Kartların Sisteme Katılan taraflara Göre Sınıflandırılması

Kredi kartları tarafları açısından sınıflandırılacak olursa iki taraflı, üç taraflı ve bunların karması olarak genişletilmiş üç taraflı sistem açıklanmaya çalışılmıştır.

2.2.5.2.1.İki Taraflı Sistem

Mal ve hizmet sunmak amacıyla müşterilerine kredili alışveriş yapma imkanı sağlayan bir ticari işletme(kuruluş) ile bu kartların hamili olan müşteriler arasındaki kredi ilişkisini içeren kredi kartı sistemi olarak tanımlanabilmektedir. İki taraflı sistemde, kredi kartını çıkaran kuruluş ile mal ve hizmet sunan kuruluş aynı kuruluştur. Dolayısıyla işletmenin müşterilerine sağladığı bu kart, yalnızca kartı veren kuruluşun iş yerlerinde nakit ödeme yapmasına gerek olmadan ürün veya hizmet alabilme imkânı sunmaktadır. Böylece iki taraflı bu sistemde, işletmelerin tüketicilere sağladıkları kredili alışveriş, indirim, taksitlendirme, hediye puan gibi imkanlarla daha geniş bir müşteri kitlesine ulaşarak müşteri sadakatini ve satış cirolarını arttırmaları amaçlanmaktadır.

İki taraflı sistemde, işletmeye özgü kart olarak nitelendirilen bu kartın (Basit kart, tacir kartı, satıcı kredi kartı-seller credit card) gerçek anlamda bir kredi kartı sistemi oluşturmadığı düşünülmektedir. Çünkükart hamiline ek bir kredi imkanının sağlanmaması, kart kullanımının yalnızca kartı çıkaran işletme ve onun şubeleriyle sınırlı olması, ayrıca işletme bu kartı çıkartmadan da müşterilerine indirim yapabilmesi veya taksitle mal ve hizmet satabilmesinin mümkün olabileceği neden teşkil edebilmektedir.

Kaynak: Kaya,2008:26

Şekil 11: İki Taraflı Kredi Kartı Sisteminin İşleyişi

Şekil 11’de de görüldüğü gibi sistemde kredi kartını çıkaran ve sunan işletme ile kart hamili arasında geçerek iki tarafı oluşturmaktadır. Müşteri, belirli bir süre boyunca kartı sağlayan kuruluştan yaptığı alışverişlerin bedelini, yine kart sağlayan kuruluşun dönem sonunda kendisine göndereceği hesap bildirim cetveline göre öder. “Bu ödemeler, sözleşmede öngörüldüğü şekilde, toplu olarak veya belli bir faiz karşılığında taksitle yapılabilmektedir” (Yılmaz, 2000:18).

2.2.5.2.2.Üç Taraflı Sistem

Bu sistem ilk kez 1950 yılında New York’ta Diners Club tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Üç taraflı kredi kartı sistemi; kart hamili, kart çıkaran kurum (issuer) ve üye işyeri olmak üzere üç taraftan oluşmaktadır. Bu sistemin iki taraflı sistemden farkı, kartı çıkaran kurumun mal veya hizmet sunan bir işletme yerine, aracı bir finansal kuruluş yada banka olmasıdır. Bu çıkarılan kart ile sisteme üye olan ve bu sistemin amblemini taşıyan tüm iş yerlerinden kart hamilleri alışveriş yapabilmekte ve ATM’lerden nakit para çekebilmektedirler. Üç taraflı sistemde, müşteri tarafından yapılan harcama bedellerini ödeme riskini üye işyeri değil, kartı çıkaran kuruluş üstlenmektedir.

Şekil 12’de üç taraflı sistemin işleyişi sunulmaktadır. Kredi Kartını Çıkaran Kurum (ISSUER Kredi Kartı Hamili (Bayan X- Bay Y) Kredi kartının hamile teslimi

Hesap Bildirim Cetvelinin Gönderilmesi

Kartı Piyasaya Çıkaran Kurumdan Alışveriş

Kaynak: (Kaya,2008:28)

Şekil 12: Üç Taraflı Sistemin İşleyişi

Şekil 12’de görüldüğü gibi bu sistemde tüketiciler ve işyerleri arasındaki kart kuruluşu (banka), işyerlerinden işlem başına sabit ve/veya işlem tutarlarının bir oranı seklinde komisyon ücretleri alırken; tüketicilerden sabit dönemlik kart ücretleri ve/veya işlem tutarlarının bir oranı seklinde ücret almak suretiyle ödeme işlemlerine aracılık etmektedir(Yereli ve Koç, 2010:4). Ayrıca aracı kurum, kart sahiplerinden ve üye işyerlerinden alınacak olan ücret ve komisyonları tek taraflı olarak belirlemektedir.

