Bu araştırmada ilköğretim okullarındaki öğretmenlerin karar alma sürecine katılım düzeyleri, “eğitim-öğretim’’ ve “yönetimsel kararlar” olmak üzere iki alt boyutta incelenmiştir. Öncelikle öğretmenlerin karar alma sürecine katılım düzeyleri belirlenmiş ve daha sonra da öğretmenlerin “eğitim-öğretim” ve “yönetimsel kararlar” alt boyutlarına ilişkin karar alma sürecine katılım düzeyleri cinsiyet, eğitim durumu, branş ve kıdem değişkenleri açısından incelenerek gerekli analizler yapılmıştır.
4.2.1. Öğretmenlerin okullarda ‘‘eğitim-öğretim’’ ve “yönetimsel kararlara” katılım düzeyleri nedir?
Öğretmenlerin okulda alınan ‘‘eğitim-öğretim’’ ve “yönetimsel kararlara”’katılım düzeyleri anket sonuçlarına göre analiz edilmiş ve bulgular Tablo 8’de gösterilmiştir.
Tablo 8
Öğretmenlerin Eğitim-Öğretim ve Yönetimsel Kararlara Katılım Düzeyleri
Alt boyutlar Eğitim- Öğretim Yönetimsel Kararlar Karar Alma N 321 321 321 Ortalama 2,77 2,5 2,64 Standart Sapma 13,61 11,70 23,78
Öğretmenlerin eğitim-öğretim ile ilgili kararlara katılım düzeylerinin 2,77 ortalamasına göre ‘orta düzeyde’ olduğu görülmüştür. Bir başka deyişle öğretmenler okullarda eğitim-öğretim ile ilgili kararlara ‘orta düzeyde’ katılmaktadırlar. Öğretmenlerin yönetimsel kararlara katılım düzeyleri de 2.5 ortalama ile ‘orta düzeyde’ bulunmuştur. Öğretmenlerin genel olarak karar alma sürecine katılım düzeyleri ise yine 2, 64 ile ‘orta düzeyde’ bulunmuştur. Analiz sonuçlarına göre öğretmenlerin okullarda alınan kararlara katılım düzeylerinin iki alt boyutta ve genel olarak ‘orta düzeyde’ olduğu söylenebilir.
Bulgulara göre öğretmenler en fazla eğitim-öğretim ile ilgili kararlara katılmaktadırlar. Yani öğretmenler doğrudan kendilerini ilgilendiren teknik konulardaki kararlara katılmaktadırlar.
Yılmaz’ın(2005) Ankara ilinde yaptığı araştırmada da öğretmenlerin karar alma sürecine orta düzeyde katıldığı tespit edilmiştir.
Demir’in (2001) Sakarya ilindeki öğretmenlerle yaptığı araştırmasında da, öğretmenlerin büyük çoğunluğu okullarında eğitim, öğretim ve yönetim boyutundaki kararlara ‘her zaman’ katılmadıkları yönünde görüş belirtmişlerdir. Demir(2001)
bunun nedenini, okullardaki yöneticilerin klasik yönetim anlayışını benimseyerek öğretmenleri karar sürecine dahil etmemeleri ve yöneticilerin öğretmenleri kararlara katma alışkanlığını benimsememelerine bağlamaktadır.
4.2.2. Öğretmenlerin “eğitim-öğretim” ve “yönetimsel kararlara” katılım düzeyleri cinsiyetlerine göre farklılık göstermekte midir?
Öğretmenlerin “eğitim-öğretim” ve “yönetimsel kararlar” alt boyutlarına ilişkin karar alma sürecine katılım düzeylerinin cinsiyetlerine göre fark gösterip göstermediği bağımsız örneklemler için t testi ile analiz edilmiştir. T testi sonucunda bulgular Tablo 9’da gösterilmiştir.
Tablo 9
Öğretmenlerin Cinsiyetine Göre Eğitim-Öğretim ve Yönetimsel Kararlara Katılım Düzeyleri
Alt boyutlar Cinsiyet N Ortalama Std.
