Dünyada Kartlı Ödeme Sistemlerinin Doğuşu ve Gelişim

Bu sistemin geçmişten günümüze kadar yapılan araştırmalarına dayanarak, kişilerin yanlarında nakit taşımalarına gerek kalmaksızın alışverişlerinde ödeme yapabilmeleri ve böylece kullandıkları mal ve hizmetlerin bedellerinin ödenmesini bir süre geciktirebilmeleri fikri kısaca kartlı ödeme fikri tarihte ilk kez yazar Edward Bellamy’nin 1888’de yayımlanan “Looking Backward 2000-1887” isimli romanında ortaya çıkmıştır.

Nakit para ödemeksizin mal ve hizmet satın alma olanağı sağlayan kredi kartlarının ilk uygulaması 19. Yüzyılda ABD’de başlatılmıştır. İlk gelişmelerin başladığı yer olan ABD’de kredi kartı ilk kez 1894’te “Hotel Credit Letter Company” tarafından çıkarılmıştır. Turizm sektöründe sınırlı bir önem arz eden bu ilk uygulamadan sonra 1914’te “şimdi al sonra öde” sloganı ile Western Union Bank kredi kullanma imkanı veren bir kredi kart ihraç etmiştir.

1924 yılında genel bir petrol şirketi personellerine ve güzide müşterilerinebenzin almaları koşulunda kredi kartını kullanabilmeleri imkanı tanınmıştır.Bu uygulamayı giderek yaygınlaştırarak herkese kullandırmayı sağlayan benzin şirketini Mobil ve Shell takip ederek uygulamaya hayat kazandırmıştır. Kredi kartlarının kullanımının

yavaşlamasına sebep olan 1929 yılında ABD’de “Büyük Bunalım” baş göstermiştir. Müşteri sadakatini oluşturmayı ve sürdürmeyi amaçlayan bir telefon şirketi 1930 yılında ünvanını tamamlayan kredi kartına yönelik bir alet çıkartmış ve hizmete sunmuştur. Demiryolu ve havayolu şirketleri de bu uygulamanın akabinde benzer kartlar piyasaya sürmüşlerdir (Özkan,2015:28).

Kredi kart uygulamasının ilk çıktığı dönemlerde kısıtlı bir işlem ve faaliyet sahasına sebep olması daha geniş ve yaygın kullanılabilirlik ortamının araştırılmasını gerektirmiştir. Dolayısıyla ticari ve büyük iş adamlarının ülkeler arası yapmak zorunda oldukları yolculuklar, kredi kartlarının kullanımının daha geniş alanlara yayılarak tahsis edilmesini gerekli kılmıştır. Bu nedenle ABD’de faaliyet gösteren bir benzin şirketi ile diğer ülkelerdeki benzin şirketlerinin işbirliğiyle kullanımı onaylanan kartlar piyasaya sürmüşlerdir. Böylece “üç taraflı sistem” ünvanıyla uygulama hayata geçirilmiş ve bu sistemin geliştirilmesi için adım atılmıştır (Yetim,1997:3).

1928 yılında, müşterilere alışverişlerde yapılan harcamalarda kullanabilecekleri harcama kartı (charge cards) sunulmaya başlanarak New York’ta bir banka tarafından ilk bireysel kredi kartı ünitesi oluşturulmuştur. Böylelikle çalışanlar dışında daha geniş bir kitle olan müşteri kesimine de ulaştırılmıştır. ABD’de gerçekleşen büyük dünya bunalımı ve İkinci Dünya savaşı gibi kriz dönemleri kredi kartı piyasasını da vurarak talebi azaltmış ve kullanımını sınırlandırmıştır. 1931 yılında bir hava şirketi müşterileri için kredi kartına ilişkin kampanya ve kupon hizmeti vermeye başlamıştır. 1939 yılında Bir yağ şirketi yeni kartlar tasarlayarak ilk kez kredi kartı pazarlamasını ortaya çıkarmıştır. 1948 yılında New York’ta faaliyet gösteren büyük çaplı mağazalar harcama kartı (chargeplates) işlemleri için kar amacı gütmeyen kurumlar inşa etmişlerdir. (Çırpan,2000:14-15).

ABD’nin her yerinde kullanıma açık, uygulama alanı daha da genişleyerek farklı alanlarda faaliyet gösteren işyerlerinde para yerine ödeme aracı olarak kullanılabilen ilk kredi kartı 1950’de Diners Club tarafından çıkarılmıştır. Bu kartın sloganı “ye ve imzala” olup, Diners kelimesinin de buradan geldiği anlaşılmaktadır. Üç taraflı sistemin ilk örneği olan Diners’in çıkarılmasıyla genel kabul gören kredi kartı uygulaması tüm dünyada giderek yayılmaya başlamıştır.

1951 yılında New York’taki bir bankadan çıkarılan kartlar gerçek anlamda ilk kredi kartını oluşturmaktadır. 1956 yılında piyasaya kart çıkaran banka sayısında artış

gözlenmiş ve kartlı ödeme sistemlerine bir aylık faizsiz dönem ilkesi getirilmiştir (Çırpan,2000:15).

Kredi kartlarının uygulanmaya başladığı ilk zamanlarda, işçi, personel, işyeri giderleri yüksek maliyetli olmasından dolayı sistemi uygulamak zor bir hal almıştır. Bu zor şartlara rağmen 1958 yılından itibaren pek çok bankayla gerçekleştirilen ödeme sistemlerinin varlığı ve özellikle Americard’ın piyasaya sunulması kredi kartı için ekonomik hayatın vazgeçilmez bir parçası halini almasına olanak sağlamıştır (Teoman,1989:16).

