Araştırmam benim ile birlikte iki fen bilimleri öğretmeni ve onların 5. sınıf öğrencileri ile ger- çekleştirilmiştir. Amaçlı örnekleme yoluyla EKTH’lerin kavram karikatürleriyle kullanıldığı sınıf uygulamalarını anlamlandırmak için benim dışımda iki fen bilimleri öğretmeni seçilmiş- tir. Fen bilimleri öğretmenleri seçilirken uygulamaya katılmayı isteyip istemedikleri ve konu- ya ilgi duyup duymadıkları sorulmuştur. Amaçlı örnekleme tekniğinde, örneklem araştırmacı- nın araştırma problemlerine cevap bulacağına inandığı kişilerden oluşur (Şahin, 2009). Uygu- layıcı öğretmenlerin çalışmaya ilgi duyması ve yakın çevremden olmaları bu seçimimde etkili olmuştur, onlarla kolay iletişime geçebilecek olmam, gelişime açık öğretmenler olduklarını bilmem de diğer seçme sebeplerim arasındadır.
“Araştırmacı” olarak ben; fen bilgisi öğretmenliği bilim dalında doktora yapan ve bir ortao- kulda görev yapan fen bilimleri öğretmeniyim. Sınıfımda bilimin doğası anlayışını geliştirme- ye yönelik kavram karikatürleriyle zenginleştirip hazırlamış olduğum EKTH’lerin uygulama- sını gerçekleştirdim ve kendimi keşfetmeye, elde ettiğim deneyimleri anlamlandırmaya çalış- tım. Benim dışımda uygulamayı kendi sınıflarında gerçekleştirecek olan iki fen bilimleri öğ- retmeni araştırma boyunca çalışmada “uygulayıcı öğretmen” olarak anılmaktadır. Onların sınıf uygulamalarında öğrencilerin bilimin doğası anlayışlarını geliştirebilmeleri ve EKTH’lerin uygulanışı sürecini gerçekleşebilmeleri için benim ile sürekli iletişim halinde olmaları sağlan-
80
mıştır. Ayrıca uygulayıcı öğretmenlerin sınıf uygulamalarının öz-incelemenin bir parçası ola- rak benim kendimi keşfetme sürecime katkı sağlaması amaçlanmıştır.
Araştırmada uygulayıcı öğretmenlerin ve araştırmaya katılan öğrencilerin gerçek isimleri yeri- ne takma isimler kullanılmıştır. Uygulayıcı öğretmenlerden biri “Gökyüzü”, diğeri ise “Barba- ros” ismini kullanmıştır. Öğrencilere de çalışmanın etik olması için kendilerine birer takma isim seçmeleri istenmiş ve araştırma süresince bu ismin kullanılacağı söylenmiştir. Takma isim olarak çiçek, renk, duygu ve doğa vb. kategorilerde isimler tercih edilmiş ve seçim onlara bırakılmıştır. Bunun dışında araştırmacı olarak kendi ismim olan “Manolya”yı araştırma içeri- sinde kullandım.
