Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi

5.1.3.1. Tarihçesi

18 ve 19. yüzyıl Türk toplumunun tarihini, yaĢam tarzını ve teknolojisini günümüze taĢıyan Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi, Hıdırlık YokuĢu sokağı üzerinde bulunmakta olup, Safranbolu evleri arasında önemli bir örnek niteliğindedir. Ev sahibi olan Safranbolu KıĢlası kumandanı Hacı Mehmet Efendi‟ye, yarbay anlamında “Kaim-Makam” denildiği için evlerinin adı halk arasında bu Ģekilde tanınmıĢtır. 1979 yılında, T.C. Kültür Bakanlığı “Safranbolu'nun Korunması ve SağlıklaĢtırılması Projesi” kapsamında kamulaĢtırılarak restorasyonu tamamlanan ev, 1981 yılında Eğitim Merkezi Ģeklinde hizmete baĢlamıĢtır (http://www.safranbolu.gov.tr, 2020). Beraberinde ziyaretçileri karĢılayarak son yıllarda Müze Ev olarak iĢlevlendirilmiĢ olup; hizmetli evi ve bahçesi, yapılan

iyileĢtirmeler ile kafeterya olarak iĢletilmektedir. Topografyaya uygun Ģekilde, zemin birinci ve ikinci kat olmak üzere üç katlı inĢa edilen yapının farklı kotlardan iki adet giriĢi bulunmaktadır (ġekil 5.16). Yapının cephe hareketleri, geniĢ saçaklı çatısı ile desteklenmekte olup, birinci ve ikinci katlardaki çıkmalar payandalar ile sağlanmıĢtır.

ġekil 5.16. Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi.

Evin zemin kat taĢ duvarlardan oluĢmakta ve bu kata sokaktan çift kanatlı büyük bir kapı ile giriĢ sağlanmaktadır. Zemin katın sokak cephesinde bir adet çeĢme bulunmakta olup, giriĢ kapısının yanında yer almaktadır. Bu katta üretimin yapıldığı hayat bölümü ile hayvanların barındırıldığı ahır bölümü bulunmakta ve merdiven ile üst kata geçiĢ sağlanmaktadır. GiriĢ kapısı, dikdörtgen planlı hayat bölümüne açılmakta, bu bölümden de bahçeye geçiĢ sağlanmaktadır. Hayat bölümünün bahçeye bakan cephesi, cam açıklık ile ĢeffaflaĢtırılmıĢtır (ġekil 5.17).

a) Zemin kat planı (Günay, 2003). b) Bahçeye açılan hayat bölümü. ġekil 5.17. Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi.

Birinci kat iç sofalı plan tipine sahiptir. Zemin katın taĢ duvarları, birinci kattan itibaren ahĢap karkas arası kerpiç dolgu Ģeklinde devam etmektedir. Sokaktan tek kanatlı bir kapı ile bu kata ulaĢan merdivene geçiĢ sağlanmaktadır. Merdiven baĢındaki iki oda, haremlik ve selamlık bölümleri ile Türk evi geleneğini göstermekte olup; bu katta bulunan dönme dolap, Selamlık ve Haremlik arasındaki yemek servisini sağlamaktadır. Zemin kattan gelen merdiven, çardağa ulaĢmakta ve odalara geçiĢ bu çardaktan sağlanmaktadır. Bu kattaki ve üst kattaki her odanın cephe boyunca sedirli oturma düzeni, kendisine ait ocağı ve gusülhane olarak kullanıma imkân sağlayan yüklüğü bulunmaktadır (ġekil 5.18).

a) Birinci kat planı (Günay, 2003). b) Ġkinci kat planı (Günay, 2003). ġekil 5.18. Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi.

Ġkinci kat, orta sofalı plan tipini göstermektedir. Birinci kattan gelen tek kollu merdiven çardağa ulaĢmaktadır. Çardak dörtgen olup, köĢeleri pahlanmıĢtır. Bu kattaki odalara, çardağın pahlı köĢelerinden geçiĢ sağlanmaktadır. Odalardaki sedirler, ocaklar ve yüklükler birinci kat ile aynı yerleĢim düzenini göstermekte olup, bu katta bir oda daha bulunmaktadır. Odaların tavanındaki ahĢap oymalar ve yapının diğer ahĢap süsleme detayları, özgün Türk evi estetik anlayıĢını yansıtmaktadır. Haremlik ve selamlıktaki yedi odada bulunan çok sayıdaki pencere, evin bol ıĢık almasını sağlamaktadır (ġekil 5.18).

