Karar Vermede Yetersizlik

Karar verme, çeşitli durumlar arasından seçim ve tercih yapmakla ilgili bedensel ve zihinsel çabaların toplamıdır.171

Karar verme, yaş, din, dil, ırk, cins ayrımı gözetmeksizin tüm bireylerin günlük faaliyetleri arasında önemli bir konuma sahiptir. İsabetli bir karar, bireyin yaşamında olumlu sonuçlara yol açabilirse de yanlış bir karar, bireyi, bazen çevresini veya içinde bulunduğu örgütü de tehdit edici sonuçlara da yol açabilir.172

Karar Vermedeki Engeller: Karar vermeyi etkileyen bir takım faktörler vardır. Bu faktörler karar vermeyi olumlu veya olumsuz şekilde sürekli etkileyebilmektedir. Bunların başlıcaları bilgi, deneyim, stres, rol modeli, karar vericilik ön yargısı, kişilik özelliğidir. Bunları inceleyecek olursak; Bilgi, sorunların saptanmasını sağlar, sorunların çözümünde olası girişimler ve bu girişimlerin olası sonuçları hakkında fikir verir. Karar vericinin doğru veriyi kullanmaması, problemi tam açıklayamaması, problemi desteklemedeki başarısızlığı, gerçek olmayan hedefler oluşturması etkilemektedir.173-174

169 _{Hülya Ergül, Hava Trafik Kontrolünde İletişim ve Takım Çalışması, Havacılık ve Uzay Teknolojileri}

Dergisi Temmuz 2007, Cilt 3 Sayı 2 (59-65) Anadolu Üniversitesi, Sivil Havacılık Yüksekokulu, 26470 Eskişehir, hulyae@anadolu.edu.tr (Erişim Tarihi: 31.01.2015)

170 _{Havacılık tıbbi derneği, Yabancı uçak kazaları, http://www.hvtd.org/htm/wordpress/?p=354} 171

James P. Byrnes, The Nature and Development of Decision Making: A Self Regulation Model. Mahwah, NJ: Erlbaum. 1998.

172 _{Handan Kepir Sinangil, Yönetici Adaylarında Karar Verme İle Kaygı İlişkileri. VII. Ulusal Psikoloji}

Kongresi Bilimsel Çalışmaları, Türk Psikologlar Derneği Yayınları, Ankara. 1993.

173

Sharon Lipe ve Saundra Beasley, Critical Thinking in Nursing A Cognitive Skills Workbook, Lippincott Williams & Wılkıns, United States of America, 2004, 7, s.58.

174 _{Belgin Yıldırım, Hemşirelikte Eleştirel Düşünme Uygulamalı Yaklaşım. Özsoy SA (Eds): Tuna}

88

Deneyim, karar vermede önemli bir faktördür. Deneyim, beklenen sonuçların elde edilmesi için gerekli girişimi belirlemede karar vericiye yardımcı olur.175

Stres, karar vericinin dikkatini dağıtarak ve seçeneklerin gelişigüzel değerlendirilmesine neden olarak karar verme sürecini etkiler. Karmaşık bir durumda en iyi seçeneğin seçilme şansını azaltır, aynı zamanda korku yaratır, bununla birlikte karar vericinin durum üzerine odaklanmasını sağlayan olumlu bir etki de yaratabilir. Çevresel stresörlerin artmasının karar vericilerin karar sürecinin niteliğinde gerileme yaptığını belirtilmektedir.176 _{Rol modeli, özellikle uzman karar} vericinin, işe yeni başlayanlara kendi karar vermesini, gözlemletmesi, deneyimsiz, işe yeni başlayanın tek başına vereceği kararlarda karar stratejilerini belirlemesinde yardımcı olabilir.177

Karar vericinin ön yargısı, mevcut durum ile ilgili yetersizliği, sabırsızlığı, problem çözmedeki yetersizliği, öncelikleri oluşturmadaki eksikliği, bilişsel becerilerindeki yetersizliği, çözüm seçeneklerini ortaya koyamaması ve kültürel faktörler: Karar vericinin kendi kültürünü, örgüt kültürünü, hizmet alanlarının kültürünü anlamada eksikliği karar vermedeki engelleri oluşturmaktadır.178

Kişilik özelliği, karar vericinin doğru karar vermesini etkileyebilir. Düşüncesizce hareket etme ve duygusallığın yanısıra, utangaçlık ve heyecanda bu tür kişilik özelliği karar vermeyi etkiler. Örneğin çok duygusal bir kişiliğe sahip olma ve duygularına göre hareket etme gibi.179 _{Bu kapsamda aşağıdaki kaza bilgilerine yer} verilmiştir.

