Kar Yedekleri Hesapları nı n İ ncelenmesi Yoluyla Vergisel Denetimi.158

7.3.1 540 Yasal Yedekler Hesabının Denetimi

Kanun hükümleri uyarınca ayrılmışbulunan yedekler bu hesap kaleminde gösterilir.

Yasal yedek akçelerin kaynağıT.T.K’nun 466. maddesi olup bunların sözleşmeyle ya da genel kurul kararıyla değiştirilmesi ya da sınırlandırılmasımümkün değildir.¹¹⁸

T.T.K’nun 466. maddesine göre; “Her yıl safi kârın yirmide birinin ödenmiş esas sermayenin beşte birini buluncaya kadar umumi birinci yedek akçe olarak ayrılmasımecburidir.

Safi kardan, birinci yedek akçeden başka, pay sahipleri için % 5 kâr payı ayrıldıktan sonra, pay sahipleriyle kâra iştirak eden diğer kimselere dağıtılması kararlaştırılmışolan kısmın % 10’nun ikinci tertip yedek akçe ayrılmasıgerekmektedir.

Denetim esnasında söz konusu yasal düzenlemelere uygun hareket edilip edilmediği kontrol edilmelidir.

Ayrılan yedekler izleyen dönemlerde ortaklara dağıtılırsa bu bir kar dağıtımıdır. Kurum kazançlarının ortaklara dağıtımında, G.V.K’nun 94/6-b maddesine göre, dağıtılan kar paylarıüzeriden % 10 oranında gelir vergisi tevkifatıyapılması gerekmektedir. Ayrıca ortakların elde ettikleri menkul sermaye iradıkanunda belirtilen limitleri aştığıtakdirde ortaklar tarafından gelir vergisi beyannamesi ile beyanda bulunulmasızorunluluğu vardır.

118Cemil İpekoğlu, “Yedek Akçeler, Temettüler, Hesaplanma Şekilleri ve Muhasebe Kayıtları”, Vergi DünyasıDergisi CD-ROM, Ekim 1995, Sayı170, (par.3).

540 Yasal Yedekler hesabında takip edilmekte olan iktisadi kıymetler enflasyon muhasebesi uygulamasında parasal olmayan kıymet olarak kabul edildiğinden bu hesap enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.

7.3.2 541 Statü Yedekleri Hesabının Denetimi

Ana sözleşme hükümleri çerçevesinde ayrılan yedekler bu hesap kalemi içinde yer alır.

Söz konusu yedekler safi karın % 5’den fazla olabileceği gibi ödenmiş sermayenin % 20’sini de aşabilir.

Ana sözleşme hükümlerine uygun davranılıp davranılmadığınıkontrol etmek amacıyla ana sözleşme hükümleri ile ayrılan yedek akçe miktarlarıdenetim esnasında karşılaştırılmalıdır.

Ayrılan yedekler izleyen dönemlerde ortaklara dağıtılırsa bu bir kar dağıtımıdır. Kurum kazançlarının ortaklara dağıtımında, G.V.K’nun 94/6-b maddesine göre, dağıtılan kar paylarıüzeriden % 10 oranında gelir vergisi tevkifatıyapılması gerekmektedir. Ayrıca ortakların elde ettikleri menkul sermaye iradıkanunda belirtilen limitleri aştığıtakdirde ortaklar tarafından gelir vergisi beyannamesi ile beyanda bulunulmasızorunluluğu vardır.

541 Statü Yedekleri hesabında takip edilmekte olan iktisadi kıymetler enflasyon muhasebesi uygulamasında parasal olmayan kıymet olarak kabul edildiğinden bu hesap enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.

7.3.3 542 Olağanüstü Yedekler Hesabının Denetimi

Sermaye şirketlerinde Genel Kurul tarafından ayrılmasına karar verilen olağanüstü yedek akçeler ile dağıtım dışıkalan kârlar bu hesapta yer alır.

Uygulamada yoğun bir şekilde kullanılmayan bu hesabın denetiminde genel kurul kararıile ayrılan yedek akçe tutarlarısonraki dönemlerde ortaklara dağıtılırsa bu bir kar dağıtımıdır. Kurum kazançlarının ortaklara dağıtımında, G.V.K’nun 94/6-b.

maddesine göre, dağıtılan kar paylarıüzeriden % 10 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılmasıgerekmektedir. Ayrıca ortakların elde ettikleri menkul sermaye iradıkanunda belirtilen limitleri aştığıtakdirde ortaklar tarafından gelir vergisi beyannamesi ile beyanda bulunulmasızorunluluğu vardır.

542 Olağanüstü Yedekler hesabında takip edilmekte olan iktisadi kıymetler enflasyon muhasebesi uygulamasında parasal olmayan kıymet olarak kabul edildiğinden bu hesap enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.

7.3.4 548 Diğer Kar Yedekleri Hesabının Denetimi

Özellikle kendi bölümlerinde tanımlanmamış olan kârdan ayrılan diğer yedekler bu hesapta izlenir.

Ayrılan yedekler izleyen dönemlerde ortaklara dağıtılırsa bu bir kar dağıtımıdır. Kurum kazançlarının ortaklara dağıtımında, G.V.K’nun 94/6-b maddesine göre, dağıtılan kar paylarıüzeriden % 10 oranında gelir vergisi tevkifatıyapılması gerekmektedir. Ayrıca ortakların elde ettikleri menkul sermaye iradıkanunda belirtilen limitleri aştığıtakdirde ortaklar tarafından gelir vergisi beyannamesi ile beyanda bulunulmasızorunluluğu vardır.

