Kayıtlarda Görülmeyen İş Kazası ve Meslek Hastalıkları

Ölümlü iş kazalarının sayısının izlenebildiği en önemli veri kaynağı Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kayıtlarıdır. İşverenler iş kazası meydana geldiğinde yasa gereği kuruma bildirimde bulunmak zorundadırlar. Dolayısıyla iş kazalarına ilişkin temel

354 _{M. Akif Hamzaçebi, 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun}

Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi, 24.07.2014, Genel Gerekçe, tbmm.gov.tr/gelenkagitler/metinler/ in.t. 222.10.2015

355 _{Pınar Öğünç, “O zaman bunlar mevzuata uygun ölüm”, 16.05.2014, Radikal.com.tr.} 356 _{İSGM 2015 Yılı İş Cinayetleri Raporunda (1. Dönem)şöyle demektedir: “Meclisimizin}

ortak fikri bütün iş kazalarının önlenebilir olduğudur. İsçi ölümlerinin önlenebilir olması fikrinin en temel sonucu olarak yaşananları “iş kazası, kader ve fıtrat” değil kapitalist “iş cinayeti” olarak tanımlıyoruz.” İSİG Meclisi, 2015 Yılı İş Cinayetleri Raporu (1.Dönem), http://www.guvenlicalisma.org/icerik/haber/dosyalar/0isig.pdf Er. T. 22.10.2015

veri kaynağı olan SGK kayıtları da önemli ölçüde işverenler tarafından yapılmış bildirimlere dayanmaktadır. Kurum müfettişleri tarafından denetimlerde belirlenen iş kazaları, sigortalının bildirilmeyen iş kazası nedeniyle dava açarak tespit ettirmiş olduğu iş kazaları da bulunmaktadır. Ancak, bu şekilde kayda alınan iş kazası sayısı belirleyici değildir. SGK kayıtlarının işveren bildirimlerine dayalı olması, kayıtlara geçen iş kazası ve meslek hastalıkları sayısı konusunda haklı kuşkuların var olmasının nedenidir. Tablo 2’de SGK kayıtlarına göre verilen iş kazası, Tablo 3’de ise SGK kayıtlarına göre ölümlü iş kazaları gösterilmiştir.

Tablo 2. SGK Verilerine Göre İş Kazası

Tablo 3. SGK Verilerine Göre İş Kazasına Bağlı Ölüm Sayısı

Kaynak: SGK İstatistikleri

Özellikle İstanbul İşçi Sağlığı İş Güvenliği Meclisi’nin (İSGM) etkili çalışmasıyla iş kazaları konusunda alternatif bir veri kaynağı ortaya çıkmıştır.

Tablo 4. İSGM Kayıtlarına Göre İş Kazasında Ölen İşçi sayısı

Kaynak: İSGM

SGK verilerinin gerçek sayıları yansıtmadığı ise, yine SGK bir başka verisiyle yapılan karşılaştırmayla ortaya çıkmıştır. Bilindiği gibi iş kazası sonrası ölenlerin hak sahiplerine SGK ölüm geliri bağlamaktadır. Her iş kazasında ölen ve ölüm geliri bağlanan işçi için kurum bir hak sahibi doyası açmaktadır. Hak sahibi dosyasından gelir alanlar birden fazla olabilmekte ancak hak sahibi dosyası her ölümlü iş kazası geçiren işçi için bir tane açılmaktadır.

SGK’nın iki verisi, iş kazalarında ölenleri gösteren SGK istatistikleri ile hak sahibi dosya sayılarını gösteren SGK istatistikleri karşılaştırıldığında, ölümlü iş kazalarının kayıtlarda gösterilenin çok üzerinde olduğu görülmektedir.

Tablo 5. SGK Verilerinin Karşılaştırılması

Kaynak: Aziz Çelik, a.g. e.

Tablo 5’de de görüldüğü gibi 2005-2013 yılları arasında SGK istatistiklerine göre ölümlü iş kazası sayısı 11.047, ölümlü iş kazalarından kaynaklanan hak sahibi dosya sayısı ise 20.799 kişidir. SGK istatistiklerinde ölümlü iş kazası sayısı hak sahibi dosyalarına göre yarı yarıya azdır. Yıllık ortalamalar üzerinden yapılan karşılaştırmada da aynı sonuç çıkmaktadır. SGK istatistiklerine göre yılda ortalama 1.227 işçi iş cinayetlerinde yaşamını yitirirken, SGK hak sahibi dosyalarına göre yılda ortalama 2.311 kişi yaşamını yitirmiştir.