Sapma t p Kadın 187 49,18 13,85 Eğitim-öğretim Erkek 134 50,79 13,26 -1,048 0,295 Kadın 187 38,29 11,51 Yönetimsel kararlar Erkek 134 41,65 11,72 -2,559 0,011* Kadın 187 87,47 23,68 Karar Alma Erkek 134 92,44 23,71 -1,855 0,064 *p<0.05
Erkek öğretmenlerin “eğitim-öğretim” ile ilgili kararlara katılım düzeylerinin ( X=50.79), kadın öğretmenlerin katılım düzeylerinden ( X=49.18) biraz daha fazla olduğu bulunmuştur. Ancak, istatistiksel olarak, kadın öğretmenlerin “eğitim- öğretim” ile ilgili kararlara katılım düzeyleri ile erkek öğretmenlerin katılım düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p>0.05).
Erkek öğretmenlerin “yönetimsel kararlara” katılım düzeyleri ( X=41.65), kadın öğretmenlerin katılım düzeylerinden ( X=38.29) daha yüksek bulunmuştur. İstatistiksel açıdan da bu fark anlamlıdır ve erkek öğretmenlerin lehinedir.
Erkek öğretmenlerin genel olarak kararlara katılım düzeyleri ( X=92.44), kadın öğretmenlerin kararlara katılım düzeylerinden ( X=87.47) daha yüksek bulunmuştur. Ancak, istatistiksel olarak, kadın öğretmenlerin kararlara katılım düzeyleri ile erkek öğretmenlerin kararlara katılım düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p>0.05).
Yıldız’ın 1998 yılında Çanakkale’de yaptığı araştırmada erkek öğretmenlerin, kararlara katılım oranı daha yüksek bulunmuştur. Yıldız bunun nedenini erkek öğretmenlerin kadın öğretmenlere göre yönetimde daha aktif bir konumda bulunmalarına ve karar alma sürecine katılım isteklerinin daha fazla olmasına bağlamaktadır.
Ancak, Gürkan’ın 2006 yılında İstanbul’da yaptığı araştırmada kadın öğretmenlerin okul düzeyinde alınmakta olan kararlara katılımları erkek öğretmenlerden daha fazla bulunmuştur. Gürkan da bu durumu, kadınların geçen yıllar içerisinde sosyal ve ekonomik statülerindeki ilerlemelerinin bir göstergesi olduğu şeklinde yorumlamıştır.
Bu durumda farklı bölgelerde ve farklı okullarda öğretmenlerin cinsiyetlerine göre karara katılma durumları farklılık gösterebilmektedir. Bu durum öğretmenlerin farklı demografik özellikleri, okulların bulunduğu çevre ve koşullar ile okul yönetiminin tutumundaki farklılıklar ile açıklanabilir.
4.2.3. Öğretmenlerin “eğitim-öğretim” ve “yönetimsel kararlara” katılım düzeyleri eğitim durumlarına göre farklılık göstermekte midir?
Öğretmenlerin eğitim-öğretim kararlarına ve yönetimsel kararlara katılım düzeylerinin eğitim durumlarına göre fark gösterip göstermediği bağımsız örneklemler için t testi ile analiz edilmiştir. T testi sonucunda bulgular Tablo 10’da gösterilmiştir.
Tablo 10
Öğretmenlerin Eğitim Durumlarına Göre Eğitim-Öğretim ve Yönetimsel Kararlara Katılım Düzeyleri
Alt boyutlar Eğitim
Durumu N Ortalama Std. Sapma t p
Lisans 275 50,02 13,46 Eğitim-öğretim Lisansüstü 46 48,83 14,55 0,551 0,582 Lisans 275 39,87 11,73 Yönetimsel kararlar Lisansüstü 46 38,63 11,59 0,664 0,507 Lisans 275 89,89 23,71 Karar Alma Lisansüstü 46 87,46 24,38 0,642 0,521
Eğitim durumu lisans olan öğretmenlerin “eğitim-öğretim’’ kararlarına katılım düzeyleri ( X=50.02), eğitim durumu yüksek lisans olan öğretmenlerin katılım düzeylerinden ( X=48.83) daha yüksek bulunmuştur. Ancak, istatistiksel olarak, bu fark anlamlı değildir(p>0.05). Bir başka deyişle, lisans mezunu öğretmenler ile lisansüstü eğitime sahip olan öğretmenlerin “eğitim-öğretim” ile ilgili kararlara katılım düzeyleri birbirine benzerdir.