2.2.5.2.3.Genişletilmiş Üçlü Sistem (Karma Sistem)

1970’li yıllardan itibaren kredi kartı piyasasının teknolojik gelişmeler ve küreselleşmeyle şekillenmesi, kredi kartı sisteminde yer alan birimlerin sayısı artmış ve sistemin yapısı karmaşık bir hale gelmiştir. Sistemde yer alan taraf sayısının artması kredi kartı sisteminin, temelde katılımcılar arasında sözleşmelere dayanan ikili ilişkileri kapsayan üç, dört ya da daha fazla katılımcıdan oluşan ağ ilişkilerine dönüşmesine neden olmuştur (Budak,2011:25).

Üç taraflı sisteme, dördüncü bir tarafın dahil olması durumunda oluşan sisteme genişletilmiş üç taraflı sistem denilmektedir. Bankalar bizzat kredi kartı çıkartmak yerine, uluslararası kredi kartı şirketlerinin piyasaya arz ettikleri kredi kartlarını

Kredi Kartını Çıkaran Kurum (ISSUER)

Üye İşyeri Kart

Hamili 1. Kredi kartının hamile teslimi

2. Alışveriş 3. Kredi kartı ile ödeme 4. Harcama belgesinin ibrazı (Otorizasyon) 5. Harcama tutarının ödenmesi

6. Komisyon ödeme

7. Hesap ekstresinin gönderilmesi 8. Borcun bankaya ödenmesi

4 _{5 8}

6 7 1

2 3

müşterilerine sunmaktadırlar. Türkiye’de kredi kartı piyasaya süren bankalar, bağımsız olarak kredi kartı çıkartmak yerine, uluslararası kabul gören Visa, MasterCard gibi şirketlerin lisans verdiği kartları piyasaya sunmaktadır.

Bu sistemde, kredi kartı, iki taraflı sistemde olduğu gibi anlaşmalı üye işyerinde kullanıldığında çeşitli avantajları (indirim, taksit, vb.) beraberinde getirmekte, ancak başka bir işletmede kullanılması durumunda ise üç taraflı sistemde olduğu gibi, yalnızca nakit ödemeksizin mal ve hizmet alımını sağlayan bir ödeme aracı görevini görmektedir(Buhur,2004:25).

Şekil 13’te genişletilmiş üçlü sistemin işleyişi sunulmaktadır.

Kaynak: Kaya,2008:30

Şekil 13: Genişletilmiş Üçlü Taraflı Sistemin İşleyişi

Şekil 13’te görülen bu sistemin işleyişi aşağıdaki biçimde örneklendirilebilir. 1- A bankası, uluslar arası X kuruluşu ile lisans sözleşmesi imzalayarak kredi kartı çıkartma yetkisini alır,

2- A bankası, kredi kartı sahibi olmak isteyen müşterisi ile sözleşme akdi düzenler, Kart Sistemi X Kuruluşu (Master Card) BKM T.C.M.B.Takas Merkezi Kartı Piyasaya Çıkartan A Bankası (T.C. Ziraat Bankası)

Kredi Kart Hamili (Bayan Y-)

Kartı Kabul Eden POS Terminalinin Bağlı Olduğu B Bankası (Vakıfbank) A Bankası İle Sözleşme İmzalayan İş Yeri (T.H.Y.) 4 2 13 14 5 6 7 8 3 9 12 10 11 1 3

3- Bankalar (Ziraat bankası, Vakıf bankası vb.), kart sistemine üye olmak isteyen iş yerleri ile kredi kartı kabul edilmesine ilişkin üyelik sözleşmesi imzalar ve bu iş yerine banka POS terminali bağlantısı kurar,

4- A bankası kart hamiline kredi kartını teslim eder,

5- Kredi kartı hamili (Bayan Y) T.H.Y.(İşyeri)’den uçak bileti alır,

6- Bayan Y bu alışverişin ödemesini A Bankanın (Master Card logolu) kendi adına bastırmış olduğu kredi kartı ile yapmak istediğini kartı ibraz ederek bildirir,

7- B Bankası’na bağlı POS terminali üzerinden şifre girilerek onaylanan harcama belgesine banka tarafından yetkilendirme verilir,

8- Otorizasyon verilen harcama belgesinin tutarı üye iş yeri (THY) hesaplarına banka tarafından alacak kaydedilir,

9- Yapılan harcama belgesi tutarı B Bankası tarafından BKM takas merkezi kayıtlarına işlenir,

10- BKM takas merkezi bu harcama tutarını kart hamilinin bankasına bildirir, 11- A Bankası tarafından takas merkezine ödeme yapılır,

12- Takas merkezi söz konusu harcama bedelini iş yerinin bankasına (Vakıfbank) öder,

13- Kartı piyasaya çıkaran A Bankası, kart hamiline dönem sonunda hesap bildirim cetveli gönderir.

14- Kart hamili (Bayan Y) hesap bildirim cetveli bakiyesinin en az % 20’sini son ödeme tarihine kadar A Bankasına öder, ödenmeyen kısım için bankanın 1 ay önceden açıkladığı faiz oranı uygulanır.