Katılımcılar ve Seçimi

Araştırmada çalışılacak katılımcıların seçimi için araştırmacı tarafından Tokat İli’ndeki OSB tanısı bulunan bireylere ulaşılmış; çalışma için uygun olabileceği düşünülen katılımcıların özel eğitim öğretmenleri ve aileleri ile görüşülmüştür. Katılımcı seçiminde sağlıklı bir değerlendirmenin yapılabilmesi için bazı araçlar kullanılmıştır. Bu araçlar; Akkök (2006) tarafından hazırlanan ve sosyal becerileri belirlemede kullanılan “Sosyal Beceri Kontrol Listesi” (EK-3) ve Önkoşul Becerileri Kontrol Aracı” (EK-2)’dır. Sosyal becerilerin değerlendirilmesinde, kazandırılması planlanan hedef davranışların belirlenmesi için katılımcıların aileleri ve özel eğitim öğretmenleri ile görüşmeler yapılmış, katılımcılar doğrudan gözlemlenmiştir. Kazandırılması planlanan hedef becerilerin katılımcıların öncelikli olarak ihtiyaç duyduğu becerilerle örtüşmesine dikkat edilmiştir. Hedef sosyal becerilerin belirlenmesine ilişkin çalışmalar tamamlandıktan sonra katılımcıların önkoşul becerilerini değerlendirmek için hazırlanan “Önkoşul Becerileri Kontrol Aracı” aday katılımcılara uygulanmıştır. Tüm bu uygulamalar sonunda kazandırılması planlanan hedef sosyal becerileri kendisinde barındırmayan ve belirlenen önkoşul becerilerine sahip olan bireyler, çalışmanın katılımcıları olarak belirlenmiştir.

Bu araştırma, Tokat İli’ndeki Yavuz Selim Özel Eğitim Okuluna devam eden, OSB tanısı bulunan üç katılımcı ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara önceden hazırlanan “Önkoşul Becerileri Kontrol Aracı” uygulanmış ve bu uygulama sonucunda, yönergeleri takip edebilme, görsel ve işitsel uyaranlara en az beş dakika süreyle dikkatini yöneltebilme, okunan bir metni anlama, yöneltilen sözlü sorulara cevap verebilme ön koşul yeterliğine sahip; öğretilmesi hedeflenen hedef becerilere sahip olmayan ve okullarına düzenli olarak devam eden üç katılımcı belirlenmiştir.

Katılımcıların ebeveynleri ile yapılan ön görüşmelerde ebeveynlere çalışmanın amacı, nasıl ve ne zaman uygulanacağı hakkında detaylı bilgiler verilmiş, ebeveynlerden çocuklarının katılımı için gerekli izinler alınmış, çalışmaya katılmak için istekli olan ailelerle araştırmacı arasında bir sözleşme imzalanmıştır (EK-1). Araştırmada etik kurallar gereği katılımcıların isimleri gizli tutulmuş ve katılımcılar farklı isimlerle adlandırılmıştır.

Birinci Katılımcı olan Cem 17 yaşındadır ve 8. sınıf öğrencisidir. Haftanın beş günü tam gün bir özel eğitim ortaokuluna, haftanın 1 günü de bir rehabilitasyon merkezine devam etmektedir. Cem’e Tokat Devlet Hastanesi tarafından OSB tanısı konulmuştur. Cem okuduğunu anlayabilmekte zorlanırken, kendisine okunan bir metni anlayabilmekte ve öykü ile ilgili yöneltilen sorulara yanıt verebilmektedir. Okuma yazma bilmemekte, problem çözme becerisini yerine getirememektedir. Basit düzeyde dört işlem problemleri yapamamakta ve çok az göz teması kurmaktadır. İsmi söylendiğinde tepki göstererek kendisine sorulan sorulara cevap verebilmekte, yönergeleri yerine getirebilmektedir. Teşekkür etme, özür dileme, selamlaşma, vedalaşma, iletişim başlatma, etkinlik başlatma, etkinliğe katılma, temel duyguları ayırt etme, paylaşma becerilerinde yeterli; neden sonuç ilişkisi kurma, izin ve yardım isteme becerilerinde ise yetersizdir.