Eğitim durumu lisans olan öğretmenlerin yönetimsel kararlara katılım düzeyleri ( X=39.87), eğitim durumu lisansüstü olan öğretmenlerin yönetimsel kararlara katılım düzeylerinden ( X=38.63) daha yüksek bulunmuştur. İstatistiksel
açıdan ise eğitim durumu lisans olan öğretmenler ile lisansüstü olan öğretmenlerin “yönetimsel kararlar” ile ilgili kararlara katılım düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p>0.05). Eğitim durumu lisans olan öğretmenler ile lisansüstü olan öğretmenlerin “yönetimsel kararlar” ile ilgili kararlara katılım düzeyleri birbirine benzerdir.
Eğitim durumu lisans olan öğretmenlerin genel olarak kararlara katılım düzeyleri ( X=89.89), eğitim durumu lisansüstü olan öğretmenlerin kararlara katılım düzeylerinden ( X=87.46) daha yüksek bulunmuştur. Ancak, istatistiksel olarak, bu fark anlamlı bulunamamıştır (p>0.05). Bir başka deyişle, eğitim durumu lisans ve lisansüstü olan öğretmenlerin kararlara katılım düzeyleri birbirine benzerdir.
4.2.4. Öğretmenlerin “eğitim-öğretim” ve “yönetimsel kararlara” katılım düzeyleri branşlarına göre farklılık göstermekte midir?
Öğretmenlerin “eğitim-öğretim” ve “yönetimsel kararlara” katılım düzeylerinin branşlarına göre fark gösterip göstermediği bağımsız örneklemler için t testi ile analiz edilmiştir. T testi sonucunda bulgular Tablo 11’de gösterilmiştir.
Tablo 11
Öğretmenlerin Branşlarına Göre Eğitim-Öğretim ve Yönetimsel Kararlara Katılım Düzeyleri
Alt boyutlar Branş N Ortalama Std.
Sapma t p Sınıf 158 48,11 13,39 Eğitim-öğretim Branş 163 51,53 13,65 -2,265 0,024* Sınıf 158 40,21 11,40 Yönetimsel kararlar Branş 163 39,19 12,00 0,779 0,436 Sınıf 158 88,32 23,77 Karar Alma Branş 163 90,72 23,81 -0,904 0,367 *p<0.05
Branş öğretmenlerinin “eğitim-öğretim’’ ile ilgili kararlara katılım düzeyleri ( X=51.53), sınıf öğretmenlerinin kararlara katılım düzeylerinden ( X=48.11) daha yüksek bulunmuştur. İstatistiksel olarak da, branş öğretmenlerinin “eğitim-öğretim” ile ilgili kararlara katılım düzeyleri ile sınıf öğretmenlerinin “eğitim-öğretim” ile ilgili kararlara katılım düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05).
Sınıf öğretmenlerinin “yönetimsel kararlara” katılım düzeyleri ( X=40.21), branş öğretmenlerinin katılım düzeylerinden ( X=39.19) daha yüksek bulunmuştur. Ancak, sınıf öğretmenlerinin “yönetimsel kararlara” katılım düzeyleri ile branş öğretmenlerinin katılım düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p>0.05).
Branş öğretmenlerinin genel olarak kararlara katılım düzeyleri ( X=90.72), sınıf öğretmenlerinin kararlara katılım düzeylerinden ( X=88.32) daha yüksek bulunmuştur. Ancak, sınıf öğretmenlerinin kararlara katılım düzeyleri ile branş öğretmenlerinin kararlara katılım düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p>0.05).
Yılmaz’ın (2005) Ankara ilinde yaptığı araştırmada da benzer şekilde öğretmenlerin eğitim-öğretim ve yönetimle ilgili kararlara katılma düzeyleri branşlarına göre bir farklılık göstermemiştir.
Gürkan’ın 2006 yılında yaptığı araştırmada da meslek dersi öğretmenlerinin okul düzeyinde alınmakta olan kararlara katılma istekleri ile kültür dersi öğretmenlerin kararlara katılma isteklerine ilişkin algıları arasında istatistiksel bakımdan anlamlı bir farklılık bulunamamıştır.
Bu durumda öğretmenlerin okuldaki branşlarının genelde onların karar alma sürecine katılım düzeylerini çok fazla etkilemediği söylenebilir.
4.2.5. Öğretmenlerin “eğitim-öğretim’’ ve “yönetimsel kararlara” katılım düzeyleri kıdemlerine göre farklılık göstermekte midir?
Öğretmenlerin “eğitim-öğretim’’ve “yönetimsel kararlara” katılım düzeyleri kıdemlerine göre Tablo 12’de gösterilmiştir.
