Araştırma Modeli

OSB tanısı bulunan bireylere sosyal becerileri kazandırmada SÖ ve MSÖ öğretim yöntemi uygulamalarının etkililik ve verimliliğinin karşılaştırılacağı bu araştırmada; karşılaştırmalı tek-denekli araştırma modellerinden uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modeli kullanılmıştır. Tek-denekli deneysel desenlerden karşılaştırmalı modeller ilerleyen bölümde açıklanmış, uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modelinin araştırmada nasıl kullanıldığına ilişkin açıklamalarda bulunulmuştur.

4.4.1. Karşılaştırmalı Tek-Denekli Araştırma Modelleri

Tek-denekli araştırmalar, bağımsız değişken kontrolünün tamamen araştırmacıda olmasından dolayı deneysel araştırmalar arasında yer almaktadır. Araştırmanın katılımcıları yansız atama ile belirlenemediği için kimi zaman yarı deneysel araştırma modelleri arasında da ele alınmaktadır (Tekin-İftar, 2012: 16). Yarı deneysel araştırmalarda, gruplarda yer alan deneklerin bağımlı değişkenleri etkileme olasılığı olan cinsiyet, zeka, performans ve geçmiş yaşantılar gibi değişkenler açısından denk olduğunu garantilemek amacıyla bazı incelemeler yapılır (Kırcaali- İftar, 2012: 3). Grupla yapılan deneysel araştırmalarda en az iki araştırma grubuyla çalışılırken, tek-denekli araştırmalarda bir ya da birkaç denekle çalışılmaktadır ve her denekte, bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkileri ayrı ayrı sınanmaktadır (Kırcaali-İftar ve Tekin-İftar, 1997: 6). Karşılaştırmalı tek-denekli araştırma modelleri, iki ya da daha fazla bağımsız değişkenin birbirinden bağımsız olarak etkililiklerine ilişkin geçerli ve güvenilir bulguların olduğu uygulamaların, standart koşullar altında yinelenen ölçümler alınarak karşılaştırılmasıdır (Tekin-İftar ve Kırcaali-İftar, 2013: 129). Karşılaştırmalı tek-denekli araştırma modelleri arasında Çoklu Uygulamalar (ABC Modeli), Paralel Uygulamalar, Dönüşümlü Uygulamalar ve Uyarlamalı Dönüşümlü Uygulamalar Modelleri yer almaktadır.

4.4.1.1. Uyarlamalı Dönüşümlü Uygulamalar Modeli ve Araştırmada Uygulanma Şekli

Bu model iki ya da daha fazla bağımsız değişkenin, iki ya da daha fazla geriye dönüşü olmayan bağımlı değişken üzerindeki etkililiklerinin karşılaştırıldığı araştırmalardır (Tekin-İftar ve Kırcaali-İftar, 2013, 134).

Uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modeli başlama verisi toplamayı gerekli kılmaz, işlevsel olarak birbirinden bağımsız ancak eşit zorluk düzeyinde davranışlar seçilmesini gerektirir, geriye dönüşü olmayan davranışlarla çalışılır ve bağımsız değişkenlerin hızla dönüştürülerek uygulanması sağlanır (Tekin, 2000: 7).

Uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modelinin uygulanması sırasında şu noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir:

(a) Bağımsız değişkenlerin her biri için eşit zorluk düzeyinde işlevsel olarak benzer ancak, birbirinden bağımsız olan bağımlı değişkenler yer almalıdır.

(b) Bağımsız değişkenlerin uygulamaları hızla dönüştürülmelidir.

(c) Bağımsız değişkenler dışında kalan tüm değişkenlerin dengeli dağılımı sağlanmalıdır.

(d) Taşıma etkisini kontrol edebilmek için bağımsız değişkenlerin uygulanması arasında en az bir saat süre olması gerektiği unutulmamalıdır (Kurt, 2006: 33).

Uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modelinde deneysel kontrol, bir bağımsız değişkenin ilişkili olduğu bağımlı değişken eğiliminde ya da düzeyinde gerçekleşen değişikliğin, diğer bağımsız değişkenle ilişkili olan bağımlı değişken eğiliminde ya da düzeyinde gerçekleşecek değişiklikten hızlı gerçekleşiyor olması ile sağlanır (Tekin- İftar vd.,, 2011: 367). Bu modelde deneysel kontrolün kurulup kurulmadığını belirleyebilmek için karşılaştırma aşamasında toplanan verilerin düzey ve eğilimlerinde meydana gelen değişiklikler karşılaştırılır (Tekin-İftar, 2012: 340).

