2.6.1. İşverenin Yükümlülükleri
2.6.1.1. İş Kazası Sonrası İşverenin yükümlülükleri
İş kazası sonrası işverenin yükümlülükleri belirlenmiştir. İşverenler bu yükümlülüklere uymadığından dolayı, işçinin sakatlığı az olacakken sakatlık derecesi artarsa, malul duruma düşerse, uzvunu kaybederse veya ölürse, SGK uğrayacağı zarar için işverene rücu edebilme hakkına sahiptir. Aşağıda işverenin iş kazası sonrası yükümlülükleri belirtilmiştir. İş Kazası Sonrası İşverenin Yapması Gerekenler (ÇASGEM, Meslek Hastalıkları, 2013:30):
İlk yardım yapmak veya yapılmasını sağlamak, En yakın sağlık kuruluşuna ulaştırmak,
Kaza raporu oluşturmak,
İş kazasını derhal, iş yerinin girdiği sorumluluk alanına göre polis veya jandarmaya haber vermek,
SGK’ya iş kazasını 3 iş günü içinde bildirmek,
Kazayı araştırmak için gelecek iş müfettişlerine ya da yetkili diğer kişilere yardımcı olmak,
Kaza geçiren işçinin iyileşme ihtimali varsa onu işten çıkarmadan iyileşmesini beklemek,
Kaza sonrası tehlikelerin yeniden gözden geçirilmesi ve risk değerlendirilmesinin yapılması sağlamak,
Kaza geçirip işe tekrar başlayanlara ilave İSG eğitiminin verilmesinin sağlanması gerekmektedir.
2.6.1.2. Meslek Hastalığı Sonrası İşverenin Yükümlülükleri
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda, çalışanın meslek hastalığına yakalanması sonrasında işverenin yükümlülükleri düzenlenmiştir. Sağlık kurumlarında işveren, işyerinin sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Bu çerçevede işverenin iş sağlığı ve güvenliği için alması gereken tedbirler aşağıda belirtilmiştir (ÇASGEM, Meslek Hastalıkları, 2013:32):
Personele görev taksimatı yapılırken personelin işe uygunluğunu dikkate alır. İşveren açısından kanundan doğan genel yükümlülükler yerine getirilmesi
tedbirlerin değişen konjonktüre göre uygun hale getirilmesi işyeri şartları geliştirilmesi için gerekli çalışmayı sağlar.
İşveren işletmede personelin İSG tedbirlerine uyup uymadığını denetler, uymayanlar için gerekli yaptırımları uygular.
İşveren işletmesinde risk değerlendirilmesini yapar ve yaptırır.
Yetkisiz kişilerin hayati ve özel tehlike bulunana yerlere girmesini engeller ve bu konu da gerekeli tedbirleri alır.
Yukarıdaki yükümlülüklere ek olarak işveren;
Risklerden korunmak için gerekli ilkeleri yerine getirmek zorunda, İş güvenliği hizmetlerini sağlamak zorunda,
İşyerinde kontrol, ölçüm, araştırma yapmak veya yaptırmak zorunda,
İşletmede ortaya çıkan iş kazası ve meslek hastalıklarının kayıtların tutmak, saklamak ve bildirimini yapmak,
İşveren çalışanlarının bilgilendirmek, çalışanları görüşlerini almak ve katılımlarını sağlamak ve İSG eğitimi aldırmaklar yükümlüdür,
İSG için uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet almak işverenin sorumluluklarının ortadan kaldırmaz,
Personelin İSG ile ilgili yükümlülüklerini yerine getirip getirmemesi işverenin yükümlülüklerini ortadan kaldırmaz,
İSG tedbirleri işletmeye olağan olarak bazı maliyetler getirir ancak işveren bu maliyetleri çalışanlarına yansıtamaz.
2.6.1.2.1. Meslek Hastalığının Tespiti Yükümlülüğü
Herhangi bir kurumda çalışan personelin işinden kaynaklı meslek hastalığına yakalanması sonucu işinden ayrılmış olsa bile sonradan Sosyal Güvenlik Kurumu’na müracaat edebilme hakkına sahip olduğu, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda belirtilmiştir. SGK bu konuda meslek hastalığına yakalanan personelin eski işinden kaynaklı olup olmadığını, uzman bir kurulun yetkilendirilmesi ile inceleme yapar. Bununla ilgili düzenleme 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’n 14. maddesinde detaylı ele alınmıştır.
5510 sayılı Kanunun 14. maddesinde çalışan personelin çalıştığı işinden kaynaklı meslek hastalığına tutulduğunu SGK’ca yetkilendirilen sağlık hizmeti kurulu tarafından sağlık kurulu raporu ve dayandığı tıbbi belgeler çerçevesinde tespiti sağlanır.
Meslek hastalığı personelin çalıştığı sağlık kurumundan sonra meydana gelmiş olması ve sigortalının eski işinden kaynaklı meslek hastalığına yakalandığı tespit edilirse eski işverenden hak talep edebilir. Ancak bu durumda bir kural vardır; “eski işinden fiilen ayrılmasıyla hastalığın meydan çıkmasın arasında bu hastalık için Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikte belirtilen süreden daha uzun bir zamanın geçmemiş olması şarttır” (5510 Sayılı Kanun, Md.14). Meslek hastalığının tespit ve süresi ile ilgili düzenlemelerin ilgili kanunda açık ve detaylı düzenlendiğini görmekteyiz.