5.1.3.2. Engelli EriĢilebilirliği Açısından Ġrdelenmesi

Kente gelen ziyaretçilerin, Eski ÇarĢı meydanından Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi‟ne ulaĢımları açısından mevcut güzergâhlar incelendiğinde, hem yaya yolu hem de araç yolunun bulunduğu görülmektedir (ġekil 5.19).

ġekil 5.19. Meydandan Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi‟ne ulaĢım krokisi (https://snazzymaps.com‟dan iĢlenmiĢtir).

Yaya yolu güzergâhı birbirine bağlanan çeĢitli taĢ sokaklardan meydana gelmekte olup, eğimi değiĢiklik göstermektedir. Hıdırlık YokuĢu sokağı üzerinde bulunan güzergâhın eğimi, genel itibarıyla fazla olduğu için ortopedik engelli bireyler açısından büyük bir tehlike oluĢturmakta olup, bazı noktalarda basamakların bulunması sebebiyle de tekerlekli sandalye kullanıcılarının eriĢimini engellemektedir. Ayrıca, yolların zaman zaman farklı büyüklükte taĢlar ile döĢenmiĢ olması da ortopedik engelli bireylerin ve özellikle de bu gruptaki tekerlekli sandalye kullanıcılarının eriĢimini kısıtlamaktadır. Yapının mevcutta üç adet giriĢi mevcut olup, bu giriĢlere ortopedik engelli bireylerin kullanımına uygun Ģekilde ayrılmıĢ bir yaya yolu bulunmamaktadır. Yapıya yakın bir noktaya kadar araç ile ulaĢım gerçekleĢmekte, bu noktadan sonra da yine basamaklı ve fazla eğime sahip taĢ yollar ile yaya bir Ģekilde yapıya giriĢ sağlanmaktadır.

Safranbolu tarihi turizm yapılarından Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi‟nin ortopedik engelli bireyler için ne derecede eriĢilebilir olduğunu tespit etmek üzere oluĢturulan denetleme formu Çizelge Ek A.3‟te verilmiĢtir. Bu form ile belirlenen minimum gerekliliklerin analiz edilmesi sonucu ortaya çıkan veriler aĢağıda değerlendirilmektedir.

ġekil 5.20. Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi genel konumu.

Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi‟nin genel konumu ġekil 5.20‟de ve kat planları ise Çizelge 5.7‟de verilmiĢtir. Konutun, Hıdırlık YokuĢu sokağı üzerinden biri doğrudan, biri bahçe giriĢinden ve biri de yine Hıdırlık yolu üzerinden olmak üzere üç ayrı giriĢi bulunmaktadır (ġekil 5.21). Hıdırlık YokuĢu sokağı üzerinden binaya doğrudan sağlanan giriĢ, Çizelge 5.8 üzerinde “G1” olarak gösterilmiĢtir. GiriĢte eĢik bulunmamakla beraber, giriĢ kapısında kot farkı mevcuttur. GiriĢ bölümü taĢ ile döĢenmiĢ olduğu için düz bir zemin özelliği göstermemekte ve ıslandığında da kaygan hale gelerek tekerlekli sandalye kullanıcılarına sorun oluĢturmaktadır. GiriĢ kapısının net geniĢliği en az 91,5 cm olması Ģartını sağlarken, giriĢ holünün geniĢliği de en az 122 cm olması koĢuluna uymaktadır. Hemzemin giriĢe sahip olan bu katın giriĢ karakteri, tekerlekli sandalye kullanan ortopedik engelliler için eriĢilebilir değildir.

ġekil 5.21. Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi‟nin giriĢleri.*

Hıdırlık YokuĢu sokağı üzerinde bulunan bahçeden doğru sağlanan giriĢ, Çizelge 5.8‟de “G2” olarak gösterilmiĢtir. GiriĢte kot farkı bulunmakta olup, giriĢ sahanlığı taĢ ile döĢenmiĢ olduğu için düz bir zemin özelliği göstermemekte ve ıslandığında da kaygan hale gelerek tekerlekli sandalye kullanıcılarına sorun oluĢturmaktadır. GiriĢ kapısının net geniĢliği en az 91,5 cm olması Ģartını sağlamakta ve giriĢ holünün geniĢliği de en az 122 cm koĢuluna uymaktadır. Bina giriĢindeki merdivenlerde ise, her iki tarafında olması gereken küpeĢte bulunmamaktadır. Merdiven rıht yükseklikleri en fazla 15 cm olması koĢulunu sağlarken, standart merdiven formülüne uyulmuĢtur. AĢılacak iki kot farkının 180 cm‟den az olması ortopedik engelli bireylere büyük bir sorun oluĢturmazken; merdivene alternatif bir rampanın yer almaması tekerlekli sandalye kullanıcılarının eriĢimini engellemektedir. Hemzemin giriĢe sahip olmayan bu giriĢin karakteri, tekerlekli sandalye kullanan ortopedik engelliler için eriĢilebilir değildir.