Uygulayıcı öğretmenlerde Gökyüzü eşim, Barbaros ise arkadaşımdır. Çalışmayı yalnızca eşimle yürütmek, araştırma güvenirliği açısından uygun olmayacağını düşündüğümden, araş- tırmamı birden çok uygulayıcı öğretmenle gerçekleştirdim. Ayrıca eşimle iletişimimin farklı olabileceğini düşünerek bu durumun araştırmamın güvenirliğini etkileyebileceğinden farklı bir öğretmenle daha çalışmamın uygun olacağına karar verdim. Fakat eşimle farklı illerde çalışı- yor olmamız bu istenmeyen durumu azaltmaya yardımcı olan bir etken olarak görülebilir. Öz- incelememin daha güvenilir olması aynı zamanda geçerliliğini sağlamak için araştırmanın be- nim dışımda iki farklı öğretmenle gerçekleşmesine karar verdim. Ayrıca, araştırmamın öğret- menin sahip olduğu değer ve inançlarla ilişkilendirilmesi ve sınıf uygulamalarını anlamlan- dırmaya çalışması farklı öğretmenlerle farklı sonuçlar elde edilmesini ve araştırmanın zengin- leşmesini sağlayacaktır, bu da benim kendimi keşfetmeme yardımcı olacaktır. Öğretmenlerin genel özellikleri, bilimin doğasına yönelik anlayışları, öğretmenlik mesleğine karşı ilgileri, uygulamaya yönelik görüşleri ile ilgili bilgiler uygulama öncesinde uygulayıcı öğretmenlere sorulmuş ve cevapları alınmıştır. Bunun dışında yaşam öyküleri ile öğretmenlik deneyimlerini yazmaları istenmiştir. Araştırmacı ve uygulayıcı öğretmenlerin “öğretmenlik yolculuğuna” nasıl başladıkları ve hayat hikâyelerini içeren bilgiler ve öğretmenlik deneyimlerine “Bulgu- lar” bölümünde ayrıntılı bir şekilde yer verilmiştir. Aşağıda uygulayıcı öğretmenlerin ve araş- tırmacının demografik özelliklerine ait tablo verilmiştir:
81
Tablo 3.3. Araştırmacının ve Uygulayıcı Öğretmenlerin Genel Özellikleri
Manolya Gökyüzü Barbaros
Araştırmadaki pozisyonu
Araştırmacı Uygulayıcı öğretmen Uygulayıcı öğretmen
Cinsiyeti Bayan Bay Bay
Yaşı 29 29 29
Mezun olduğu lisans prog- ramı
Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği
mezunu
Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği
mezunu
Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği
mezunu Lisansüstü
eğitimi
Var-Fen Bilgisi Öğ- retmenliği Bilim Dalı
Yüksek Lisans me- zunu, Fen Bilgisi Öğretmenliği Bilim Dalı doktora öğren-
cisi
Yok Yok
Mesleki kıdem 7,5 yıl 4,5 yıl 7,5 yıl
Yukarıdaki tabloda araştırmacının ve uygulayıcı öğretmenlerin cinsiyeti, yaşı, mezun olduğu lisans programı, lisansüstü eğitim alıp almadıkları, mesleki kıdemlerine ait bilgiler verilmiştir. Aşağıdaki tabloda ise araştırmaya dâhil olan öğretmenlerin öğretmenlik mesleğine dair bilgile- re yer verilmiştir:
82
Tablo 3.4. Araştırmacının ve Uygulayıcı Öğretmenlerin Öğretmenlik Mesleğine Dair Bilgiler
Öğretmenlik … Manolya Gökyüzü Barbaros
Mesleğini sevi- yor musun? Neden?
Evet, dünyaya iyi insan kazandırabil- menin verdiği mut- luluk her şeye değer.
Evet, her insan değerli, onların iyiye ve doğruya olan ihtiyacını karşıla- yarak, bilgiyi küçük yaşlarda kazandırıyoruz.
Evet, yaşamla iç içe ol- masından dolayı öğret- menliği seviyorum.
Mesleğini ken- dine yakıştırı- yor musun? Neden?
Evet, güzel insanlar yetiştirebilmek isti- yorum bu amaç beni hayata bağlıyor.
Evet, mesleğin gerektir- diği alan bilgisi ve mes- leki özellikleri taşımaya çalışıyorum.
Evet, işimi hakkıyla yapmaya çalıştığım için kendime öğretmen kimli- ğini yakıştırıyorum. Mesleğini seç-
mede etkili olan unsurlar neler- dir?
Küçüklüğümden beri öğretmen olma- yı istiyor ve kendimi öğrencilerle hayal ettiğimde bile mutlu oluyordum, çocuk- larla beraber olmayı çok seviyorum.
İnsan yetiştirmenin önemi ve öğretmenleri- min emeklerine olan borcum öğretmenliği seçimde etkili olmuştur.
