Kariyer Kavramı

Kariyer kavramı meslek seçimin bir gelişim süreci içinde oluştuğunu düşünen psikologlar tarafından meslek danışmanlığı alanına dahil edilmiş bir kavramdır.

Kariyer genellikle günlük konuşma dilinde işe ilişkin konumlardan, iş hayatında olabilecek her türlü ilerlemeden ve iş yaşamına ilişkin başarıdan bahsedilirken kullanılır. Örneğin, “Mühendislik okuyup kariyer yapmak istiyorum”, “Doktor olup iyi bir kariyer sahibi olmak istiyorum” gibi cümleler, kariyerin günlük konuşma dilindeki anlamına denk düşmektedir.

Kariyer zaman zaman uzmanlık belirten bir sözcük olarak kullanılır. Uzman bir avukattan bahsederken, “Kariyer sahibi bir insan” olarak değerlendirme yapılması, bu anlama yöneliktir.

Fransızca carriére kelimesinden Türkçe’ye kazandırılmış olan kariyer kelimesi, TDK tarafından “Bir meslekte uzmanlık” olarak tanımlanmıştır. Kariyer yapmak ise, uzmanlık alanında çalışmak, uzmanlaşmak, ihtisas yapmak olarak tanımlanmıştır. (TDK 2006).

Kariyeri çoğu zaman belirli bir meslekte gelişmek, çalışılan organizasyon içinde hiyerarşik olarak yükselmek olarak algılarız.

Kariyer, 2000’li yıllara doğru özel sektör imalat sanayinde insan kaynakları yönetimi ve kariyer arayışları konulu sempozyumda şu şekilde tanımlanmıştır: “Bireyin çalışma yaşamı boyunca herhangi bir iş alanında adım adım ve sürekli ilerlemesi, deneyim ve beceri kazanmasıdır” (Erdoğmuş 2003).

Kariyer için başka bir tanım da şu şekildedir: “Kişinin yaşamı boyunca edindiği işe ilişkin deneyim ve faaliyetler ile ilgili olarak algıladığı tutum ve davranışlar dizisi” (insan kaynaklari.com içerik ekibi 2003). Kariyer hem bireylerin işe dair eylemlerini hem de bu eylemlere yönelik tutum ve davranışlarını kapsamaktadır.

ve diğer yaşam rollerinin birbirini izlemesi sonucu oluşan genel görünüm ve mesleki gelişim çizgisinde ilerleme, duraklama ve gerilemeleri ifade eden bir kavramdır.”.

Bir başka tanıma göre kariyer, insanın iş hayatı boyunca yer aldığı basamaksal mevkiler ve yaptığı işlerin, bulunduğu konumla ilgili tutum ve davranışlarını içeren bir süreçtir (Aytaç 2005)

Greenhaus’a göre kariyer, literatürde genel olarak iki şekilde tanımlanmaktadır. İlk tanımda kariyer, bir meslek veya örgütün niteliği olarak ele alınır. İkinci tanıma göre kariyer, bir meslek veya örgüt yerine kişilerin bir niteliğidir. Bireyler yaptıkları işler, bulundukları görevler sonucunda kendilerine özgü bir kariyere sahip olurlar (Erdoğmuş 2003)

Kariyerle ilgili diğer bir sınıflama, objektif ve subjektif kariyer ayrımıdır. Greenhaus’a göre, kişi objektif çevreyi (iş) değiştirerek veya subjektif algılamasında (beklentiler) değişiklikler yaparak kariyerini yönetir (Erdoğmuş 2003).

Bunlar dışında, Wilensky’e göre yatay-dikey kariyerden de söz edilebilir. Dikey kariyer, örgüt içi hiyerarşide üst basamaklara doğru ilerleme anlamında kullanılır ve biçimsel otorite ile ilgilidir. Yatay kariyer ise prestij ve uzmanlıkla ilgilidir (Erdoğmuş 2003).

Aytaç (2005), Klatt vd’den aktararak kariyerin değişik kullanımlarını birkaç maddeyle özetlemiştir;

İlerleme, gelişme: Bu görüş, kariyeri bir şirkette ve profesyonel hiyerarşide hep yukarı doğru gidişi olan bir hareket olarak ele almaktadır. Bu görüşe göre kariyer başarısı terfi ve maaşla ölçülür.

Yaşam süresince birbiri ardına girişilen işler: Burada da kariyerin objektif olarak verilen kişisel bir iş tarihçesi olarak ele alındığı görülmektedir. Örneğin, bireyin çalıştığı dört örgütte, yaptığı toplam on beş ilgili ve ilgisiz iş gibi.

Meslek, iş: Bu görüşe göre, yöneticilik, belli bir konuda uzmanlık, avukatlık, doktorluk gibi bazı meslekler, kariyer olarak görülmekte, diğerleri ise – garsonluk, işçilik, memurluk gibi- iş olarak ele alınmaktadır.

Kişisel olarak elde edilen işle ilgili davranış ve tutumlar: Bu görüşe göre kariyer, bir kişinin yaşam süresi içinde, işle ilgili deneyimler ve faaliyetleriyle bağlantılı, kişisel olarak elde edilmiş davranış ve tutumlar dizisidir. Bu tanım bireyin yaşam süresi içinde hem elde ettiği işler gibi objektif özellikleri, hem de değerler, tutumlar gibi subjektif özellikleri içine almaktadır. Bununla birlikte bu tanım, bir kişinin kariyerindeki başarı derecesini, başkalarınınki ile değil, o kişinin kendi öz değerleriyle ilişkilendirir.

