Karar Sürecini Etkileyen Faktörler

Politik model çoğu yöneticinin ve karar vericinin çalışmalarını yürüttüğü gerçek çevreyi andırır. Kararlar karmaşıktır ve birçok kişiyi ilgilendirir. Bilgi genellikle belirsizdir. Problemler ve çözüm üzerinde belirsizliğin ve zıtlığın olması normaldir. Politik modelin 4 ana varsayımı vardır (Daft ve Marcic,2005:215):

1. Örgütler farklı ilgileri, amaçları ve değerleri olan gruplardan oluşur. Yöneticiler amaçları ya da diğer yöneticilerin ilgilerini anlamamış veya paylaşmamış olabilirler ve problemin öncelikleri hakkında diğerleriyle anlaşmazlık içinde olabilir

2. Bilgi belirsiz ve eksiktir. Mantıklı olmak kişisel veya kurumsal kısıtlılıklar ve problemin karmaşıklığı nedeniyle kısıtlanmıştır.

3. Yöneticilerin problemin ve ihtiyaç duyulan bilginin bütün boyutlarını tanımlamak için yeterli zamanı, kaynağı ya da mental kapasitesi yoktur. Yöneticiler belirsizliği azaltmak ve bilgi toplamak için birbirleriyle konuşur ve görüşlerini aktarırlar.

4. Yöneticiler hedefe karar vermek ve alternatifleri tartışmak için görüşmenin artı ve eksi yönlerini ilişlilendirir. Ortaya çıkan nihai karar ya da kararlar üyeler arasındaki tartışma ve görüşmelerin sonuçlarıdır.

2.1.5 Karar Sürecini Etkileyen Faktörler

Karar vermeyi etkileyen faktörler genel olarak, kişisel faktörler ve çevresel faktörler olmak üzere iki gruba ayrılabilir. Kişisel faktörler, yöneticinin kültürel, psikolojik ve sosyal durumuyla doğrudan ilişkilidir. Bununla birlikte yöneticinin eğitim ve deneyimlerle elde ettiği bilgi düzeyi, örgüt politikası, kültürel değerler, çalışanlar, iç ve dış çevre gibi faktörler yöneticilerin karar verme durumlarını etkileyebilmektedir (Yılmaz ve Talas, 2010: 202).

Bursalıoğlu (2011: 81) karar sürecini sınırlayan etkenleri psikolojik, biyolojik ve sosyolojik olmak üzere üç gruba ayırırken; Nooraie ( 2012: 407) ise karar verme sürecini etkileyen faktörleri; kararın spesifik özellikleri, örgüt içi özellikler, dış çevre özellikleri ve yönetim takımı özellikleri olmak üzere dört ana başlıkta toplamıştır. Karar verme sürecini etkileyen temel unsurlardan kaynaklı olarak karar verme sürecini sınırlayan bir takım unsurlar da vardır. Karar verme sürecini sınırlayan unsurlar aşağıdakiler olabilir (Yılmaz, 2010: 150):

28 1. Bilgi eksikliği,

2. Yetki karmaşası,

3. Amaçların iyi anlaşılamaması ya da belirsiz olması, 4. Değerlendirme ölçütlerinin yanlışlığı,

5. Yetersiz zaman,

6. Önceden verilen sözler ve taahhütler, 7. Bireysel tercihler,

8. Daha önceki karar örneklerinin izlenmesi alışkanlığı, 9. Karara katılmaktan çekinmek,

10. Üst yönetimin çalışanları karara katmak istememesi, 11. Karar verme sürecindeki beklenmedik gelişmeler,

12. Üst ya da alt basamaklardaki kişilerin eksik bilgilendirme yapması.

Bu çalışmada karar sürecini etkileyen faktörler aşağıdaki gibi üç ana başlık altında incelenecektir:

1. Kişisel faktörler 2. Örgütsel faktörler 3. Çevresel faktörler

2.1.5.1 Kişisel faktörler

Kişisel faktörler karar verici veya vericilerin kişiliklerini, değerlerini, algılarını, olaylara karşı tepki ve tutumlarını ifade etmektedir.

Karar verme sürecini etkileyen en önemli faktör yöneticinin kendisidir. Bu süreç içinde de yöneticiyi diğer yöneticilerden ayıran ve farklı çözümlere götüren faktör, kişiliğidir. Yöneticinin, aile alt yapısı, eğitimi, bilgisi karar verme sürecindeki insan faktörünü oluşturan alt başlıklar olarak değerlendirilebilir (Kurt,2003:2).

Karar verirken bir yönetici etik ilkeleri de dikkate alarak kendi kişisel değerlerinden ve iş çevresindeki rollerinden kaynaklanan değerlerden yararlanır. Karar verirken değer çatışmaları kaçınılmazdır ve bu çatışmaların çözümü çeşitli çevrelerin karar veren kişi üzerindeki etkilerine bağlıdır (Bommer, Gratto, Gravander ve Tuttle, 1987: 274-275).

