DANIŞTAY

2.1. Tarihsel Gelişim

Şurayı Devlet adıyla 1868 yılında Danıştay’ın kurulması, ülkede 19.

yüzyılın ilk yıllarında başlayan ıslahat ve yenileşme hareketlerinin en önemlilerinden biridir. Padişah Abdülaziz'in 10 Mayıs 1868 günlü nutkuyla fiilen çalışmaya başlayan Şurayı Devlet'in "Kavanin ve nizamat layihalarını tetkik ve tanzim, mesalihi mülkiyeyi tetkik, hükümet ile eşhas beyninde mütehaddis deaviyi rü'yet ve memurini devletin tahkik ahvaliyle, muhakemelerini icra" görevlerini yerine getirmek üzere kurulmuştur.

"Hükümet ile eşhas beyninde mütehaddis davaları" görmek ve çözümlemek görevi, 1876 Kanuni Esasisi ile genel mahkemelere bırakıldığından, İmparatorluk Danıştay’ın yargısal görevi çok sınırlı kalmıştır.¹⁵⁹

İmparatorluk döneminde 54 yıl görev yapan Danıştay’ın faaliyeti, 4 Kasım 1922 tarihinde İstanbul’daki bütün merkez kuruluşlarının TBMM Hükümetinin idaresine geçtiği sırada sona ermiş, Cumhuriyet devrinde 669 sayılı Kanunla Danıştay yeniden kurulup, 6 Temmuz 1927 tarihinde çalışmaya başlamıştır. 669 sayılı Kanuna göre Danıştay, üç idari bir dava dairesi olmak üzere, dört daireden oluşmaktaydı.¹⁶⁰

1961 Anayasası, mahkemelerin ve hakimlerin bağımsızlığını hem yasama ve hem de yürütme organlarına karşı koruyabilmek için gerekli hükümleri öngörmekte idi. Bu Anayasanın 114 üncü maddesinde, "İdarenin hiçbir eylem ve işlemi yargı mercilerinin denetimi dışında bırakılamaz" denilmiş ve 1982 Anayasası ile bazı kısıtlamalar getirilmişse de, temel ilke korunmuştur.

1982 yılında ayrıca, ilk derece idari yargı mercileri olan idare ve vergi mahkemelerinin kurulmasıyla, idari yargı örgütünün kuruluşu

159 danıstay.gov.tr.

160 danıstay.gov.tr

tamamlanmıştır. Bugün Danıştay, bu mahkemelerin üzerinde bir temyiz mercii olarak yargı görevine devam etmektedir.¹⁶¹

1982 Anayasa'sında sayılan Yüksek Mahkemelerden biri olan Danıştay, yürütme organına yardımcı bir inceleme, danışma ve karar organı olup, idarenin yargı yoluyla denetlenmesinde etkin ve önemli görevler ifa eden bir yargı kuruluşudur.

“Türk Danıştay’ının kuruluşunda hukuki, tarihi, mali, sosyal ve siyasi sebepler etkili olmuştur. Kurulmasında idare sorunlarının ve idare heyetlerince verilen kararların inceleme ve onay merciine ihtiyaç duyulması yanında Batının da etkisi olmakla birlikte Danıştay, milli bir kuruluştur.”¹⁶²

1982 Anayasasının 155. maddesinde Danıştay, idarî mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idarî yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercii ve kanunlarda gösterilen belli davalarda da ilk ve son derece mahkemesi olarak görev yapan bir yüksek yargı kuruluşu olarak ifade edilmiştir.

2.2. Görevleri

1982 Anayasasının 155. maddesinin 2. fıkrasına göre Danıştay, davaları görmek, Başbakan ve Bakanlar Kurulunca gönderilen kanun tasarıları, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirmek, tüzük tasarılarını incelemek, idarî uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla görevlidir.

