II. BÖLÜM: KARİYER BAŞARISI
2.1. KARİYER BAŞARISI KAVRAMI
Kariyer kelimesi Latince “carraria” kelimesinden gelmektedir ve araba yolu ya da yol anlamına gelmektedir. Kariyer kelimesi “bireyin yaşamı süresinceki gidişatı ya da bireyin sahip olduğu ilerleme” anlamını içermektedir188.
Kariyer kavramına ilişkin tanımlamalar göz önünde bulundurulduğunda, sosyal bilimler içerisinde yer alan, farklı bilim dallarının farklı tanımlamalar yaptığı görülmektedir. Her bir bilim dalı sahip olduğu bakış açısına bağlı biçimde kariyer kavramını tanımlamaktadır. Ancak bu tanımlamalar sahip oldukları farklılıkların yanı sıra durağanlık da arz etmemektedirler. Çünkü kariyer kavramına ilişkin tanımlamalar, örgütsel ve toplumsal çevreyle ilişkilidir. Bu çevre ise durağan değildir189.
Bütün bu söylenenler ışığında kariyer kavramına ilişkin yapılan önemli birkaç tanımı aşağıdaki gibi vermek mümkündür.
Arthur, Hall ve Lawrence, kariyeri, zamana bağlı biçimde bireyin sahip olduğu iş deneyimlerinde düzenli bir ilerleme, şeklinde genellemektedirler190.
Hall ise kariyerin dört farklı anlama sahip olduğunu belirterek, bunlara ilişkin açıklamaları aşağıdaki gibi ifade etmektedir191.
Kariyer birinci anlamı ile bir ilerlemeyi ifade etmektedir. Bu ilerleme örgütsel hiyerarşi içerisinde yükselmeyi ifade etmektedir. İkinci anlamı ile bir mesleği ifade
188 Hugh P. GUNZ and Peter HESLIN, “Reconceptualizing career success”, Journal of
Organizational Behavior,Vol: 26, Issue: 2, (March 2005), s. 105.
189 Audrey COLLIN, “New challenges in the study of career”, Personel Review, Vol: 27, Issue: 5,
1998, s. 412.
190 Michael B. ARTHUR, Douglas T. HALL, Barbara S. LAWRENCE, “Generating new directions in
career theory: the case for a transdisciplinary approach”, (7-26), s. 8; içinde Michael B. ARTHUR, Douglas T. HALL, Barbara S. LAWRENCE, (Eds.), Handbook of Career Theory, Cambridge University Press, 1989.
55 etmektedir. Bazı meslekler, kariyer meslekleri olarak adlandırılmaktadırlar. Bu mesleklere sahip olmak bir saygınlık göstergesi ve başka kariyer yollarına sahip olmanın da aracısıdırlar. Üçüncü anlamı ile kariyer, insanların yaşamları boyunca bir çok mesleği yerine getirdikleri, her bir mesleği yerine getirirken belirli deneyimler elde ettikleri ve bu mesleklerde içsel olarak da tatmin olmalarını içeren bir anlamı ifade etmektedir. Dördüncü anlamı ile kariyer, bireyin yaşam boyunca yaptığı mesleklerin sahip olduğu rollerin ardışık bir niteliğe sahip olmasını, bu rol ve mesleklerin bireyin gelişimine ve doyum elde etmesine katkı sağlamasını ifade etmektedir.
Başarı kelimesi ise Latince “succedere” kelimesinden gelmektedir ve temel olarak iki anlam yüklenmiştir; bir şeyin sonucu (iyi ya da kötü) ve başarıya ulaşmak. Bir şeyin doğal bir sonucu olmak anlamındaki başarı kavramı, olayın sonucunun ortaya çıkmasını diğer bir deyişle, olayların olumlu ya da olumsuz biçimde sonuçlanmasını ifade etmektedir. Ancak, 16. yüzyıldan itibaren, bu ifadenin belirgin bir biçimde “daha olumlu sonuçlara ulaşmak” anlamında kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Elde etme girişiminde bulunulan bir konudaki olumlu sonuç, kişinin arzusuna göre istediği sonuçlara ulaşması ya da sıklıkla günümüzde, zenginlik ya da bir pozisyonu elde etmek, şeklinde ifade edilmektedir. Başarı kelimesi o zaman hem olayların doğal seyrini ve sonuçlanmasını, hem de arzu edilen bir sonucu elde etmeyi içermektedir. Bugün ise bir çok insan başarı kavramını arzu edilen bir sonucun elde edilmesi anlamında kullanmaktadır192.
Bazı yazarlar ise başarıyı basit bir biçimde “ yaşadığımız günler ve yıllar içerisinde, yaşamımızdaki bütün faktörlerle ilgili olarak, yanlış bir sonuç elde etmek yerine doğru bir sonucu elde etmek” olarak ifade etmektedirler193.