İkinci katılımcı Ömer 10 yaşındadır ve 3. sınıf öğrencisidir. Haftanın beş günü tam gün bir özel eğitim ilkokuluna, haftanın 2 günü de bir rehabilitasyon merkezine devam etmektedir. Tokat Devlet Hastanesi tarafından Ömer’e Otizm+Hafif Düzeyde MR tanısı konulmuştur. Ömer okuduğunu anlayabilmekte zorlanırken, kendisine

okunan bir metni anlayabilmekte ve öykü ile ilgili yöneltilen sorulara yanıt verebilmektedir. Okuma yazma bilmeyen Ömer, basit düzeyde dört işlem problemleri yapamamakta, problem çözme becerisini yerine getirememektedir. Göz kontağı kurabilmekte, ismi söylendiğinde tepki göstererek kendisine sorulan sorulara cevap verebilmekte, yönergeleri yerine getirebilmektedir. Teşekkür etme, özür dileme, selamlaşma, vedalaşma, iletişim başlatma, etkinlik başlatma becerilerinde yeterli iken neden sonuç ilişkisi kurma, temel duyguları ayırt etme, izin ve yardım isteme becerilerinde ise yetersizdir.

Üçüncü katılımcı olan Eren ise 9 yaşındadır ve 3. sınıf öğrencisidir. Haftanın beş günü tam gün bir özel eğitim ilkokuluna, haftanın 2 günü de bir rehabilitasyon merkezine devam etmektedir. Eren’e Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi tarafından Atipik otizm tanısı konulmuştur. Eren okuduğunu anlayabilmekte zorlanırken, kendisine okunan bir metni anlayabilmekte ve öykü ile ilgili yöneltilen sorulara yanıt verebilmektedir. Okuma yazma bilmeyen Ömer, basit düzeyde dört işlem problemleri yapamamaktadır ve problem çözme becerisini yerine getirememektedir. Göz kontağı kurabilmekte, ismi söylendiğinde tepki göstererek kendisine sorulan sorulara cevap verebilmekte, yönergeleri yerine getirebilmektedir. Teşekkür etme, özür dileme, selamlaşma, vedalaşma, iletişim başlatma, etkinlik başlatma becerilerinde yeterli olan katılımcı, neden sonuç ilişkisi kurma, temel duyguları ayırt etme, izin ve yardım isteme becerilerinde ise yetersizdir. Katılımcılara ait demografik özellikler aşağıda Tablo 1’de belirtilmiştir.

Tablo 1. Katılımcıların Demografik Özellikleri

Adı Cinsiyeti Yaşı

Merkeze Devam

Süresi Tanısı

Cem E 17 8 yıl YGB

Ömer E 10 5 yıl Otizm+Orta MR

4.1.1. Katılımcılarda Bulunması Gereken Önkoşul Becerileri

Araştırma için belirlenen ve araştırmaya katılan katılımcılarda bulunması gereken önkoşul becerileri şöyledir:

a. Yönergeleri takip edebilme

b. Görsel ve işitsel uyaranlara en az beş dakika süreyle dikkatini yöneltebilme, c. Okunan bir metni anlama

d. Yöneltilen sözlü sorulara cevap verebilme

e. Öğretilmesi hedeflenen hedef becerilere sahip olmama

Bu önkoşul becerilerine sahip olan ve OSB tanısı bulunan katılımcıları belirlemek üzere araştırmacı tarafından Tokat ilindeki özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri yetkilileri ile görüşülmüştür. OSB tanısı bulunan ve belirlenen önkoşul becerilerini taşıyan bireyler hakkında bilgi alınmıştır. Araştırma için uygun olduğu düşünülen bireylerin devam ettikleri okullarındaki özel eğitim öğretmenleriyle ve aileleriyle görüşmeler yapılmış, bireyler araştırmacı tarafından okul ortamlarında gözlemlenmiş, bu bireylere özel eğitim öğretmenlerinin de yardımıyla önkoşul becerileri kontrol aracı uygulanmış ve gerekli koşulları taşıyan, belirlenen hedef becerilerin her ikisini de kendisinde barındırmayan 3 katılımcı belirlenmiştir. Ayrıca hedef sosyal becerilerin katılımcıda olup olmadığını saptayabilmek için araştırmacı tarafından katılımcıya çeşitli fırsatlar sunulmuştur ve bu değerlendirmelerden sonra net olarak bu üç katılımcının belirlenen sosyal becerilerden yoksun olduğu gözlemlenmiştir. Bu bilgiler doğrultusunda katılımcılara kazandırılmak üzere, eşit zorluk düzeyinde ve birbirinden bağımsız olan iki sosyal beceri (izin isteme ve yardım isteme) belirlenmiştir.

Araştırmada öğretilmesi hedeflenen bu sosyal beceriler katılımcılar ve onların ebeveynleri için önemli olacağı düşünülen becerilerden seçilmiştir. Katılımcıların aile bireyleri ve öğretmenleri ile görüşülmüş ve bu beceriler ile ilgili herhangi bir öğretimin gerçekleştirilmemesi hususunda anlaşmaya varılmıştır.