KAMUOYU DENETİMİ

Yönetimi denetleme araçlarından bir diğeri de kamuoyunun ve baskı gruplarının gücü ve faaliyetleridir. Kamuoyu belli bir toplumsal sorun karşısında bu soruna ilişkin olarak görüş oluşturan ve sorunla ilgilenen kişi grubuna veya gruplarına hakim olan genel kanı; baskı grupları ise ortak çıkar amaçları çevresinde birleşen ve bu amaçları gerçekleştirmek için siyasi ve yönetsel otorite üzerinde etki yapmaya çalışan örgütlü ve bilinçli gruplar ya da organizasyonlar şeklinde tanımlanabilir.

Kamuoyu kavramına tek bir tanım vermek zor olmakla birlikte, siyasal karar alma durumunda olanları etkilemek, belli bir zaman içinde, belli bir kamusal sorun hakkında olmak ve toplumun tümünün ya da o kamusal sorunla ilgilenenlerin oyu olmak gibi hususlar, kamuoyu kavramını açıklamakta kullanılan kavramlar olarak ifade edilebilir. Bu hususlar, kamuoyunun en azından başlangıçta çoğunluğa ait olması şartının olmadığını göstermektedir. Önemli olan sesini duyurabilmesidir. Kamuoyu, bu düşüncede olanların çoğunluğu ile değil, düşüncenin savunulabilmesi ve duyurulmasıyla etkili olur.¹⁴²

Kamuoyu, toplumu oluşturan grupların, yine toplumu ilgilendiren bir konuda sahip olduğu genel eğilim olarak da tanımlanabilir. Yönetsel işlem, eylem ve kararlar kamuoyunu meydana getiren gruplar tarafından denetlenebilir.¹⁴³

Kamu idareleri hizmet sunmak ve toplumsal yaşamı kolaylaştırmak amacıyla kurulmuşlardır. Bu idareleri halkın seçtiği kişiler yönetirler. Fakat halkın görevi bu idareleri yönetecek kişileri seçmesi ve göreve getirmesiyle sona ermemektedir. Zira bu kamu idarelerinin yönetimi esnasında alınması gereken birtakım kararlara yönetilenlerin yani halkın da katılması, fikrini

142 Mehmet AKAD ve Bihterin VURAL DİNÇKOL, Genel Kamu Hukuku, İstanbul 2002, s. 340

143 Turgay ERGUN ve Aykut POLATLIOĞLU, a.g.e., s.337

sunması gerekmektedir. Halkın yönetsel karar mekanizmalarına katılması demokratik yönetimin en başta gelen gereklerinden biridir. Demokratik yönetimi gerçekleştirebilmek için ise kamuoyunun güçlü ve bu gücünün bilincinde olması gerekir.¹⁴⁴

Kamuoyu denetiminde halk seçimle işbaşına getirdiği kişileri bir sonraki seçimde seçmeyerek, yaptırım uygulamış olur. Bunun dışında gerekli hallerde, kamu görevlilerini uyarmak ve denetlemek üzere, vatandaşlar tarafından toplantı ve açıkoturum yapılması gibi girişimlerde bulunulması ve farklı görüşlerin açıklanması da idarenin kararları üzerinde etkili olabilmektedir.¹⁴⁵

Kamuoyu baskısı -değişik şiddette olsa da- her toplumda bulunur.

Söz konusu baskı demokratik modern toplumlarda daha etkili ve güçlüdür.

Kamu kuruluşları yasal bir zorunluluk olan kamu hizmeti sunma görevini yerine getirmemekten ya da eksik veya geç yerine getirmekten dolayı kamuoyu tarafından eleştirilirler. Bu kuruluşlar kamuoyu tarafından eleştiriye uğramamak için çok daha dikkatli olmaya özen gösterirler. Eleştirildikleri zaman ise bu eleştirileri olumluya çevirmek amacıyla faaliyet ve işlemlerini gözden geçirirler. Böylece kamuoyunun bakışı ve baskısı kamu hizmetlerinin sunulması sürecinde belirleyici ve düzenleyici bir rol üstlenmiş olur ki buna da kamuoyu denetimi denir.

“Devleti idare edenler kamuoyunun mutlak bir etkisi altında kalırlar.