29

Bireyin sıkıntıları, değerleri ve duyguları algıyı doğrudan etkiler. Bu nedenle, bir durumun ya da problemin asıl içeriği ile duyguları, karışık hale getirebilir ve karar vermeyi engeller. Karar verme sürecindeki engellerimiz genellikle algısal sınırlılığımızın bir sonucudur (Rowe ve Boulgarides, 1994; 65)

2.1.5.2 Örgütsel faktörler

Örgütsel faktörler; örgütün yapısı, büyüklüğü, örgüt kültürü, yönetim şekli, gibi etkenler örgüt içinde verilecek kararları etkileyebilmektedir. Miller (1987) özellikle gelişime açık başarılı örgütlerde örgüt yapısı ile rasyonel karar verme ve etkileşimli karar verme süreçleri arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu sonucuna ulaşmıştır. Miller ve arkadaşları (1988) rasyonel karar verme ile biçimsel örgüt yapısı arasında pozitif yönlü; merkeziyetçi örgüt yapısı arasında ise negatif yönlü ilişki olduğunu ifade etmiştir. Wally ve Baum (1994) ise karar verme yapısının merkeziyetçi olduğu firmalarda bir alternatif üretme ve değerlendirmenin daha hızlı olduğunu ancak biçimsel karar verme yapısına sahip firmalarda alternatiflerin daha yavaş üretileceğini ve değerlendirileceğini ifade etmişlerdir.

Örgütün büyüklüğü karar vermeyi etkileyen bir değer faktörüdür. Duhaime ve Baird (1987) küçük örgütlerdeki yöneticilerin, büyük örgütlerin yöneticilerine oranla karar sürecine daha fazla katıldıklarını ifade etmişlerdir.

Örgüt kültürü örgüt üyeleri tarafından paylaşılan inanç ve değerlerdir (Weatherly ve Beach, 1998: 213). Daha etik bir örgüt iklimi ve örgüt kültürü bireylerin etik inançlarını ve karar verme davranışlarını da daha etik hale taşıyacaktır (Ford ve Richardson,1994:217).

Lee ve arkadaşlarına (1999) göre yönetim şekli, yaygın kültürü yansıtır ve bireylerin karar verme sürecine katılım şeklini ya da katılmalarına izin verilmesi şeklini etkiler. Bir yönetici otokratik ya da demokratik yaklaşım içindeyse, bu yaklaşım ya bireysel stil ya da yaygın kültürün bir öğesi durumundadır. İkisinden hangisi olursa olsun yönetim stili bir departmanın ya da kurumun karar verme şeklini etkiler (Nas, 2006: 119).

Yukarıda bahsedilen durumların dışında örgütün mali yapısı, örgüt içi iletişim, örgüt iklimi, örgütün performansı, örgütün değişime ayak uydurma becerisi gibi faktörler de karar verme sürecine doğrudan ya da dolaylı olarak etki edebilmektedir.

30

2.1.5.3 Çevresel faktörler

Örgütsel karar ve davranışlar, örgüt içi ve örgüt dışı birçok faktörün karşılıklı etkileşim modelini göz önüne alarak oluşturulmalıdır. Yöneticinin örgüt içi ve örgüt dışı faktörler arasındaki ilişkileri anlaması ve karar verirken bu modelden hareket etmesi gerekir (Sağır, 2006: 71).

Çevresel faktörler, sosyal, ekonomik, teknolojik, matematiksel ve istatistiksel faktörler gibi örgütsel ve fiziksel çevrenin sebep olduğu ve bu çevrenin, kararın verilme biçimini ve niteliğini etkilediği etmenlerdir (Yılmaz ve Talas, 2010: 203). Faiz oranları, enflasyon, kullanılabilir gelirindeki değişimler, borsa dalgalanmaları ve ticaret döngüsünün aşamaları gibi ekonomik faktörler örgüt içerisindeki yöneticinin uygulamalarına etki etmektedir (Nas, 2006: 113).

Devlet politikaları, endüstriyel politikalar ve devletin yapısı gereği piyasalar üzerindeki kontrolü doğrudan örgütleri etkileyen faktörlerdir. Politik koşullar baskı grupları ile şekillenir ve bu koşullar örgütlerin kararlarına etki eder (Nas, 2006: 114). Örgütün yakın ve genel çevresinde ya da uluslararası çevrede meydana gelen bütün bu gelişme ve değişmeler, sonuçta örgüt içi amaç, strateji ve planlama sistemini, teknolojik alt yapıyı, iş akışını, ödüllendirme ve motivasyon sistemini, haberleşme ilişkilerini, örgütsel yapı, görev, yetki ve sorumluluk ilişkilerini etkilemekte, bunlarla ilgili kararları sürekli değişen ortamlara göre gözden geçirmeyi ve değiştirmeyi zorunlu kılmaktadır (Eren,2001:55).