Tablo 12
Öğretmenlerin Kıdemlerine Göre Eğitim-Öğretim Ve Yönetimsel Kararlara Katılım Düzeyleri
Alt Boyutlar Kıdem N Ortalama Std.
Deviation 1–5 yıl 55 49,04 14,48 6–10 yıl 117 48,89 12,85 11–15 yıl 84 48,80 12,78 16 yıl ve ustu 65 53,63 14,82 Eğitim-öğretim(teknik kararlar) Toplam 321 49,85 13,61 1–5 yıl 55 38,29 11,47 6–10 yıl 117 39,46 11,20 11–15 yıl 84 38,55 10,56 16 yıl ve ustu 65 42,77 13,72 Yönetimsel kararlar Toplam 321 39,69 11,70 1–5 yıl 55 87,33 24,13 6–10 yıl 117 88,35 22,41 11–15 yıl 84 87,35 21,79 16 yıl ve ustu 65 96,40 27,40 Karar Alma Toplam 321 89,54 23,78
Kıdemi 16 yıl ve üzerinde olan öğretmenlerin “eğitim-öğretim’’ ile ilgili kararlara katılım düzeyleri ( X=53.63), daha az kıdeme sahip öğretmenlerin katılım düzeylerinden daha yüksek bulunmuştur.
Kıdemi 16 yıl ve üzerinde olan öğretmenlerin “yönetimsel” kararlara katılım düzeyleri ( X=42.77), daha az kıdeme sahip öğretmenlerin katılım düzeylerinden yüksek bulunmuştur.
Kıdemi 16 yıl ve üzerinde olan öğretmenlerin genel olarak kararlara katılım düzeylerinin ( X=96.40), daha az kıdeme sahip öğretmenlerin kararlara katılım düzeylerinden yüksek olduğu söylenebilir. Ancak, öğretmenlerin “eğitim-öğretim” ve “yönetimsel kararlara” katılım düzeylerinin kıdemlerine göre anlamlı bir fark gösterip göstermediği tek yönlü varyans analizi ile analiz edilmiş ve sonuçları Tablo 13’de gösterilmiştir.
Tablo 13
Öğretmenlerin Kıdemlerine Göre Kararlara Katılım Düzeyinin Varyans Analizi
Alt Boyutlar Karelerinin
Toplamı Sd Karelerinin Ortalaması F p Gruplar arası 1166,64 3 388,88 2,122 0,097 Gruplar içi 58096,18 317 183,27 Eğitim- öğretim Toplam 59262,82 320 Gruplar arası 839,70 3 279,90 2,065 0,105 Gruplar içi 42970,77 317 135,55 Yönetimsel kararlar Toplam 43810,47 320 Gruplar arası 3898,35 3 1299,45 2,326 0,075 Gruplar içi 177119,33 317 558,74 Karar Alma Toplam 181017,68 320
Varyans analizi bulgularına göre öğretmenlerin “eğitim-öğretim’’ ile ilgili kararlara, “yönetimsel kararlara” ve genel olarak “karar alma sürecine” katılım düzeyleri ile kıdemleri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p>0.05).
Şehitoğlu’nun (2004), Ankara ilinde yaptığı araştırmada da benzer sonuçlara ulaşılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre öğretmenlerin stratejik kararlara katılımı
kıdem faktörüne göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Ancak 26 yıl ve üzeri kıdeme sahip öğretmenler en fazla katılımı göstermektedir.
Demir’in 2001 yılında Sakarya’da yaptığı araştırmada da benzer şekilde genel olarak öğretmenlerin mesleki kıdemlerine göre incelendiğinde eğitim, öğretim ve yönetim boyutundaki kararlara katılma derecelerinin birbirine yakın değerler ifade ettiği görülmüştür. Ancak 11 yıl ve üzeri kıdeme sahip öğretmenlerin diğer öğretmenlere göre kararlara daha fazla katıldığı tespit edilmiştir.
Mesleki kıdemi fazla olan öğretmenler, tecrübeleri sebebiyle karar alma sürecine daha fazla katılmak istemekte ve katılmaktadırlar. Ancak yine de kıdem değişkeni öğretmenlerin karar alma sürecine katılım düzeylerini belirlemede çok anlamlı bir değişken olarak ele alınmayabilir. Yapılan araştırmalarda da genelde bu sonuç ortaya çıkmıştır.