Devlet, kamuoyunun eğilim ve isteklerini dikkate aldığı, ona uyduğu takdirde meşrudur, aksi durumda baskı ve zulmün kaynağı haline gelir. Halk kamu işleriyle yakından ilgilendiği, yolsuzluklara karşı kuvvetli ve sağduyulu bir

144 Nuri TORTOP, Halkla İlişkiler, TODAİE Yayınları, Ankara 1990, s.1

145 Mehmet AYAN, Sami KARAHAN ve Haluk Hadi SÜMER, Temel Hukuk Bilgisi, Konya 2000, s.

140

tepki gösterdiği ölçüde, idare üzerinde her türlü yolsuzlukları önleyici ve baskıcı tutumları ortadan kaldırmaya yönelik bir denetim sağlayabilir”.¹⁴⁶

Baskı gruplarının yönetimi denetleme şekli ise biraz daha farklı bir yolla gerçekleşmektedir. Baskı grupları doğrudan doğruya yönetimi hedef alarak dilek ve şikayetlerini belirtebilirler. Bu dilek ve şikayetler, baskı grubunun sahip olduğu güce bağlı olarak ya olumlu bir sonuç verir ya da tepkisiz kalır.

Toplumda var olan baskı grupları, yönetimi farklı yollardan denetlemeye çalışırlar. Bu denetleme, yönetimi doğrudan etkilemeye çalışma olabileceği gibi, dolaylı olarak da sağlanabilir. Baskı gruplarının yönetimi dolaylı yoldan etkileme çabaları kamuoyunu hedef almaları sonucunu doğurur. Basın yoluyla yapılan propagandalar, gazete dergi, broşür, bildiri, ilan ve radyo televizyon, kamuoyunu etkilemede kullanılan araçlardır.¹⁴⁷

Kitle iletişim araçlarından basın, mahalli idareler için de mahalli basın, halkın denetiminde önemli bir vasıta olabilir. Mahalli basın halkın dilek ve şikayetlerini mahalli yöneticilere duyurduğu gibi, mahalli otoritelerin toplantılarında hazır bulunmak, resmi raporları incelemek, basın toplantıları ve yüz yüze gayri resmi görüşmeler yapmak suretiyle bu idarelerin işleyişini kamuoyuna yansıtabilir. Böylece mahalli basın, iki taraflı iletişim yoluyla, dolaylı bir denetimin yapılmasına aracılık etmiş olacaktır.¹⁴⁸

Bir toplumda etkili bir kamuoyunun oluşmasının temel koşulu demokratikleşmiş toplum yapısıdır. Bununla birlikte, eğitim ve kültür düzeyi yüksek, toplumsal meselelerle ilgilenen, başkalarının haklarına karşı saygılı olan bir halkın varlığı da kamuoyu gücünün arttıracaktır. Bunlara ek olarak,

146 Hamza EROĞLU, a.g.e., s.346

147 Bilal ERYILMAZ, a.g.m., s.86

148Süleyman ARSLAN, a.g.e.. s.17

demokratik ve bağımsız sivil toplum kuruluşlarının varlığı da kamuoyu denetiminin etkililiğini artıran önemli unsurlardan biridir.

Özellikle müşteri memnuniyeti bağlamında özel sektörde üzerinde yoğun biçimde durulan halkla ilişkiler faaliyetlerine son yıllarda kamu yönetimince de önem verilmeye başlanmıştır. Zira idarelerin doğru ve gerekli haberleşme araçlarını kullanarak kamuoyunu aydınlatması bu idareler için bir görev ve sorumluluk olarak kabul edilmektedir. Kamuoyu ile ilgili kuruluşlar arasında bir köprü görevi gören halkla ilişkiler uzmanı, çeşitli çıkar gruplarının isteklerini yönetime ulaştırmakta ve yönetimin yaptığı hizmetleri de çeşitli enformasyon araçları ile kamuoyuna ulaştırmaktadır.

Kamuoyu yönetimin işleyişi ile ilgilenir, yolsuzluklara karşı tepki gösterir ve meslek grupları şeklinde teşkilatlanma imkanı bulursa, yönetim üzerinde yolsuzlukları önleyici doğrultuda bir denetim sağlayabilir. İleri derecede demokrasinin geliştiği ülkelerde, kamuoyunun denetimi çok etkili bir denetim biçimidir.¹⁴⁹

149 Nuri TORTOP, Burhan AYKAÇ ve Eyüp İSBİR, a.g.e.. s.189

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRK KAMU YÖNETİMİNDE DENETİM BİRİMLERİ VE İŞLEYİŞLERİ

A. FAAL İDARE YAPISI DIŞINDAKİ DENETİM BİRİMLERİ VE