Kariyer başarısı kavramı Seibert ve Kraimer tarafından; “bireyin, iş deneyimlerinin bir sonucu olarak, psikolojik açıdan ve işle ilgili, elde ettiği olumlu sonuçlar” şeklinde tanımlanmaktadır194.
192 Hugh P. GUNZ and Peter HESLIN, 2005, a.g.e., s. 105.
193 William M. THAYER, Way To Succeed or The Secret of Success in Life, Kessinger Publishing,
2003, s. 1.
194 Scott E. SEIBERT and Maria L. KRAIMER, “The five-factor model of personality and career
56 Judge, Cable, Boudreau ve Bretz ise kariyer başarısını; “kişinin, iş deneyimlerinin bir sonucu olarak elde ettiği başarıların, pozitif psikolojik sonuçlar ya da işle ilişkili sonuçların bir toplamı” şeklinde ifade etmektedir195.
Gattiker ve Larwood, yaptıkları çalışmada kariyer başarısını; iş başarısı, kişisel başarı, maddi başarı, hiyerarşik başarı ve yaşam başarısı şeklinde beş başlık altında ele almışlardır196.
Sturges, kariyer başarısı konusunda yaptığı çalışmada kariyer başarısını, içsel başarı ve dışsal başarı şeklinde iki başlık altında ele almıştır. Ayrıca yöneticileri, tırmananlar, uzmanlar, etki bırakanlar ve kendini gerçekleştirmek isteyenler şeklinde ifade etmektedir. Tırmananların temel kariyer başarısı kriterlerini, hiyerarşik yükselmeler ve maddi kazanımlar şeklinde ifade etmektedir. Uzmanların temel kariyer başarısı beklentilerini, işinde üst düzey becerilere sahip olma, diğerlerince işinde uzman şeklinde değerlendirilme ve onlardan saygı görme, şeklinde ifade etmektedir. Etki bırakanların temel kariyer beklentilerini ise, ille de hiyerarşik bir pozisyona ihtiyaç duymaksızın, örgüt ve diğer çalışanlar üzerinde somut ve olumlu etkiler bırakabilme, şeklinde ifade etmektedir. Kendini gerçekleştirmek isteyenlerin temel kariyer beklentilerini ise, kişisel düzeyde içsel olarak başarı duygusunu yakalama şeklinde ifade etmektedir197.
Dyke and Murphy ise, yaptıkları çalışmada, kariyer başarısını; iş ve aile yaşamı dengesi sağlama, ilişkilere sahip olma, diğerlerince kabul görme ve maddi kazanımlar elde etme, şeklinde dört başlık altında ifade etmişlerdir198.
Heslin ise, kariyer başarısı literatüründe dört yaygın görüş olduğunu söylemektedir. Birincisi; ödeme ve terfiler gibi objektif sonuçlar, kariyer başarısını ölçme konusunda yapılan çalışmalarda kabul gören değişkenlerdir. İkincisi, iş doyumu ve kariyer doyumunun, insanların kariyerleriyle ilgili yeterli bir açıklama gücüne sahip olduğudur. Üçüncüsü ise, insanlar, objektif biçimde elde edilen bir
195 Timothy A. JUDGE, Daniel M. CABLE, John W. BOUDREAU, and R.D. BRETZ, “An empirical
ınvestigation of the predictors of executive career success”, Personnel Psychology, Vol: 48, Issue 3, (September 1995), s. 485
196 Urs E. GATTIKER and Lourie LARWOOD, “Subjective career success: A study of managers and
support personel”, Journal of Business and Psychology, Vol: 1, No: 2, (Winter 1986), s. 85.
197 Jane STURGES, “What it means to succeed: Personal conceptions of career success held by male
and female managers at different ages”, British Journal of Management, Vol: 10, Issue: 3, 1999, ss. 245-246.
198 Lorraine S. DYKE and Steven A. MURPHY, “How we define success: A qualitative study of what
57 başarı konusunda, benzer bir bakışa sahiplerken ve subjektif değerlendirmeye uygun (objektif olmayan) başarı konusunda benzer bir bakışa sahip değillerdir. Sonuncusu ise, kariyer başarısı literatüründe çok büyük bir oranda, bireylerin kariyer başarılarını kavramsallaştırmalarında ve değerlendirmelerinde kendilerini referans aldıklarının (örneğin kendi kariyer istekleri) görüldüğüdür199.
Kariyer başarısı ile ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde, değişen kariyer anlayışının, kariyer başarısı anlayışına ve bu başarıya götüren bireysel becerilere etki ettiği görülmektedir. Başarı algılamasında oluşan farklılıkların anlaşılması, kariyer kavramında meydana gelen değişimin ve buna uygun becerilerin anlaşılmasından geçmektedir. Aşağıda değişen kariyer kavramı ve bireysel beceriler konusuna değinilmektedir.
2.2. DEĞİŞEN KARİYER KAVRAMI VE BİREYSEL BECERİLER