Katma Değerin Hesaplanması

KİT’lerde katma değer hesabı T.C. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, Denetleme ve İnceleme Raporları Yönetmeliği ve Denetleme Kılavuzu’nda açıklanmıştır. Kılavuza göre kuruluşun GSMH’ ya katkısı, gelir yöntemi kullanılarak aşağıdaki tabloda gösterildiği şekilde hesaplanmaktadır.

Tablo 14. Kuruluşun Katma Değer Hesaplama Çizelgesi

Firma Düzeyinde Katma Değerin Oluşumu TL A-Pozitif etkiler:

Personel giderleri (Yevmiyeler dahil) Verilen faizler (Yurt içi)

Üretici fiyatlarıyla gayrisafi yurt içi hasıla (GSYİH)ya katkı (A-B)

Alıcı fiyatlarıyla gayrisafi yurt içi hasıla (GSYİH)ya katkı Dış aleme ödenen giderler(-)

Dış alemden sağlanan gelirler

Alıcı fiyatlarıyla gayrisafi milli hasıla (GSMH)ya katkı

Kaynak: T.C. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, Denetleme ve Đnceleme Raporları Yönetmeliği ve Denetleme Kılavuzu,2009, s.470

Tablo 15. KİT'lerin GSYİH' ya Katkısının Hesaplanması ( Pozitif Etkiler) ödemelerin, ayni ve nakdi sosyal yardımların tümü personel giderlerini oluşturur ve bu harcamalar; üretim veya yatırım maliyetine ya da kar ve zarar hesabına kaydedilse dahi personel giderlerinde gösterilir. Katma değer hesabında, personele yapılan cari yıla ilişkin toplam harcamalar rakamı dikkate alınmaktadır. Bu rakamdan; sosyal yardımlar kapsamında olan amortismanlar, daha sonra “Amortisman ve tükenme payları” kaleminde gösterileceğinden ve aynı şekilde dönem karından temettü, derneklere yardım vb. şekillerde yapılan ödemeler de, dönem karı içinde bir önceki yıl katma değerine dahil edildiğinden, mükerrerliği önlemek için, personel giderlerinden düşülecektir. Personel giderleri içinde yer almayan, personel yolluklarından sadece personele ödenen gündelikler (yevmiyeler) personel giderlerine ilave edilir.

Verilen Faizler (Yurt içi) Bankalar haricindeki kuruluşlarda, cari yıl içinde tahakkuk ettirilen yurtiçi faizler, işletme ve yatırım maliyetlerine ilave edilmiş veya doğrudan zarar kaydedilmiş olsalar dahi bu kalemi oluşturur.

Verilen Bina ve Arazi Kiraları Sadece bina ve arazilere ait olan döneme ilişkin ve tahakkuk esasına göre gider kaydedilen kiralar bu kalemi oluşturmaktadır.

Karşılık Giderleri Bağlı ortaklık iştirak ve müessese zararları için ayrılan karşılıklar haricindeki dönemde gider olarak kaydedilmiş olan, karşılıklar bu kalemi oluşturur.

Mevzuat Gereğince Katılma

Payları Dönem karından ayrılanlar dışında, mevzuat gereğince masraf ya da zarar kaydedilen diğer kuruluşlara ödenen masrafa katılma paylarından oluşur.

Dernek ve Benzeri Yerlere Bağışlar

Kardan yapılan ödemeler haricindeki, masraf ya da zarar kaydedilen, kuruluş personeli dışındaki kişilerin yararlandıkları ve personel giderlerine girmeyen çeşitli dernek, klüp, vakıf ve benzeri yerlere yapılan bağışlar ve aktarılan kaynaklardan oluşur.

Geçmiş Yıllara Ait Gider ve

Zararlar Katma değer dönemsel olarak hesaplandığı için geçmiş yıllara ait gider ve zararlar da bu dönemde yatırılan katma değerden karşılandığından, dönemin katma değerini azaltan bir etki yapar. Bu olumsuzluğun giderilmesi için, geçmiş yıllara ait gider ve zararlar dönem katma değerine ilave edilir.

İç Sigorta Fonu Gideri Đç sigorta uygulaması yapılan kuruluşlarda, muhtemel riskler için ilgili, dönem karından ayrılanlar haricindeki, dönemde gider kaydedilen tutardır.

Amortisman ve Tükenme Payları

Dönem içinde maliyetlere verilen veya zarar kaydedilen maddi duran varlık amortismanları ile özel tükenmeye tabi varlıklar, maddi olmayan duran varlıklar ve varsa büyük onarım giderleri itfa paylarından oluşmaktadır. Katma değer hesabında dikkate alınan amortisman ve itfa payları geçmiş yıllara ait olan değil dönemde gerçekleşen tutar olmalıdır.