Fene olan ilgim ve mesleğin çalışma şartla- rının uygunluğu öğret- menliği seçmemde etkili oldu. Mesleğinde kendini başarılı buluyor musun? Neden? Öğrencilerimin der- simi sevdiklerini gördükçe başarılı olduğumu düşünü- yorum fakat daha iyi olabileceğimi düşü- nüyorum.
Başarılı olduğumu söy- leyemem, daha kazana- cağım ve öğreneceğim çok şey var.
Öğrencilerin fen dersine olan olumsuz tutumları- nın olumlu yönde değiş- tiğini gördükçe başarılı olduğumu düşünüyorum ancak daha başarılı olabi- leceğimi de düşünüyo- rum. Mesleğinde kendini eksik bulduğun yön- ler var mı? Varsa nelerdir? Derslerimin daha etkili olması için daha fazla çaba sarfetmem gerekti- ğini düşünüyorum. Farklı zekâ türlerine sahip öğrencilere yönelik daha farklı yöntem ve teknikler kullanmalıyım.
Her geçen gün ilerleyen öğrenci merkezli ve kendini gerçekleştiren birey yaklaşımlarını yeterince takip edemi-
yorum, bu da
mesleğimde standart- laşmama sebep olabilir.
Ders saatimin çok olması sebebiyle öğrencilerimle yeterince ilgilenemiyor, yeterli hazırlıklar yapa- mıyorum. Resim ve tasa- rım yeteneğimin olma- masının bazen beni sınır- landırdığını düşünüyo- rum.
83
Öğretmenlik … Manolya Gökyüzü Barbaros
Mesleğinizle ilgili gerçekleş- tirmek istediği- niz hedefleriniz nelerdir? Dünya’ya bilimi seven, doğayı anla- yan sevgi dolu in- sanları miras olarak bırakmak
Fen bilimlerini dersini özgür bir sınıfta, öğren- cilerin hayatı kolaylaştı- ran icatlar ürettikleri, derse içten güdülendik- leri eğitim-öğretim or- tamı oluşturmak
Aynı kurumda uzun yıllar çalışarak etkili bir eğitim öğretim ortamı hazırlayıp her geçen yıl eksiklikle- rimi yavaş yavaş tamam- layarak sistematik bir öğretim süreci oturtmak. Mesleğinizle
ilgili eklemek istediğiniz bir şey var mı?
Öğrencinin yatkın oldu- ğu alanlarda başarılı olmalarını sağlamaları- na yardımcı olmak, bi- rey yetiştirmede kaliteyi artıracaktır.
Yukarıdaki tabloda araştırmaya katılan öğretmenlerin (araştırmacı dâhil) öğretmenlik mesleğine dair bilgilerine yer verilmiştir. Öğretmenliği sevip sevmedikleri, kendilerini başarılı bulup bulmadıkları gibi sorulara değinilmiş ve öğretmenler hakkında böylelikle genel bilgiler edinilmiştir. Edinilen bilgilerden öğretmenlerin mesleklerini sevdikleri ve araştırmaya açık oldukları görülmektedir. Daha sonra bu sorulara verilen cevaplara bulgular kısmında tekrar değinilecek ve incelemeye alınacaktır.
Sınıf uygulamaları “fen bilimleri” dersinde gerçekleşmiştir. Bilimin doğası unsurlarını içeren EKTH’ler fen bilimleri dersi öğretim programında yer alan “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre [FTTÇ]” öğrenme alanı içerisinde bulunan “bilimin doğası” alanı ile örtüşmektedir (MEB, 2013).