Hıdırlık yolu üzerinden binanın asma katına ulaĢmayı sağlayan giriĢ Çizelge 5.8‟de “G3” olarak gösterilmiĢtir. GiriĢte eĢik bulunmamakta, basamaksız ve merdivensiz bir güzergâh sağlanmaktadır. GiriĢ sahanlığı taĢ ile döĢenmiĢ olup, düz bir zemin özelliği göstermemekte ve ıslandığında da kaygan hale gelerek tekerlekli sandalye kullanıcılarına sorun oluĢturabilmektedir. GiriĢ kapısının net geniĢliği en az 91,5 cm olması koĢulunu sağlamamakta ve giriĢ holünün geniĢliği de en az 122 cm olması Ģartına uymamaktadır. Bina giriĢindeki merdivenlerde ise, her iki tarafında olması gereken küpeĢte bulunmamaktadır. Merdiven rıht yükseklikleri en fazla 15 cm olması Ģartını sağlarken, standart merdiven formülüne uyulmamıĢtır. AĢılan iki kot farkının 180 cm‟den az olması ortopedik engelli bireylere büyük bir sorun oluĢturmazken; merdivene alternatif bir rampanın yer almaması tekerlekli sandalye

kullanıcılarının eriĢimini engellemektedir. Hemzemin giriĢe sahip olmayan bu giriĢ de tekerlekli sandalye kullanan ortopedik engelliler için eriĢilebilir değildir.

Zemin kat yatay sirkülasyonu engellerden arındırılmıĢ olup, güzergâh kolayca algılanmaktadır (ġekil 5.22). Güzergâhın zemini kaygan olmayan bir özellik gösterirken, giriĢ ve hayat bölümünün zemininde farklı boyutlarda döĢenmiĢ taĢlar sebebiyle düz bir zemin özelliğini sağlamamaktadır. Güzergâh geniĢliği en az 81,5 cm olması Ģartını sağlarken, güzergâhta bulunan kapıların önlerinde yeterli manevra alanları da bulunmaktadır. Ayrıca, katlarda bulunan kapılar koridor eksenine dik bir Ģekilde açılmakta ve 90° açıldığında kapı net geniĢliği en az 81,5 cm olması Ģartını sağlamaktadır.

a) Zemin kat. b) Birinci kat.

ġekil 5.22. Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi yatay sirkülasyon.

Konutun asma katının da yatay sirkülasyonu engellerden arındırılmıĢ olup, güzergâh kolayca algılanmaktadır (ġekil 5.22). Güzergâh yüzeyi düz, pürüzsüz ve kaygan olmayan bir malzeme özelliği göstermekte ve ortopedik engelli bireyler için sorun oluĢturmamaktadır. Bu kısımda, güzergâh geniĢliği en az 81,5 cm olması Ģartını sağlamakta ve eriĢilebilirliği engelleyecek herhangi bir kapı bulunmamaktadır.

Birinci katta da yatay sirkülasyona engel bir durum bulunmamakta olup, güzergâh kolayca algılanmaktadır (ġekil 5.23). Güzergâh zemini düz, pürüzsüz ve kaygan olmayan bir malzeme özelliği gösterirken, güzergâh geniĢliği en az 81,5 cm olma Ģartını sağlamakta ve güzergâhta bulunan kapıların önlerinde de yeterli manevra alanları bulunmaktadır. Katlarda bulunan kapılar koridor eksenine dik bir Ģekilde açılmaktayken; öte yandan 90° açıldığında da kapı net geniĢliğinin 81,5 cm‟den az

a) Birinci kat. b) Ġkinci kat. ġekil 5.23. Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi yatay sirkülasyonu.

Ġkinci katın yatay sirkülasyonu alanı engellerden arındırılmıĢ olup, güzergâh kolayca algılanmaktadır (ġekil 5.23). Güzergâh zemini düz, pürüzsüz ve kaygan olmayan bir malzeme özelliği gösterirken, güzergâh geniĢliği en az 81,5 cm olma Ģartını sağlamaktadır. Güzergâhta bulunan kapıların önlerinde yeterli manevra alanları bulunmamakla birlikte, katlarda bulunan kapıların da net geniĢliğinin 81,5 cm‟den az olması, eriĢilebilirlik için uygunluk sağlamamaktadır.

Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi bina giriĢleri ve yatay sirkülasyonu analiz edildiğinde; Hıdırlık YokuĢu sokağı üzerinden zemin kata doğrudan sağlanan ve Çizelge 5.8‟de “G1” olarak gösterilen bina giriĢi ile Hıdırlık YokuĢu sokağı üzerinde bulunan bahçeden doğru sağlanan ve aynı çizelge üzerinde “G2” olarak gösterilen bina giriĢi ve Hıdırlık yolu üzerinden binaya sağlanan ve asma kata ulaĢan ve çizelgede “G2” olarak gösterilen bina giriĢlerinden hiçbirinin eriĢilebilir olmadığı belirlenmiĢtir. Bununla birlikte, zemin katın giriĢ ve hayat bölümlerinin zemin karakterleri dolayısıyla ortopedik engelli bireylerin eriĢilebilirliği için uygun olmadığı saptanırken; asma kat, birinci kat ve ikinci kattaki yatay sirkülasyonların, tekerlekli sandalye kullanan ortopedik engelli bireyler için eriĢilebilir olduğu tespit edilmiĢtir (Çizelge 5.8).

Çizelge 5.8. Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi yatay sirkülasyon eriĢilebilirlik analizi.

karĢılayan merdiven haricinde herhangi bir düĢey sirkülasyon aracı bulunmadığı saptanmıĢtır. Yapıda düĢey sirkülasyonlar sadece merdivenlerle sağlanmakta olup, zemin kat ile birinci kat arasında ulaĢımı sağlayan üç kollu köĢe sahanlıklı bir merdiven bulunmaktadır (ġekil 5.24). Bu merdiven tipi, Çizelge 5.9‟da “M1” olarak gösterilmiĢtir. Merdivenlerin düĢey sirkülasyonun sağlanmasında ana eleman olarak kullanılması, bunun dıĢında rampa veya asansörün bulunmaması, tekerlekli sandalye kullanıcılarının eriĢimini engellemektedir. Merdivenlerin basamak ve rıht ölçüleri, standart merdiven formülüne uygunluk göstermemekte, basamak geniĢlikleri de en az 30 cm ve rıht yükseklikleri de en fazla 15 cm olması Ģartını sağlamamaktadır. Ayrıca bu merdiven uzun bir merdiven özelliği göstermekte ve 8-10 basamakta bir sahanlık sahanlığı bulunmaktadır. Merdivenin her iki tarafında olması gereken korkuluk veya küpeĢte, sadece bir tarafında yer alırken, küpeĢteler basamak üzerinden 85 cm yüksekliğini sağlamamaktadır.

a) Zemin kat ile birinci kat arasındaki merdiven.

b) Zemin kat ile birinci kat arasındaki merdiven. ġekil 5.24. Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi düĢey sirkülasyon.

Yapıda zemin kat ile birinci kat arasında düĢey sirkülasyonu sağlayan iki kollu bir merdiven daha bulunmaktadır (ġekil 5.24). Bu merdiven, Çizelge 5.9‟da “M2” olarak gösterilmiĢtir. Merdivenlerin düĢey sirkülasyonun sağlanmasında tek eleman olarak kullanılması, ayrıca bir rampa veya asansör bulunmaması, tekerlekli sandalye kullanıcılarının eriĢimini engellemektedir. Merdiven basamak geniĢlikleri ve rıht yükseklikleri iki kolda da değiĢiklik göstermektedir. Merdivenlerin basamak ve rıht ölçüleri, standart merdiven formülüne uygunluk göstermemekte, basamak geniĢlikleri en az 30 cm ve rıht yükseklikleri de en fazla 15 cm olması Ģartını

sağlamamaktadır. Bununla birlikte, merdivenin dik ve uzun bir özellik göstermemesi ve sahanlığının olması ise ortopedik engelli bireyler için uygunluk sağlarken, merdivenin her iki tarafında da korkuluk bulunmamaktadır.