7.3.5 549 Özel Fonlar Hesabının Denetimi

İşletmede bırakılmasıve tasarrufu zorunlu yasal fonlar ile diğer maksatlarla ayrılan fonlar bu hesapta izlenir.

Bu hesaba alınabilecek özel fonlar şu şekilde sıralanabilir;¹¹⁹ -Yenileme Fonu,

-Finansman Fonu,

-Vazgeçilen Borçlar Fonu,

119Kumkale, s.1070.

-V.U.K’nun 280. maddesine göre ayrılan fon,

-K.V.K’nun Geçici 28. maddesine göre ayrılacak fon.

Yukarıda belirtilen fonlardan Finansman fonu,V.U.K’nun 280. maddesine göre ayrılan fonlar uygulamadan kaldırılmışolup burada değinilmeyecektir.

VUK’un 328. maddesi gereğince, amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satılmasıhalinde, satılan iktisadi kıymetlerin yenilenmesi, işin mahiyetine göre zaruri bulunur veya bu hususta işletmeyi idare edenlerce karar verilmişve teşebbüse geçilmiş olursa bu takdirde, satıştan tahassül edilen kâr, yenileme giderlerini karşılamak üzere, pasifte geçici bir hesapta yenileme fonu adıaltında azami üç yıl süre ile tutulabilir. Her ne sebeple olursa olsun bu süre içinde kullanılmamışolan kârlar üçüncü yılın vergi matrahına eklenir.

Denetim esnasında söz konusu iktisadi kıymetin yenileme amacıyla satılıp satılmadığı, buna yönelik yönetim kurulu kararıolup olmadığı, ve iktisadi kıymetlerin satılmasıhalinde oluşan karların üç yıl içerisinde kullanılmamışolmasıdurumunda üçüncü yılın vergi matrahına dahil edilip edilmediği kontrol edilmelidir.

Yenileme fonu, niteliği itibariyle özkaynak hesaplarıarasında yer alır. Parasal olmayan bu hesaplar, enflasyon düzeltmesine tabi tutulurlar. Ancak 1 Ocak 2004 tarihinden önce ayrılan yenileme fonlarının açılış bilançosu tarihi itibariyle düzeltilmesinde oluşan farklar, geçmişyıl kâr/zararıhesabında intikal edecektir. 1 Ocak 2004’ten sonra ayrılacak yenileme fonlarıise, satılan iktisadi kıymetin düzeltilmiş değeri üzerinden hesaplanacağıiçin reel kârıifade edecektir. Bu nedenle, parasal olmayan bir kıymet olarak tanımlanıp aynışekilde takip eden dönemlerde enflasyon düzeltmesine tabi tutulmalıdır.¹²⁰

120 Alıcılar Hesabınıanlatırken de dediğimiz gibi V.U.K’nun 324. maddesi hükümlerince vazgeçilen alacaklar borçlu tarafından özel bir karşılık hesabına alınır ve

120Mustafa Uysal, Yeşim Taner ve Elif Buluç, “En Son Düzenlemeler Işığında Enflasyon Düzeltmesi”, Yaklaşım Yayıncılık, Eylül 2004, http://www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/makaleler/2004094830.htm (Erişim: 16 Ocak 2006), (par.112).

alacaktan vazgeçilen yılın sonundan başlamak üzere üç yıl içinde zarar ile itfa edilmediği taktirde kar hesabına aktarılır. Denetim esnasında alacaklıtarafından vazgeçilen alacağın borçlu tarafından alacaktan vazgeçilen yılın sonundan başlamak üzere üç yıl içerisinde zarar ile itfa edilemediği taktirde kar hesabına aktarılıp aktarılmadığıkontrol edilmelidir.

KVK’nun geçici 28. maddesi gereğince, 1.1.1999 - 31.12.2004 tarihleri arasında tam mükellefiyete tabi kurumların iştirak hisseleri ve gayrimenkullerin satışından doğan kazancın, satışın yapıldığıyılda kurum sermayesine ilave edilen kısmı kurumlar vergisinden müstesnadır. Vadeli satışhalinde, satışın yapıldığıdönemi takip eden ikinci hesap dönemi sonuna kadar, tahsil edilen kazanç tutarıilgili yıl kurum kazancından indirilir. Bu tarihten sonra yapılacak tahsilat için bu hüküm uygulanmaz

Söz konusu satıştan doğan kazanç, sermayeye ilave edilinceye kadar özel fonlar hesabında tutulur. Söz konusu fonlar enflasyon düzeltmesinin uygulandığı dönemlerde enflasyon düzeltmesine tabidir.

Denetim esnasında KVK’nun geçici 28. maddesine göre ayrılan fonların sermayeye ilave edildiği, başka bir suretle işletmeden çekilmediği, vadeli satışhalinde satışın yapıldığıdönemi takip eden ikinci hesap dönemi sonuna kadar, tahsil edilen kazanç tutarının ilgili yıl kurum kazancından indirilip indirilmediği, ikinci yılın sonundan sonra yapılacak tahsilatlar için bu hükümden yararlanılmadığıkontrol edilmelidir.

7.4 GeçmişYıllar KarlarıHesaplarının İncelenmesi Yoluyla Vergisel