Meslek hastalıklarında ise durum çok daha vahim gözükmektedir. Aşağıda Tablo 5’den de görüldüğü gibi, meslek hastalıklarında SGK verilerine göre yıllar içerisinde bir düşüş gözükmektedir. Oysa ILO verileri her yıl dünyada 160 milyon

insanın çalışmaya bağlı nedenlerle hastalandığını ve her yıl meslek hastalığı nedeniyle 1 milyon 950 kişinin yaşamını yitirdiğini göstermektedir. Bu hesaplamalara göre, “her bin işçi için yılda 4 ila 12 yeni meslek hastalığı olgusu beklenmektedir.” Yani Türkiye'de her yıl yaklaşık 120 bin ila 360 bin arasında işçi meslek hastalığına yakalanmaktadır. Türkiye'deki ortalama çalışma sürelerinin uzunluğu, güvencesiz ve esnek çalışmanın yaygınlığı göz önüne alındığında beklenen yıllık meslek hastalığı sayısının 300 binin üzerinde olduğu söylenebilir.”357

Tablodan da görüldüğü gibi SGK verilerine göre Türkiye'de meslek hastalıklarında yıllık tanı 2003 yılından itibaren hızla düşüş göstermiş, 2008 yılının dışında 600’ün altında kalmış, 2013 yılında ise sadece 317 meslek hastalığı tanısı konulabilmiştir. 358

357 _{İSİGM, Meslek Hastalıklarına İlişkin yazılı Açıklama,}

http://www.guvenlicalisma.org/index.php?option=com_content&view=article&id=14878 :isig-meslek-hastaligi-tani-sistemi-etkinlestirilmeli&catid=128:meslek-

hastaliklari&Itemid=234 İn.T. 23.10.2015

Tablo 6. Meslek Hastalığı Sayısı

Kaynak: 2007 öncesi Tmmob, 2007 sonrası SGK İstatistikleri359

Diğer yandan “dünyada iş kazaları oranı %44, meslek hastalıkları oranı %56 iken, Türkiye’de iş kazaları oranının %99,998; meslek hastalıklarının ise %0,002 (on binde 2) olması çok açık bir çelişki oluşturmaktadır.”360 _{ILO her yıl 1}

milyon 950 kişinin meslek hastalıkları nedeniyle yaşamını yitirdiğini belirtirken Türkiye’de bu sayının onlu rakamlarla ifade edilmesi, SGK’ya göre 2013 yılında meslek hastalığından hiç ölüm olmadığının belirtilmesi verilerin sağlıklı olmadığını göstermektedir.

359 _{Tmmob
 Makina Mühendisleri Odası, Oda Raporu İşçi sağlığı ve İş Güvenliği,}

Genişletilmiş 6. Baskı, yayın No. MMO/617, Ankara, 2015, s.73

Tablo.7. Meslek hastalığına Bağlı Ölümler

Kaynak: SGK İstatistiklerinden İSGM verilerinde hareketle MMO tarafından hazırlanan rapor361

“ILO verilerine göre meslek hastalıklarına bağlı ölümler, iş cinayetlerine bağlı ölümlerin yaklaşık 5-6 katı kadardır. Türkiye'de her yıl en az bin 500 işçi iş cinayetlerine bağlı olarak yaşamını yitirdiğine göre en az 10 bin işçi de meslek hastalığına bağlı olarak can vermektedir. SGK verilerinde ise Türkiye'de meslek hastalığına bağlı ölüm bir yılda en fazla iki elin parmakları kadar olmaktadır. ILO verileri SGK verileriyle karşılaştırıldığında Türkiye’de meslek hastalıkları tanı sisteminin olmadığı görülmektedir. Türkiye'nin sağlık sisteminin yapısı meslek hastalıklarına tıbbi tanı konulabilmesini mümkün kılmadığı gibi çalışma hayatının özellikleri de meslek hastalıklarının saptanmasını engellemektedir.”362

361 _{2013 ve 2014 verileri İSGM verisi olduğu belirtilmiştir.} 362 _{İSGM, a. g. e.}