Zemin kat ile birinci kat arasında ulaĢımı sağlayan tek kollu bir merdiven bulunmaktadır (ġekil 5.25). Bu merdiven tipi, Çizelge 5.9‟da “M3” olarak gösterilmiĢtir. Merdivenlerin düĢey sirkülasyonun sağlanmasında tek eleman olarak kullanılması, ayrıca rampa veya asansörün bulunmaması, tekerlekli sandalye kullanıcılarının eriĢimini engellemektedir. Merdiven basamaklarının derinlik ve ölçüleri, standart merdiven formülüne uygunluk göstermemekle birlikte, basamak geniĢlikleri en az 30 cm ve rıht yükseklikleri de en fazla 15 cm olması Ģartını da sağlamamaktadır. Bununla birlikte, merdiven uzun bir özellik göstermemekte, ancak merdivenin her iki tarafında da korkuluk bulunmamaktadır.

a) Asma kat ile birinci kat arasındaki merdiven.

b) Birinci kat ile ikinci kat arasındaki merdiven. ġekil 5.25. Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi düĢey sirkülasyon.

Birinci kat ile ikinci kat arasında ulaĢımı sağlayan tek kollu bir merdiven bulunmaktadır (ġekil 5.25). Bu merdiven tipi, Çizelge 5.9‟da “M4” olarak gösterilmiĢtir Bu merdivenin de düĢey sirkülasyonun sağlanmasında tek eleman olarak kullanılması, ayrıca rampa veya asansörün bulunmaması, tekerlekli sandalye kullanıcılarının eriĢimini engellemektedir. Merdivenlerin basamak ve rıht ölçüleri, standart merdiven formülüne uygunluk göstermemekle beraber, basamak geniĢlikleri de en az 30 cm ve rıht yüksekliklerinin de en fazla 15 cm olması Ģartını da

göstermekteyken, 8-10 basamakta bir olması istenen sahanlık bulunmamakta ve merdivenin her iki tarafında da korkuluk yer almamaktadır.

Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi düĢey sirkülasyonu analiz edildiğinde, düĢey sirkülasyonu sağlayan ana elemanların merdivenler olduğu görülmekte olup; merdivenleri eriĢilebilirlik açısından bütünleyici olarak herhangi bir rampa veya asansörün bulunmadığı saptanmıĢtır. Bununla birlikte, zemin kat ile birinci kat arasında ulaĢımı sağlayan merdiven (M1), zemin kat ile birinci kat arasında ulaĢımı sağlayan merdiven (M2), asma kat ile birinci kat arasında ulaĢımı sağlayan merdiven (M3) ve birinci kat ile ikinci kat arasında ulaĢımı sağlayan merdiven (M4) olmak üzere; tüm merdivenlerin bina düĢey sirkülasyonu açısından ortopedik engelli bireyler için eriĢilebilir olmadığı tespit edilmiĢtir (Çizelge 5.9).

Çizelge 5.9. Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi düĢey sirkülasyon eriĢilebilirlik analizi.

görülmektedir. Bununla birlikte, yapıya araç ile doğrudan ulaĢım sağlanmamakta ve engelli bireyler için ayrılmıĢ taĢıt parkı bulunmamaktadır.

5.1.3.3. Öneriler

Kaymakamlar Gezi ve Müze Evi‟nin en az bir giriĢinin, çevre ile bağlantı kuracak biçimde engelsiz bir ulaĢımı sağlanmalıdır. Hıdırlık YokuĢu sokağı üzerinde bulunan bahçeden doğru sağlanan giriĢteki merdivene ve Hıdırlık yolu üzerinden binanın doğrudan birinci katına katına ulaĢmayı sağlayan giriĢteki merdivene portatif engelli rampası eklenmelidir. Aynı zamanda Hıdırlık YokuĢu sokağı üzerinden binaya doğrudan sağlanan giriĢte ve bina içindeki eĢikli kapılarda da eriĢilebilirlik sorununu gidermek için bu bölgelere portatif engelli rampası yerleĢtirilmelidir. Zemin kattaki hayat bölümünde, zeminin düz bir özellik göstermesi için zemin tutan halı veya ahĢap zemin kaplama ile yeni bir güzergâh düzenlenmelidir. DüĢey sirkülasyonları sağlayan merdivenlerde ise ortopedik engelli bireylerin eriĢilebilirliğini sağlamak için duvarlara küpeĢte eklenmesi gerekirken, özellikle tekerlekli sandalye kullanan ortopedik engellilerin bu bölgelerdeki eriĢim sorununu ortadan kaldırmak için binada akülü portatif merdiven tırmanıcısı Ģeklinde bir sistem bulundurulmalıdır. Bununla birlikte, yapıda var olan tuvaletlerden biri engelli tuvaletine çevrilmelidir.