Dış Aleme Ödenen Giderler Gayrisafi yurt içi hasılanın hesaplanmasında, yurt içinde yaratılan değerlerin tamamı dikkate alındığından, yurt dışına ithalat bedelleri haricinde ödenen, faiz ve komisyon giderleri, kar transferleri ve diğer çeşitli giderler dönemin kar – zararını olumsuz yönde etkiler.

Diğer Pozitif Etkiler Gayrisafi milli hasılanın hesaplanmasında göz önünde bulundurulacak diğer hususlar kısmında açıklanmıştır.

Dönem Karı Kuruluşun vergi ve benzeri yükümlülükleri ayrılmadan önceki dönem karıdır.

Toplam (A) Pozitif etkilerin toplamıdır.

(Kaynak: T.C. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, Denetleme ve Đnceleme Raporları Yönetmeliği ve Denetleme Kılavuzu,2009, s.470-475)

Tablo 16. KİT'lerin GSYİH' ya Katkısının Hesaplanması (Negatif Etkiler)

Negatif Etkiler Açıklama

Alınan Faizler (Yurt içi) Bankalar haricindeki kuruluşlarda bir yıl içinde tahakkuk ettirilen yurt içi faiz gelirleridir.

Alınan Bina ve Arazi Kiraları Sadece bina ve arazilere ait olan döneme ilişkin ve tahakkuk esasına göre gelir kaydedilen kiralar bu kalemi oluşturur.

Lojmanlardan alınan kiralar, sosyal giderler (personele ait) kapsamında olan “bandırma giderleri”nin hesaplanması sırasında mahsup edildiğinde, alınan kiralara ilişkin tutarın tespitinde dikkate alınmaz iken, mahsup edilemeyen lojman kira gelirlerinin dikkate alınacaktır.

Karşılıklardan Kullanılmayan

Kısım Bağlı ortaklık, iştirak ve müesseseler zarar karşılıklarından kullanılmayan kısım haricindeki, dönem içinde karşılıklardan yapılan idareler, yani karşılıkların kullanılmayan kısımları bu kalemi oluşturmaktadır.

Geçmiş Yıllara Ait Gelir ve

Karlar Katma değer dönemsel olarak hesaplandığı için dönem karını dolayısıyla katma değeri arttırıcı bir etki yapan geçmiş yıllara ait gelir ve karların bu etkisinin giderilmesi için bu kalem katma değer hesabında negatif değer olarak alınır.

Bağlı Ort. ve İştiraklerden Alınan Kar Payları

Kuruluşun bağlı ortaklık ve iştiraklerine ilişkin dönem sonuçları, ilgili iştirakin milli gelire katkısında dikkate alındığından, çifte hesaplamayı engellemek için kuruluşun yarattığı katma değeri arttıran etkisinin giderilmesi amacıyla negatif değer olarak dikkate alınır. Đştirak zararları için ayrılan karşılıklar ise ilgili iştirakin milli gelire katkısında hesaba katılacağından kuruluşun katma değer hesabı dışında tutulur.

İç Sigorta Fonundan Yapılan

Tahsilat Dönem içerisinde, iç sigorta fonundan hasar bedeli olarak yapılan mahsuplardan oluşur. Ancak, dönem karından ayrılarak yıl içerisinde gelir kaydedilen hasar bedelleri dikkate alınmaz.

Dış Alemden Sağlanan Gelirler

Gayrisafi yurtiçi hasılanın hesaplanmasında, yalnız yurt içinde yaratılan değerler dikkate alındığı için yurt dışından sağlanan ihracat bedelleri dışındaki müteşebbis gelirleri, iştirak karları, dış faiz ve komisyon gelirleri ve diğer dış kaynaklı gelir ve karlar dönem sonucunu olumlu yönde etkiler ve dolayısıyla yurt içinde yaratılan katma değerin olduğundan daha fazla gösterilmemesi için bu gelirler, katma değer hesabında negatif olarak bu satıra alınır.

Diğer Negatif Etkiler Gayrisafi milli hasılanın hesaplanmasında göz önünde bulundurulacak diğer hususlar kısmında açıklanmıştır.

Dönem Zararı Dönem zararı bu kalemde gösterilir.

Toplam (B): Negatif etkiler toplamıdır.

Üretici Fiyatlarıyla GSMH’ya

Katkı (A-B) Pozitif değerler toplamı ile negatif değerler toplamının farkıdır.

