Katı Atıkların Ayrıştırılması

Katı atıkların ayrıştırılması işlemi, geri dönüşüm imkanı olan ve kullanıldıktan sonra doğaya terk edilen metalardan yeni ürünler ortaya çıkarılması için atıkların oluştukları kaynakta temiz ve türlerine göre ayrılmış olarak biriktirilmesidir. Günlük yaşamda kullanılan ve geri dönüştürülebilir durumda olan metal, cam, kağıt, plastik, organik ve tehlikeli atık konumunda olan atıkların sağlıklı bir şekilde ve ekonomik değere dönüştürülmesine olanak verecek şekilde derlenmesi ve atık kaynaklarından toplanması gerekmektedir. Bunun sağlanabilmesi için konutlar, işyerleri, kamu kuruluşları, tatil bölgelerindeki tesisler gibi bireysel ve toplu tüketimlerin yapıldığı alanlardan belirli bir sistematik içerisinde bu metaların elde edilmesi gerekmektedir. Bu sistemin sağlıklı bir şekilde yürüyebilmesi için tüketicinin, belediyelerin ve geri dönüşüm faaliyeti ile ilgilenen özel veya tüzel organizasyonların aktif olarak sorumluluk üstlenmeleri gerekmektedir. Amaca uygun şekilde yapılan bir geri dönüşüm sisteminde bu döngünün içerisinde yer alan kişi ve kurumların geri kazanılabilir atıkları kaynağından ayrıştırılmış şekilde biriktirmesi, belediyelerin buna uygun bir toplama hizmeti sağlaması ve ilgili kuruluşun toplanan bu geri dönüştürülebilir atıkları elde edip işleyebilmesi gerekmektedir.

Atıkların geri dönüştürülebilmesi imkanı ile atıkların yapısı arasında doğrudan bir ilişki söz konusu olmaktadır. Her atık türünün kullanım alanına bağlı olarak geri dönüştürülebilme yapısı ve potansiyeli farklıdır. Aynı zamanda geri dönüştürülen atıkların kullanım alanları da değişebilmektedir. REC (2006)’den edinilen bilgiler doğrultusunda incelendiğinde metal atıklar, yeryüzü tabakasını oluşturan çeşitli

46

minerallerin işlenerek saflaştırılması sonucunda elde edilen maddelerin kullanımı sonrasında oluşan atıklardır. Değişik element ve element bileşiminde oluşmakta olan bu maddelerin genelde ambalaj sektöründe kullanılan teneke, alüminyum araç-gereçler, konserve ve meşrubat kutuları şeklindeki türleri geri dönüştürülmesi en rantabl olanlarıdır. Cam ve cam mamulü olan maddelerin atıkları da silis kumunun belirli sıcaklıkta eritilmesinde elde edilen eşyaların kullanımından sonra oluşan atıklardır. Cam şişe ve kavanozlar, cam kırıkları ve buna benzer cam ve mamulü ürünlerin geri kazanım imkanları daha yüksek olmakta ve büyük ölçüde tasarruf sağlanabilmesi mümkün olmaktadır.

Kağıt ve kağıt mamulü eşyalar ve ambalajlar en fazla kullanılan metalardır. Değerlendirilebilir nitelikteki atıkların önemli bir kısmı bu türden oluşmaktadır. Hammaddesi selüloz olan kağıdın sağlıklı bir şekilde geri kazanımının sağlanabilmesi için dikkatli, kuru ve temiz bir şekilde toplanması, biriktirilmesi ve ayrıştırılması gerekmektedir. Meşrubat ve içecek kartonları şeklindeki ambalajların parçalara ayrıştırılarak yüksek ısıda preslenmesi ile özellikle inşaat sektöründe yardımcı madde olarak kullanılması ve ekonomik değer olarak kullanılabilmesi mümkündür. Plastik atıklar, petrol ve türevlerinden elde edilen eşyaların kullanımı sonrasında doğaya bırakılan metalardan oluşmaktadır. Oldukça hafif ve şekil verilebilmesi kolaylığı nedeniyle işlenmesi rahat olan maddelerdir. Kullanım alanı çok geniş olan bu tür atıkların ana maddeleri PET (polietilentetraftalat), PVC (polivinilklorür), PP (polipropilen), PS (polistren) ve PE (polietilen)’dir. Deterjan şişeleri, kozmetik ambalajları, motor yağı şişeleri, çöp poşetleri, atık su boruları, döşeme materyalleri, margarin ambalajları, otomotiv ara malları, sentetik halı tabanları, plastik oyuncak üretimleri, kırtasiye mamulleri, sentetik elyaf ve dolgu malzemesi gibi günlük yaşamda sıkça kullanılan maddelerin yapımında kullanılabilmektedir.