161 danıstay.gov.tr

162 Remzi FINDIKLI, a.g.e.. s.75-76

2.2.1. Yargı Görevleri

Danıştay’ın yargı ile ilgili görevleri şu şekilde sıralanabilir;

• İlk derece mahkemesi olarak Danıştay, 2575 sayılı Danıştay Kanunu’nda gösterilen alanlarda açılan iptal ve tam yargı davalarını karara bağlamakla görevlidir.¹⁶³

• Danıştay, temyiz yeri olarak görevini ise, idare ve vergi mahkemelerince verilen ve kanunun başka yargı mercilerine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercii olarak yerine getirir.¹⁶⁴

• Danıştay, aynı zamanda, uyuşmazlık yeri olarak, yönetsel yargı yerleri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını giderir.¹⁶⁵

2.2.2. İdari Görevleri

“Danıştay, idari daire ve kurulları aracılığıyla yargı denetimini yanı sıra idari denetim görevini de yürütmektedir. Anayasanın 155.maddesine göre, Danıştay, Başbakan ve Bakanlar Kurulunca gönderilen kanun tasarıları hakkında düşüncesini bildirmek, tüzük tasarılarını ve imtiyaz şatlaşma ve sözleşmelerini incelemek, idari uyuşmazlıkları çözümlemek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla görevli kılınmıştır.”¹⁶⁶

163 Şeref GÖZÜBÜYÜK, Yönetsel Yargı, Ankara 2000, s.36

164 Kemal GÖZLER, Hukuka Giriş, Bursa 1998, s.130

165 Şeref GÖZÜBÜYÜK, a.g.e..s.36

166 Gürsel ÖZKAN, a.g.e., s.40

2.2.2.1. Danışma Görevi

Cumhurbaşkanlığı’ndan ve Başbakanlıktan gönderilen işler hakkında bilgiler vermek, Danıştay’ın danışma görevi kapsamı içinde yer alır.

Danıştay’dan bilgi isteyen makam Danıştay’ın görüşü ile bağlı değildir.¹⁶⁷

Danıştay’ın görüşünün alınmasının kanunlarla istendiği durumlarda ise, hem görüşü almak hem de bu görüşe uymak zorunludur.¹⁶⁸

2.2.2.2. İnceleme Görevi

“Danıştay, Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu’nca gönderilen kanun tasarı ve tekliflerini, bayındırlık imtiyazları ile madenlerin imtiyaza bağlanması ve maden imtiyazlarının bozulması kararlarını, İl İdaresi Kanunu’na göre doğrudan doğruya veya itiraz yoluyla gelen işleri, derneklerin kamu yararına çalışan dernek sayılması yolundaki teklifleri inceler ve karara bağlar.”¹⁶⁹

Danıştay’ın inceleme görevi içinde, Anayasa ve kanunlarda öngörülen hallerde yetkili makamlar tarafından çıkarılacak tüzük tasarılarını incelemek de yer alır.¹⁷⁰ Danıştay’ın incelemesinden geçmeyen bir metin tüzük olarak çıkarılamaz.

2.2.2.3. İdari Kararlar

İdari kararlar, Danıştay’ın yasalarla kendisine verilen idari görevler kapsamında aldığı kararları içerir. Danıştay bu kararları her ne kadar bir

167 Şükrü KARATEPE, a.g.e.. s.110

168 Hamza EROĞLU, a.g.e., s.340

169 Şükrü KARATEPE, a.g.e..s.109-110

170 Remzi FINDIKLI, a.g.e..s.77

idari organmış gibi alsa da, uygulamayı kendisi yerine getiremez. Bu kararlar yetkili idare tarafından uygulanır.

2.3. Çalışma Usulü

Danıştay, idari çalışmalarını dosya üzerinden, kapalı olarak yapar.

İdari dairelere ve İdari Dava Daireleri Kuruluna gelen dosyalar, daire başkanı tarafından bir üyeye veya tetkik hakimine verilir. Tetkik hakimi veya üye tarafından hazırlanan bu dosya, Daire veya Kurulda görüşülerek karara bağlanır.¹⁷¹