Sübvansiyonlar, Hazine Yardımları, Diğer Yardım ve Bağışlar, Vergi İadeleri (-)

Hükümet tarafından kuruluşa çeşitli şekillerde yapılan sübvansiyonlar, hazine yardımları, diğer yardım ve bağışlar ile vergi iadeleri dönem karı içinde yer alır. Ancak bu gelir kalemleri alıcı fiyatlarını düşürücü bir etki yarattığı ve bu tutarlar milli gelir hesabında daha önce dikkate alındıkları için, kuruluşun katma değer hesabında negatif değere sahiptirler.

Tüketiciye Yansıtılan Vergi

ve Fonlar Alıcı fiyatlarıyla gayrisafi yurt içi hasılanın ulaşılabilmesi için kuruluşça, mal veya hizmetin birim satış fiyatı ile tüketiciye yansıtılan vergi ve fon payları pozitif etkiye sahiptir.

Alıcı Fiyatlarıyla GSYİH’ya

Katkı Üretici fiyatlarıyla gayrisafi yurt içi hasıla (GSYĐH)’ya sübvansiyonlar, hazine yardımları, diğer yardım ve bağışlar, vergi iadeleri ve tüketicilere yansıtılan vergi ve fonlar toplanarak bulunan katma değerdir.

(-)Dış Aleme Ödenen Giderler ve Dış Alemden Sağlanan Gelirler

Yurt dışına veya yurt dışından yurt içine transfer edilen katma değerin hesaplamaya dahil edilmesiyle gayrisafi milli hasıla (GSMH) değerine ulaşılır.

Alıcı fiyatlarıyla Gayrisafi milli

hasılaya katkı Bütün bu sayılan faktörler toplanarak kuruluşun alıcı fiyatlarıyla gayri safi milli hasıla (GSMH)’ya katkısına ulaşılır.

(Kaynak: T.C. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, Denetleme ve Đnceleme Raporları Yönetmeliği ve Denetleme Kılavuzu,2009, s.475-477)

NOT: Gayrisafi milli hasılanın hesaplanmasında göz önünde bulundurulacak diğer hususlar: GSYĐH’nın hesaplanmasında “diğer gider ve zararlar” ile “diğer hasılat ve karlar” hesaplarına kaydedilen tutarlar da dikkate alınmalıdır. Gelir tablosunda “Diğer” kelimesiyle başlayan kalemler ilgisine göre yukarıda bahsedilen GSYĐH hesabında dikkate alınan kalemlere, bu kalemlere uygun olmayan giderler “Diğer pozitif etkiler” , gelirlerde “diğer negatif etkiler” kalemine alınırlar.

Örneğin; Kuruluşun nedeni ne olursa olsun ceza ismi altında yaptığı giderler analiz edilerek, ödenen cezalar ilgili üretim faktörüne ya da katma değerden pay alan kişiye yapılan ödemelere ilave edilir. Devlete ödenen bütün cezalar, “üreticilere yansıtılan vergi ve fonlar” gibi sonuç doğuracağından (dönem karından verilenler hariç) “tüketicilere yansıtılan vergi ve fonlar” kalemine, eğer cezalar kira ile ilgiliyse “ödenen kiralar” kalemine, faizle ilgiliyse “ödenen faizler” kalemine ilave edilir. Maddi duran varlık satış karları, “diğer negatif etkiler” satırına; gelir tablosunun “diğer gider ve zararlar” hesabına alınan kur farkları vb. “diğer pozitif etkiler” satırına alınır. Kuruluş tarafından yapılan ve GSMH’ya katkının hesabında pozitif etkiler içinde yer alan ( personel giderleri, verilen faizler, kiralar gibi) giderlerden bir kısmını cari yılda yatırım hesaplarına verilmiş ise cari yıl dönem sonucu yatırım giderlerine verilen gider tutarı kadar olumlu yönde etkilenecektir.

Yatırım giderlerine verilen giderlerin cari yılda GSMH’ya katkıyı düzenleyici unsur olarak “Diğer negatif etkiler” içinde değerlendirilmelidir. Yani, gelir tablosundaki faaliyet dışı gelirler ve faaliyet dışı giderlerden GSYĐH hesaplamasına dahil edilmeyen hiçbir unsur kalmamalıdır.

Bu çalışmada amaçlanan; işletmenin GSYİH’ya katkısını gösteren katma değerin hesaplanma yönteminin Türkiye Muhasebe Standartları hükümlerine uyumlaştırılması değil, katma değerin üretim faktörleri arasında paylaştırılmasında, yani katma değer tablosunda üretim faktörlerinin katma değerden aldıkları payların muhasebe standartlarına uygun şekilde raporlanmasıdır. Bu amaçla çalışmanın devamında, üretim faktörlerinin payını oluşturan unsurlar (faiz, amortisman, işçilik giderleri vb.), ilişkili görülen seçilmiş muhasebe standartları açısından değerlendirilecektir.