2.6.1.2.2. Meslek Hastalığının Sigortalı İşten Ayrıldıktan Sonra Ortaya Çıkması Bir kurumda çalışan bir işçinin çalıştığı kurumdan ayrılmasından sonra meslek hastalığına yakalanması durumunda SGK’ya başvurma hakkı vardır. Fakat bu yasal haklardan faydalanabilmenin temel şartı, eski işinden ayrıldığı sürenin yönetmelikte belirtildiği sürede daha uzun bir zamanın geçmemiş olması zorunluğudur. Yönetmelikteki süre 3 gün ile 10 yıl arasında değişmektedir ve bu sürelerde meslek hastalığına yakalanan kişiler Kuruma gerekli belgelerle müracaat edebilme hakkına sahiptirler. Bu süre 5510 Saylı Kanunun 14. maddesinde düzenlemiştir; fakat bu sürenin mutlak olmadığı da yine aynı kanunda belirtilmiştir.
Meslek hastalığının klinik bulgu ve laboratuvar sonuçlarıyla tespit edildiği ve bu meslek hastalığına yol açan nedenin işyerindeki inceleme sonunda bu karara varıldığı durumda, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık Kurumun veya ilgilinin başvurusu üzerine Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu’nun onayı ile meslek hastalığı sayılabilir (5510 Sayılı Kanun, Md.14), şeklinde hükme bağlandığı görülmektedir.
2.6.1.2.3. İşverenin Meslek Hastalığını Bildirim Yükümlülüğü
İşçinin meslek hastalığına yakalanması durumunda işveren en geç üç işi günü içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirmekle yükümlüdür. Bu bildirimi e-Sigorta, adi posta veya doğrudan yapabilmektedir. Postayla yapılan bildirimlerde postaya veriliş tarihi esas alınır. Resmin tatil günlerine denk gelen bildirim süreleri üç iş günü
hesabında dikkate alınmaz. Bunula ilgili düzenleme 6331 sayılı Yasa’nın 14. ve 26. maddelerinde hükme bağlanmıştır. Bu maddeleri işverenin meslek hastalığını bildirmemesi durumunda karşılayacağı cezai sorumluluk bölümünde detaylı ele alındığından bu bölümde ayrıca değinilmemiştir.
2.6.1.2.4. Meslek Hastalığının Süresinde Bildirilmemesi veya Yanlış Bildirilmesi Meslek hastalığının bildirmesinde 5510 sayılı Kanunun 14. maddesi gereğince bildirilen sürede, meslek hastalığını bildirmeyen veya yazılı olarak bildiren hususları bilerek yanlış veya eksik bildiren işverenin sigortalıya, SGK’nca bu durum için yapılmış bulunan masraflar ödenmişse geçici iş göremezlik ödenekleri işverenden rücu edilir.
Meslek hastalığı ile ilgili bildirimler üzerinde gerekli soruşturmalar, SGK’nın denetim ve kontrol ile yetkilendirilen memurları tarafından veya Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişleri vasıtasıyla yaptırılabilir.
2.6.2. İşyeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanının Yükümlülükleri
İSG’de işçi ve işverenin yükümlerinin yanında işyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanlarının da görev ve yükümlükleri bulunmaktadır. Bu kişiler de diğer kişiler gibi yükümlükleri yerine getirmediklerinde bazı yasal yaptırımlarla karşı karşıya kalabilmektedir. İSG uzmanları ile işyeri hekimlerinin sorumlulukları aşağıda belirtilmiştir (ÇASGEM, Meslek Hastalıkları, 2013:33):
İSG uzmanları ile işyeri hekimlerinin görevlerini mesleğin gerektirdiği etik ilkeleri ve mesleki bağımsızlık içerisinde yürütülür. İSG uzmanları ile işyeri hekimlerinin yetki ve hakları görevlerini ifa etmeleri sebebiyle kısıtlanamaz. Bu kişiler (İşyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanları) görevlendirildikleri
işyerlerinde İSG ilgili alınması gereken tedbirleri işveren yazılı olarak bildirir; bildiren hususlardan hayati önem arz eden tehlikelerin giderilmesi halinde işvereni Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikâyet edebilirler.
İSG uzmanları ile işyeri hekimleri çalıştıkları kuruma karşı dolayısıyla işverene karşı iş sağlığı ve güvenliğinin hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı sorumludurlar.
Çalışma yerinde meydana gelen iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle ihmali tespit edilen İSG uzmanları ile işyeri hekimlerinin yetki belgeleri askıya alınır. İşyerlerinin İş Sağlığı ve Güvenliği uzmanlarını çalıştırabilmeleri için;
-Çok tehlikeli sınıftaki işyerlerinde (A) sınıfı,
-Tehlikeli sınıftaki işyerlerinde an az (B) sınıfı,
-Az tehlikeli sınıftaki işyerlerinde ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmaları şartı aranır.
2.7. İş Kazası veya Meslek Hastalığına Uğrayan Sigortalıya Sağlanan Yardımlar