu hayvanlar kurnaz mý, yoksa biz insanlar onla-ra “kurnaz” demiþiz de öyle mi kalmýþ, diye düþünüyordum.
Çünkü “aslan”a ormanlarýn kralý diyoruz. Ama, hiç de öyle deðil.
Ormanda aslandan güçlü birçok hayvan var. Örneðin fil. Fil dedim de aklýma geldi, size bir fýkra anlatayým:
Aslan bir gün ormanda giderken tavþaný görür ve ona sorar:
– Ben kimim?
Tavþan da:
“Sen buralarýn kralýsýn efendim.” der. Daha sonra tilkiye rast-lar ve ona sorar:
– Ben kimim?
Tilki de:
– Sen buralarýn kralýsýn efendim, der. Sonra file rastlar ve ayný soruyu ona da sorar. Fil, onu hortumuyla tutar ve fýrlatýverir.
Aðzý yamulmuþ, gözü morarmýþ olan aslan þaþkýn ve ürkek bir þekilde kekeleyerek:
– Bilmiyorsan bilmiyorum de kardeþim; ne kýzýyorsun, der.
Yukarýdaki fýkra belki gerçek deðil, ama bir gerçeði yansýtmasý açýsýndan önemli. Aslýnda aslanlarýn fillerden ödü kopar, bakmayýn kral diye aslanlarýn adý çýkmýþtýr. Hatta aslanlar biraz da pýsýrýktýr, kýlýbýktýr.
Ýþte durum böyle olunca ben de baþladým araþtýrmaya. Ve bir gün hayvanlar âleminde yaptýðým bir yolculuk sýrasýnda aradýðýmý buldum. Siz de merak ettiyseniz anlatayým:
Tilkiler gerçekten kurnaz hayvanlarmýþ. Örneðin onlar inle-rine birden çok çýkýþ kapýsý yaparlarmýþ. Ee, ne de olsa tedbirli hayvanlar caným! Çünkü ne kadar kurnaz olurlarsa olsunlar inle-rinde basýlabilir, gafil avlanabilirler. Bu durumda bu çýkýþlardan birini kullanarak postu deldirmekten kurtulurlar. Tilki, birden çok çýkýþ olduðundan, inine giren canlýdan kaçmak için en uygun
olaný kullanýr ve “Yiðitliðin onda dokuzu kaçmaktýr.” diyerek tabana kuvvet kaçar.
Peki, bu anlatacaðýmý hiç duydunuz mu? Avcýlardan kur-tulmak için inine sýðýnan tilki, avcýlarý yanýltmak için, inin giriþlerinden birine dýþkýsýný býrakýr. Avcýlar taze dýþkýyý orada görünce içeride tilki var diye beklerler. Onlar bekleyedursun, tilki baþka bir çýkýþtan çoktan kayýplara karýþmýþtýr. Gördünüz deðil mi, avcýlarý nasýl da yanýltýyorlar.
Buna raðmen avcýlar av köpekleri ile hala peþinde ve henüz onlarý atlatamamýþ mý, hemen bir numara daha çeker tilki.
Köpekler, tilkinin nereye gittiðini kokusundan anlar. Canlýlar geçtikleri yerlere kendi kokusunu býrakýr çünkü. Tilki de bunu bildiði için, hemen su kenarýna yönelir ve suyun içinden gider.
Amaç kokuyu engellemek. Ve bunda baþarýlý olur, izini kaybet-tirir. Suyun kokuyu engellediðini tilki nasýl biliyor acaba? Su yoksa, sýðýrlarýn dýþkýsýna ayaklarýný bular ve öyle koþmaya baþlar tilki. Köpekler, bu kokudan hoþlanmadýðý için - tilki bunu nasýl öðrenmiþse - takibi býrakýr.
Tilki kurnazlýðýný sadece avcýlardan kurtulmak için kaçarken kullanacak deðil ya! Bazý avlarýný da ilginç þekilde yakalar o.
Özellikle kuzgunlarý... Nasýl mý? Ölü numarasý yaparak. Bizim kurnaz, ayný zamanda iyi bir tiyatrocu anlayacaðýnýz. Kuzgun da bu numarayý yutar, yanýna iyice yaklaþýnca da kuzgunu avlayýverir. Ne dersiniz, tilkiler kurnaz mý, deðil mi?