KAPSAM, YÖNTEM VE VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ

Araştırma kapsamını belirleyen ilk unsur Türk Milli Eğitim Sistemi’ni yeni anayasada yapılan değişiklerin halk oylamasıyla kabul edildiği 12 Eylül 2010 tarihi olmuştur. Bu tarihten itibaren yayınlanmış politika belgeleri kapsama dahil edilmiştir.

Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Genel Müdürlüğü’ne bağlı 5 farklı türde lise bulunmaktadır. Bunlar: Anadolu Lisesi, Fen Lisesi, Sosyal Bilimler Lisesi, Güzel

Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü’ne bağlı mesleki ve teknik ortaöğretim kurumları ise şunlardır: Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi (Anadolu teknik Lisesi, Anadolu Meslek Lisesi, Teknik Lise, Endüstri Meslek Lisesi, Denizcilik Meslek Lisesi, Denizcilik Anadolu Meslek Lisesi, Tarım Meslek Lisesi, Tarım Anadolu Meslek Lisesi, Tapu Kadastro Meslek Lisesi); Kız Teknik ve Meslek Lisesi (Anadolu Kız Teknik Lisesi, Anadolu Kız Meslek Lisesi, Kız Teknik Lisesi, Kız Meslek Lisesi); Otelcilik ve

Turizm Meslek Lisesi (Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi, Otelcilik ve

Turizm Meslek Lisesi); Ticaret Meslek Lisesi (Ticaret Meslek Lisesi, Anadolu Ticaret Meslek Lisesi, Adalet Meslek Lisesi, Anadolu İletişim Meslek Lisesi); Sağlık Meslek Lisesi (Anadolu Sağlık Meslek Lisesi, Sağlık Meslek Lisesi); Mesleki ve Teknik

Eğitim Merkezi; Çok Programlı Lise ( Lise Programı, Meslek Lisesi Programı,

İmam-Hatip Lisesi Programı) (Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü, 2015, s.8).

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü’ne bağlı her bir lise türünün öğretim programları farklılık göstermekle birlikte 9. sınıfta ortak genel eğitim uygulanmaktadır. Şekil 1’de görüldüğü üzere dokuzuncu sınıfı bitirdikten sonra öğrenci “genel ortaöğretim” veya “mesleki ve teknik ortaöğretime” devam etmektedir.

Şekil 1. Öğrencinin yönelimi ve eğitim süreci

(Kaynak: Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü, 2015)

Yaptığımız açıklamalar doğrultusunda araştırmamızda 9. sınıf ortak derslerine ait 13 öğretim programı “bilgi okuryazarlığı unsurlarını ne denli kapsadığı” açısından

değerlendirmiştir. Araştırmamız Ankara ilinde bulunan Fen Liselerini kapsamaktadır. Gerekçelerimiz “1.6. Araştırma Evreni ve Örneklemi” başlığı altında açıklanmıştır. Araştırma sorularının yeterliliğini ve anlaşılabilirliğini saptamak için pilot çalışma yapılarak bu kapsamda 5 öğretmen ve 10 öğrenciye anket uygulanmıştır. Yanlış anlaşılan soru olmadığı ve yeterli olduğu anlaşılmıştır. Ankara’da bulunan 11 Fen lisesindeki 9. Sınıf öğrencilerine ve öğretmenlerine 2-22 Mayıs 2017 tarihlerinde anketler uygulanmıştır.

Araştırmada nicel yöntem olarak betimleme ve nitel yöntem olarak içerik analizi birlikte kullanılmıştır. Betimleme yöntemi, “neyin ne olduğunu, bir durumun ya da olayın neye benzediğinin resmini çizmektir” (Punch, 2005, s.16) . İçerik analizi ise “metnin içeriğini toplama ve analiz etme tekniğidir” (Neuman, 2012, s.466) Veri toplama aşamasında anket uygulanmıştır.

Bu çalışmada kullanılan yöntemler doğrultusunda:

 Türk Milli Eğitim Sistemine yön veren, Milli Eğitim Şuraları, MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) Stratejik Planları, MEB Hayat Boyu Öğrenme Strateji Belgesi ve Eylem Planı ve Onuncu Kalkınma Planı incelenmiştir.

 Öğretim programlarının içeriği analiz edilerek değerlendirilmiştir.  Öğretmenlere anket uygulanmıştır.

 Öğrencilere anket uygulanmıştır.

1.4.1. Türk Milli Eğitim Sistemini Etkileyen Unsurların İncelenmesi

Milli Eğitim Sistemi içerisinde uygulamalara temel teşkil eden yasal belgeleri inceleyerek eğitim hedefleri ve planları içerisinde bilgi okuryazarlığı becerilerini geliştirmeye yönelik unsurların var olup olmadığı anlaşılmaya çalışılmıştır.

1.4.2. Öğretim Programlarının İncelenmesi

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan haftalık ders çizelgelerinde ortak dersler, seçmeli dersler ve meslek dersleri bölümleri yer almaktadır. Bu çizelgeler incelenerek ortaöğretim kurumlarındaki öğrencilerin alması gereken ortak zorunlu dersler tespit edilmiştir. 9. sınıf ortak dersleri kapsamında incelenen dersler Tablo 1’de yer almaktadır.