İki ya da daha fazla bağımsız değişkenin, iki ya da daha fazla bağımlı değişken üzerindeki etkililiklerinin ve verimliliklerinin karşılaştırılmasına ve bir uygulamanın

yöntemsel özelliklerini karşılaştırmaya olanak sağlaması uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modelinin yararlarındandır. Bu model, sürecin uygulama ile sonlanmasını gerekli kılar ve bu nedenle etik açıdan sakınca taşımaz. Bir uygulamanın diğerine kıyasla daha etkili olduğu bulunursa, uygulamanın etkili olan uygulama ile son bulmasını önerir (Tekin, 2000: 9).

Bu araştırmada bağımsız değişkenlerin yani SÖ ve MSÖ öğretim yöntemi uygulamalarının, hızlı dönüşümleri sağlanmıştır. Bu dönüşüm ise gün içinde her iki öğretim uygulamasının farklı saatlerde gerçekleştirilmesi ile sağlanmış, iki öğretim uygulamasının en az bir saat arayla uygulanmasına dikkat edilmiştir.

Bu modelde bağımsız değişkenler hızlı dönüştürüldüğünden iç geçerliğin güçlü olmasını sağlamak için yüksek uygulama güvenirliği gerekir. İç geçerliği tehdit eden unsurlardan biri olan katılımcı kaybının önlenmesi için araştırmada yedek bir katılımcı daha bulundurulmuştur. Bağımsız değişkenlerin uygulama esnasında aralarında geçen sürenin artırılmasıyla çoklu uygulamalar etkisinden uzaklaşılmıştır. Araştırmayı olumsuz etkileyebilecek dış etmenler, katılımcıların ebeveynleri ve öğretmenleri ile görüşülerek, uygulama öncesinde ve uygulama esnasında kazandırılması hedeflenen sosyal beceriler ile ilgili herhangi bir öğretimde bulunmamaları konusunda gerekli bilgilendirmeler yapılarak kontrol altına alınmıştır. Ayrıca araştırmanın devam ettiği süre içinde uygulama güvenirliği ve gözlemcilerarası güvenirlik verileri de toplanarak araştırmanın güvenirliği artırılmıştır. Araştırmanın kısa sürede tamamlanması sağlanarak olgunlaşma etkisinden de etkilenilmemiştir.

Araştırmaya başlarken, önce hangi katılımcıda hangi becerinin, hangi öğretim yöntemiyle çalışılacağı kura çekilerek yansız atama yöntemi ile belirlenmiştir. Katılımcıların her iki hedef davranışının da sınandığı başlama düzeyi yoklama evresi en az üç kararlı veri noktası elde edilinceye kadar her katılımcı için düzenlenmiştir. Katılımcıların izin isteme ve yardım isteme becerilerindeki başlama düzeyi verileri, üç ayrı başlama düzeyi oturumunda tekrarlanan ölçümlerle toplanmıştır. Dördüncü başlama düzeyi oturumunda ise genellemeye yönelik başlama düzeyi verisi toplanmıştır. Başlama düzeyi yoklama evresinde kararlı veri elde edildikten sonra tüm katılımcılarla uygulama evresine geçilmiştir.

Birinci ve üçüncü katılımcıya izin isteme becerisi SÖ ile kazandırılırken; aynı gün içerisinde yardım isteme becerisi MSÖ ile kazandırılmıştır. Yine aynı gün içerisinde ikinci katılımcıya, izin isteme becerisi MSÖ ile kazandırılırken yardım isteme becerisi SÖ ile kazandırılmıştır. Uygulama evresinde her iki beceri için ölçüt karşılanıncaya değin öğretim oturumları sürdürülmüş, öğretim oturumlarının ardından genelleme oturumlarına geçilmiştir. Başlama düzeyi ve öğretim sonu genelleme oturumları şeklinde gerçekleştirilen genelleme oturumlarında ise katılımcıların kendilerine kazandırılan hedef sosyal becerileri katılımcıların ihtiyaçları olan farklı nesnelere genelleyip genellemediği ölçülmüştür. Öğretim oturumu genelleme oturumunun ardından bir, iki ve dört hafta sonra kazandırılan becerilerin korunup korunmadığını belirlemek amacıyla izleme oturumları düzenlenmiştir.