Araştırmacı olarak kendi sınıf uygulamamda öz-incelemem 5. sınıfta okuyan toplam 22 öğren- ciden oluşmuştur. Uygulamayı gerçekleştirdiğim öğrencilerim, Sinop ili Merkez ilçesi köyle- rinden birinde bulunan bir ortaokulun 5. sınıf öğrencileridir. Öğrencilerim, taşımalı eğitim ile her gün okula geliş gidiş yapmaktadır. Sinop ilinin coğrafi yapısı itibariyle dağınık köy yerle- şimi bulunduğundan öğrencilerin çoğu her gün farklı köylerden gelerek civarın tek ortaokulu- na taşımalı olarak gelmektedir. Köyün geçimi genel olarak tarım ve hayvancılıktır. Uygula- mayı gerçekleştirdiğim sınıfların fen bilimleri ve seçmeli bilim uygulamaları dersi öğretmeni-
84
yim. Haftada dört saat fen bilimleri dersi ve haftada iki saat seçmeli bilim uygulamaları dersi olmak üzere toplamda haftada 6 saat bu öğrencilerin dersine girmekteyim.
Gökyüzü, İstanbul ilinin bir ilçesinde bulunan bir ortaokulda görev yapmaktadır. Merkezin biraz dışında kalan bir mahallede bulunan bu okul genellikle Doğu illerinden göç alan bir yer- leşim yeri etrafındadır. Halk genelde geçici işlerle geçimini sağlamaktadır. Barbaros ise Sinop ilinin bir ilçe merkezinde bulunan bir ortaokulda görev yapmaktadır. Bu okul genellikle tarım ve hayvancılıkla uğraşan bir bölgede bulunmaktadır. Öğrenciler okula genellikle taşımalı ola- rak gelmektedir.
Kendi sınıf uygulamalarım dışında bu iki öğretmenin 5. sınıf öğrencileriyle EKTH’ler ile bi- limin doğası anlayışlarını geliştirmeye yönelik sınıf uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Araş- tırmacı ve uygulayıcı öğretmenler 2013-2014 yılının birinci döneminde bahsedilen okullarında çalışmaya başlamış ve ikinci dönemde fen bilimleri dersi öğretmeni olarak görevlerine devam etmiş aynı zamanda bu çalışmanın uygulamasını gerçekleştirmişlerdir.
Araştırmaya katılan öğrencilerin genel özellikleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir:
Tablo 3.5. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Sayıları ve Genel Özellikleri Manolya’nın öğrencileri Gökyüzü’nün öğrencileri Barbaros’un öğrencileri Yaşı 10-11 10-11 10-11 Sınıf düzeyi 5. sınıf 5. sınıf 5. sınıf Oturduğu yerleşim yeri
Köy Mahalle İlçe merkezi-Köy
Araştırmaya katı- lan öğrenci sayısı
22 28 27
Yukarıdaki tabloda araştırmaya katılan öğrencilerin sayısı ile genel özelliklerine değinilmiştir. Bu araştırmaya 2013-2014 eğitim öğretim yılının ikinci döneminde görev yaptığım ortaokul- dan 22, Gökyüzü’nün okulundan 28, Barbaros’un okulundan ise 27, 5. sınıf öğrencisi katılmış- tır. Öğrencilerin yaş aralığı 10-11’dir. Bu yaş aralığındaki 5. sınıf öğrencilerinin seçilmesinin nedeni yeni fen bilimleri öğretim programına (MEB, 2013) göre ortaokul düzeyinin 5. sınıfta
85
başlaması ve erken yaşta bilimin doğası anlayışı geliştirmenin öğrencilerin ileriki dönemlerde fen okuryazarı olmalarında olumlu katkı sağlayacağının düşünülmesidir. Ayrıca bilimin doğası anlayışını geliştirmede kullanılan EKTH’ler hikâyelerden oluştuğundan bu yaş düzeyindeki öğrencilerin ilgisini çekmektedir. EKTH’lerde görsellerin kullanılması, EKTH’lerin öğrenci etkileşimine dayanması ve kavram karikatürleri ile zenginleştirilmesi öğrenmenin yanı sıra dikkat çekmeyi sağladığı, öğrenmeyi kolaylaştıracak motivasyonu, derse karşı olan tutumu artırdığı düşünülmektedir.