Kariyer kelimesi hangi anlamda kullanılırsa kullanılsın, “başarı derecesi”ni çağrıştırmaktadır. Kariyer, kişiye başarma duygusu verir. Proya Eğitim ve Danışmanlık Merkezi tarafından yapılan bir ankette katılımcılara şu soru yöneltilmiştir: “Kariyer sahibi olmak başarılı olmak mıdır?”. Katılımcılar, %62 ile “Hayır”, %15 ile “Evet” ve %23 ile Kısmen seçeneklerini işaretlemişlerdir. Anket verilerinden hareketle kariyerin başarıyı değil, başarının kariyeri ortaya çıkardığı söylenebilir. Dolayısıyla sahip olunan kariyer kişinin başarısını değerlendirmesi için bir ölçek olarak nitelendirilebilir.

Fakat kariyer başarısı, yalnızca objektif gözlemlenen terfi koşullarını değil bunun yanında subjektif olarak ele alınan, şartlardan, içinde bulunulan durumdan memnuniyeti de tanımlar (Decenzo ve Robbins 1999)

Schuler, Greenhaus ve Schein’in kariyeri, kişinin yaşamı boyunca yaşadığı işle ilgili deneyimler bütünü olarak tanımlamasıyla ilgili birkaç nokta mevcut olduğunu belirtmiştir. Bu noktaları Aytaç (2005) şu şekilde aktarmıştır;

• Kariyer yönetim ve planlama süresinde gerekli olan en önemli şey bilgidir. • Bu tanımdan ne başarı ne de başarısızlık anlaşılmaktadır.

• Kariyer bireyin başlangıçtaki işinden emekliliğe kadar geçen dönemi anlatır. Bu dönem boyunca farklı kariyer aşamaları mevcuttur.

• Kariyer, tutum ve davranışları kapsar. Tutum, duyguları ve tahmini hareketleri ve eğilimleri kapsar. Buna karşın davranış, bireylerin yaptıkları eylemlerdir. Böylece kariyer subjektif bir görünüme sahiptir. Örneğin başarı hissi, övünme gibi. Ayrıca kariyer objektif bir görünüm de içerir. Örneğin terfi ve iş teklifi gibi.

• Ücreti ödenen veya ödenmeyen işin gerçek özelliği, uzun bir zaman dönemine sahip olmasıdır.

• Bireyler bir çok şeyi, kendi kariyerlerini yönetmek için kullanabilirler ve şirketler bu konuda kendilerine yardımcı olabilirler.

Günlük dilde kariyer, genellikle işin niteliği sonucunda elde edilen kazanca vurgu yapsa da, kişilerin iş yaşamları olsun, sosyal yaşamları olsun kendilerine belirledikleri

hedefler, bu hedeflere ulaşma süreçleri ve bu süreçte uyguladıkları programlarla gelen deneyimler kariyerin yapılanmasını sağlayan faktörlerdir. Kariyer oluşturma veya kariyere sahip olma bir sonuç değil, bilinçli programların uygulanmasıyla şekillenen bir süreçtir.

Günümüzde örgütlerin yapılarında ve çalışanların beklentilerinde meydana gelen değişikliklerle birlikte kariyerin ilerleme anlamı yetersiz kalmaktadır. Mirvis ve Hall tarafından günümüzde kariyer, işin yeniden yapılandırılması yoluyla, birey için anlamlı ve psikolojik olarak bireyi tatmin edici bir süreç olarak tanımlanmıştır. Bu süreçte çapraz fonksiyonlar ve yatay transferler kullanılarak bireyin kariyerinin çeşitlenmesi ve büyümesi sağlanmaktadır (Aytaç 2005)

Bird’e göre günümüzde kariyer, iş deneyimleri sonucu ilerleme yerine, bilgi kazanılan bir süreç olarak ele alınmaktadır. Bu süreçte kazanılan bilgi, bireyin iş deneyimleri sırasında kazandığı becerileri, uzmanlığı ve ilişkiler ağını da içine alır. Bilgi ve iş deneyimi arasındaki farkı anlamak için, kariyerin iki yönünü açıklamak gerekir. Kariyerin yapısal yönü, iş deneyimleri dizisi üzerinde durmuştur, kariyerin semantik yönü ise kariyerin içeriğiyle ilgilidir. Kariyerin içeriği iş deneyimlerinden öğrenilen şeydir (Erdoğmuş 2003)

Kariyer formel işlere ek olarak okul çalışmalarını, ev işlerini ve gönüllü işleri de içerebilir (Decenzo ve Robbins 1999)

Kariyer yaşam boyu devam eden dinamik bir süreç olup bir meslek seçmekle ve bir mesleğe girmekle tamamlanmamaktadır. Mesleğe hazırlanma, mesleğe giriş ve meslekte devam etme planlı faaliyetleri içermektedir. Kişinin bu planlı faaliyetleri uygulaması ve bu şekilde gelişimi, kariyer kavramının anlamını karşılar.

George ve Jones’a göre, kariyer, bireyin yaşamındaki işle ilgili tecrübelerinin toplamı olup, farklı örgütlerde sahip olduğu işin tipini, sayısını ve niteliğini de kapsar (Aytaç 2005).

Günümüzde kariyer, sadece organizasyonların çalışanlarına sunduğu kariyer yolu olarak algılanmamakta, kişinin kendini geliştirip istihdam edilebilirliğinin artması olarak tekrar tanımlanmaktadır (Zaimler 2003). İş deneyimleri ve başarının sonucunda kariyerin söz konusu olabilmesi için, bu sürecin etkili bir şekilde yönetilmesi

gerekmektedir. Bu sürecin etkili yönetilmesi için kariyer planlama, kariyer yönetimi ve kariyer geliştirme kavramlarının bilinmesine ihtiyaç vardır.