Organik veya biyolojik atıklar, verimlilik ve besin değeri açısından toprağın en önemli hayati ihtiyaçları arasında yer alan gıda atıklarından oluşan atıklardır. Kemiklerden küspelere, su yosunundan çay artığına kadar geniş bir yelpazede yer alan organik atıklar özellikle gübre olarak kullanıldığında gıdaların besin değerini artırıcı özelliklere sahip maddelerdir. Evsel, sanayi veya kamu kurum ve kuruluşlarından kaynaklı atıkların kompostlanması ile geri dönüşüm sağlanmaktadır. Çöplerden gübre olarak yararlanmak

47

için yabancı maddelerden olabildiğince ayrıştırılması ve yeterli nem ve hava fermantesi ile çürütülerek ve yakılarak elde edilmesi mümkündür (REC, 2006).

Küreselleşme ve hızlı dünya nüfusu artışı sonucunda önemli ölçüde artış gösteren atık olgusunun büyük bir küresel soruna dönüşmesinin engellenmesi için bireylerden başlamak üzere tüm dünya ölçeğinde sistematik atık yönetiminin uygulanması ve atıkların minimizasyonunun sağlanması gerekmektedir. Atıkların çevre ve canlı hayatına olumsuz etki yapan bir durum olmasının önüne geçilmesi ve bunun bir hammadde veya ara mal olarak kullanılmasının sağlanması aracılığıyla bu konunun bir sorun olmaktan çıkarılarak bir kaynak kullanım imkanına dönüştürülmesi gerekmektedir. Bunu oluşturmak için de entegre bir atık yönetimi uygulamasının hayata geçirilmesi gerekmektedir.

Entegre atık yönetimi, belirli bir atık yönetimi hedefine yönelik olarak uygun yöntem, teknoloji ve yönetim programlarının seçilmesi ve uygulanması olarak tanımlanmaktadır. Yöntem aynı zamanda ilgili yasal mevzuatta öngörülen hususların sağlanmasını da içermektedir. Entegre bir atık yönetimi için altı esas stratejinin uygulanması gerekmektedir. Atık önleme, atık azaltma, yeniden kullanım, geri dönüşüm ve enerji kazanımı ve bertaraf stratejileri olarak ayrıştırılabilecek olan planlamaların birbiri ile kesin bir ayrımı bulunmamaktadır. Atık yönetim seçeneklerinin belirli bir sistematik içinde yapılması gerekmektedir. Örneğin; geri dönüşüm stratejisi, kaynakta atık azaltılması ile ilgili pratikte uygulanabilecek her şey uygulandıktan sonra yapılmalıdır. Verimli ve entegre bir katı atık yönetimi sistemi bütüncül bir sistem olmalıdır. Katı atık yönetimi, bir yerleşim merkezinde oluşan katı atık içinde bulunan bütün maddeleri ve üretim kaynaklarını ihtiva edecek şekilde planlanmalıdır. Ekonomik değer oluşturabilmelidir. Katı atık sisteminden sağlanabilecek ekonomik değerler geri kazanılabilir malzemelerden komposttan ve elde edilebilecek biyogazdan elde edilebilecek girdilerdir. Bu nedenle, planlama aşamasında ekonomik analizin çok iyi yapılabilmesi gerekmektedir. Katı atık yönetim sistemi çevresel, mekansal ve atık özelliklerinde zamana bağlı olarak meydana gelebilecek çeşitli değişikliklere gereken oranda uyum sağlayabilecek esneklikte olmalıdır. Bölgesel planlama yapılmalıdır. Toplanacak atık miktarının büyüklüğü planlamanın da o oranda verimli olmasını sağlamaktadır. Atık üretimi ise öncelikle nüfusa bağlıdır. Bu nedenle, büyükşehirler

48

dışındaki planlamalarda daha büyük ölçekli planlamalar yapılmalıdır (Varınca ve Büyükbektaş, 2008:2-3).