Tablo 1. Dokuzuncu sınıf ortak dersler Ortak Dersler

Türk Dili ve Edebiyatı Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Tarih Coğrafya Matematik Fizik Kimya Biyoloji Sağlık Bilgisi

Yabancı Dil (İngilizce) Beden Eğitimi

Görsel Sanatlar Müzik

Öğretim programlarında bilgi okuryazarlığı unsurlarının yer alıp almadığı saptanmaya çalışılmıştır. Bu konuda,

- NSW (New South Wales) Department of Education (2007), Information skills in the school: Engaging learners in constructing knowledge (Okulda bilgi becerileri: Bilginin inşasında öğrenen öğrenciler),

- AASL/AECT (American Association of School Librarians/ Association for Educational Communications and Technology) (1998b), Information literacy standards for student learning: Standards and indicators (Öğrenen öğrenciler için bilgi okuryazarlığı standartları: Standart ve göstergeler),

- UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) (2008), Towards information literacy indicators (Bilgi okuryazarlığı göstergeleri),

- IFLA (International Federation of Library Associations and Institutions) (2006), Guidelines on information literacy for lifelong learning (IFLA hayatboyu öğrenme için bilgi okuryazarlığı rehberi),

- Mackey ve Jacobson (2011), Reframing information literacy as a metaliteracy (Bilgi okuryazarlığını, üst okuryazarlık olarak yeniden tanımlamak),

tarafından belirlenen standartlardan ve göstergelerden faydalanılarak değerlendirme unsurları oluşturulmuştur. Değerlendirme unsurlarının öğretim programlarında varlığı saptanmaya çalışılmıştır.

Öğretim Programları Bölümü iki ana başlık altında incelemektedir. İlk kısımda, Öğretim Programının tanımı, eğitimdeki hedefleri, programın yapısı ve içeriği açıklanmıştır. İkinci kısımda ise, Dokuzuncu Sınıf Öğretim Programları Bilgi Okuryazarlığı açısından kapsamlı olarak değerlendirilmiştir.

Öğretim programları okulda öğrencilerin öğrendikleri özel bilgilerle ilgili becerilere odaklanarak, öğrencilerin günlük yaşamda karşılaştıkları problemlerle baş edebilmeleri için gerekli bilgi, tutum ve becerileri geliştirmeyi hedefler. Öğrenciler sınıflarda her gün bilgi becerilerini kullanmaktadır. Ancak, pek çok öğrenci bu süreçte yeterli düzeyde bilgi becerilerine sahip olmadığından bu becerilerini kullanmada yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle bilgi becerilerinin öğretim programlarıyla bütünleştirilmesi gerekmektedir (NSW Department of Education, 2007, s.6).

1.4.3. Öğretmen ve Öğrenci Anketlerinin İçeriği

Araştırmamızda öğretim programlarıyla bu bütünleşmenin gerçekleşip gerçekleşmediğini anlamak için bilgi becerileri edindirmede Türk Milli Eğitim Sisteminde 9. sınıf ortak derslerine ait 13 öğretim programının bilgi okuryazarlığı unsurlarını ne denli kapsadığı değerlendirilmektedir. Her bir öğretim programının incelenmesinde öğrenci ve öğretmenlere yönelik anket sorularının hazırlanmasında kullanılan soru alanlarının birbirine uyumlu olması sağlanmıştır. Böylece öğretim programları, öğrenci anketleri ve öğretmen anketlerinde bilgi okuryazarlığı unsurlarının

saptanması mümkün olmuştur. Öğrenci ve öğretmen anketlerinde kullanılan soru alanları Tablo 2 ile gösterilmiştir.

Tablo 2. Öğretmen ve öğrenci anket soru alanları

Değerlendirme Unsurları Sorular

Öğrenci Öğretmen

Demografik bilgiler 1-4 1-4

Öğretim Programı Ders Uygulamaları

Ödev Yapma Süreci _13-15,29-32 ^5-12 _14-23 ^5-13 Kişisel BOY Becerileri

Bilgiyi Tanımlama Bilgiyi Bulma

Bilgiyi Seçme ve Değerlendirme Bilginin Organizasyonu Bilgiyi kaydetme Bilgiyi sunma 16-17 24-25 18 25-26 19-23 27-29 24 30 25-26 31 27-28 30-31

Bilgi Merkezi Kullanma

Kütüphane kullanma 33 32-33

Diğer Görüşler 29-32 34

Çalışmamız kapsamında öğrencilere ve öğretmenlere ilişkin veriler anket yöntemiyle toplanmıştır. Anketlerin hazırlanması esnasında bilgi okuryazarlığı model ve standartlarından faydalanılmıştır. Genel soru alanları öğrenciler için şöyle gruplanmıştır:

 Demografik bilgilerin saptanması;

 Derslerin sınıf içinde nasıl işlendiğinin öğrenciler tarafından değerlendirilmesi;

 Araştırma/ödev konusu seçerken dikkat edilen hususlar;  Araştırma/ödev çalışmalarında tercih edilen bilgi kaynakları;

 Araştırma/ödev çalışmalarında bilgi kaynaklarının nerelerden elde edildiği;  Araştırma/ödev yapma sürecinde öz-yeterliklerini değerlendirmeleri;  Araştırma/ödev yaparken en çok dikkat edilen unsurlar;

 En son yapılan araştırma/ödev için kullanılan kaynak örnekleri;  Araştırma/ödev çalışmaları için kütüphane kullanma durumu;

 Ödev ve proje çalışmaları için araştırma yaparken karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri.

Genel soru alanları öğretmenler için şöyle gruplanmıştır:  Demografik bilgilerin saptanması;

 Öğretim programı ile ilgili görüşleri;

 Öğrencilerin araştırma/ödev çalışmalarında hangi konulara önem verdikleri;  Araştırma becerilerine (bilgi okuryazarlığına) ilişkin kendilerini

değerlendirmeleri;

 Kütüphane desteğine duyulan gereksinimler ve nedenleri;  Öğrencilerin araştırma beceri düzeylerinin değerlendirilmesi;

 Araştırma becerilerinin öğrencilere kazandırılması/geliştirilmesi konusunda düşünceleri.

Elde edilen verilerin istatistiksel analizi IBM SPSS Statistics 22.0 ile yapılmıştır.