1959 yılında kredi kartını ihraç eden bankalar tarafından, kart hamillerince vade sonu ödemesi geciktirilen kart borçlarına ilk kez faiz işletildiği görülmüştür. Havayolu şirketleri 1964 yılında müşterilerine seyahat ve eğlence (T&E) kartı kullandırmaya başlamıştır (Kaya,2009:12).

1958 yılında American Expiress Bank tarafından çıkarılan “American Express Card” adındaki kart uygulaması kartlı ödeme sahasındaki Diners’ten sonra ikinci büyük gelişmeyi yaratmıştır.

1959 yılında Bank of America tarafınca çıkartılan “Amercard” adıyla ilk etkin ve yaygın anlamda ödeme kartı uygulaması hizmete girmiştir. Bu kart uygulaması ilk yıllarda sadece Kaliforniya’da geçerli olmuştur. Bu karta, müşterilere sınırsız mağaza ve ürünle geniş mağazalarda kredi kartıyla alışveriş yapabilme imkanının tanınması ve lisanslı olarak çıkartan bankaya ait olması gibi özellikler atfedilerek ilk banka ve kredi kartı olma niteliği taşımaktadır(Alponat, 2006:23).

Amercard’ın çıkışı ve artan kullanımının ardından, Colifornia bankalarınca kredi kartı çıkarma konusunda rekabet başlamış ve böylece diğer tüm ülkelerde yaygınlık kazanmaya başlamıştır. Uluslar arası alanda kullanımına onay verilen Amercard’ın isminde revizyona gidilerek 1977 yılında VISA ünvanını almıştır. Farklı ülkelerde farklı türlerde çıkartılan kartlar arasında adaptasyonu sağlamak için kartı piyasaya ihraç eden bankalar işbirliğine giderek “Master Charge” ortak bir unvan adı altında anlaşmaya gidilmiştir.Daha sonra bu kartın ünvanı değişime uğrayarak Mastercard adı altında yerini almıştır.

Joint Credit Bank Compony Limited Şirketi, kredi kartı uygulamalarının diğer bir eyalet olan İngiliz bankalarını da tetiklemesi sonucu kredi kartı hizmeti sunabilmek içinüç bankanın bir araya gelerek kurdukları bir şirkettir. 1972 yılında bu şirketi kuran birimler tarafından Access” adı altında kart sistemini oluşturmuşlardır. 1975 yılında

Master Card ile yapılan anlaşma ile bu kart sistemi uluslar arası boyut kazanmıştır. (Yetim,1997:4).

1984 yılında ABD’de 1984 yılında kredi kartı pazarı büyümüş, bireylerin yaklaşık %70’i kart sahipliğine ulaşmış, kart kullanımı işlerliğini artırmış ve en doruk noktasını yaşamıştır. 1985 yılında Visa ve Master Card tarafından ilk Affinity tipi kartlar çıkartılmıştır (Çırpan,2000:18).

Visa 1989 yılında Visa Phone’u tasarlayarak ilk defa kredili telefon(mobil) hizmetini piyasaya sunmuştur. Günümüz teknolojinin bir evresini oluşturan akıllı kartların gelişimine başlanmasıyla kartların da gelişimi sağlanmaya çalışılmış ve bu gelişim 1995 yılından itibaren baş göstermiştir. İlk akıllı kart uygulaması 1996 yılında New York’ta gerçekleştirilmiştir..1997 yılında şeker ve tahıldan oluşan dünyanın ilk çevreci kredi kartı, Greenpeace kuruluşu ile bir İngiliz bankası ortaklığında ortaya çıkarılmıştır (Kaya,2009:14).

ABD bünyesinde çalışan kredi kartı organizasyon birliklerinin İngiltere’de gerçekleştirdikleri agresif pazarlama kararları, o ülkelerde yaşayan müşterilerin kredi kartı kullanımına ilişkin gönülsüz tavır sergilemelerinde etkili oluştur. Bu pazarlama kararlarında yapılan müşteriyi tatmin edici istek ve ihtiyaçların karşılanmasında esnek faiz uygulaması gibi düzenlemelerle kartı diğer ödeme araçlarına kıyasla önemli ilerlemeler kaydetmiştir.

Avrupa’da, Amerikan kredi kartı sisteminin tamamlayıcısı olan “Eurocard”adı verilen bir sistem geliştirilmiştir. Eurocard hamilleri işbirliği sonucunda, Access ve Master Card’ın da üyesi olmakta, dolayısıyla bu ağ sayesinde bazı Japon kredi kartı kurumları ile de bağlantı kurulabilmektedir. Bugün gelişen ve artık yerleşen kredi kartı sisteminde, Eurocard, Visa, Amerikan Express, Dinners Club, Master Card ve bazı Japon kredi kurumlarının kartları kabul görmektedir.

Dünyanın globalleşmenin etkisi altına girmesi sonucunda tehdit ortamını paylaşması, 2007 yılında bankalarınçevreye duyarlı kartları piyasaya sunmalarına zemin hazırlamıştır. Bankacılık işlemleri ve hizmetlerinin ardından dünyada ilk kez Mobil imza, kredi kartıyla yapılacak alışverişlerde kullanılmaya başlanmıştır.