Karlı bir kış öğleden sonrasında (1989 da) Air Ontario firmasına ait uçuş no: 1363 olan Dryden’den kalkış yapmaya çalışan uçak kanatlarındaki kar ve buzlanma nedeniyle yeterince havalanamadı ve pistin sonundaki ağaçlık bölgeye düştü. Çıkan yangında 24 yolcu ve ekip üyeleri ve pilotlar öldü. Bekleme sırasında kar yağıyor ve kanatlar üzerinde birikiyordu. Yardımcı pilot öğlen yerel saatle 12:00’daki radyo bağlantısında oldukça kabarık karlı hava şartlarının giderek daha da yoğunlaşacağı yorumunu yapmaktaydı. Uçağın taksiye başladığı zamanda birçok yolcu kanatlarda kar birikmesine ait endişelerini kabin memurlarına söyledi. Sorumlu pilot kabin amirine buzlanma ile ilgili endişelerini dile getirdi ancak o da uçağın otomatik buzlanma önleyici sisteminin bulunduğunu zannediyordu. Kabin memurları

175 _{Şükran Özkahraman, ve Belgin Yıldırım, (2011). An Overview of Critical Thinking in Nursing and}

Education American International Journal of Contemporary Research , 1 (2), s.190-196.

176 _{Yıldırım, a.g.e., s.8-24.} 177

Charles Aprahamian vd., Decision Making in Prehospital Sudden Cardiac Arrest. Annals of

Emergency Medicine, 1986, 4, s.445.

178 _{Yıldırım, a.g.e., s.8-24.}

179 _{Belgin Yıldırım ve Şükran Özkahraman, Hemşirelikte Karar Verme Süreci, Electronic Journal of}

Vocational Colleges 165, Mayıs 2011, http://www.ejovoc.org/makaleler/may_2012/pdf/15.pdf (Erişim Tarihi: 20.12.2014).

89

yolcuların buzlanma konusundaki endişelerini uçuş ekibine bildirmediler. Bu kaza karar vermede yetersizliğe örnek olarak verilebilir. 10 Mart 1989 Havayolu-Air ontario, uçak Foccer F-28 Fellouship, yer Dryden, Ontorio, Kanada. Kuyruk C- FONF, uçuş no: 1363.180

Havayolu: Asiane, Uçak tipi: B777-200, San Francisco, 6 Temmuz 2013. Çarpma sonrası alev alan ve pist üzerinde yeniden havalanarak kendi ekseni etrafında dönen uçağın yerde tamamen durması sonrası emergency tahliyesinde (evacuatio6n) 90 saniyelik bir gecikme yaşandı. 2 no’Lu sağ kapıdan (2R) yangını gören kabin ekibi uçağın tahliyesine çok doğru bir şekilde karar verdi. Kokpitte yaşanan şaşkınlık ve oryantasyon bozukluğu nedeni ile pilotların tahliye kararı verememesine rağmen uçak; kabin ekibinin kendi insiyatifinde ve başarılı bir şekilde tahliye edildi.

1R ve 2R kapılarında bulunan emergency slide’lar şiddetli çarpma sonucunda uçak kabini içerisine doğru açılır fakat başarılı bir tahliyeye engel olmaz. Uçağın 41B ve 41E koltuklarında oturan iki yolcunun iniş sırasında emniyet kemeri takmamış oldukları ve çarpma sonrası uçağın kopan kuyruk bölümünden dışarı fırladıkları tespit edilmiştir. Eğer bu yolcular iniş sırasında emniyet kemerlerini takmış olsalardı bu kazadan çok yüksek bir ihtimalle canlı olarak kurtulabileceklerdi.181