BAŞBAKANLIĞA BAĞLI DENETİM BİRİMLERİ

4.1. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu

4.1.1. Kurulun Oluşumu

Cumhuriyetin ilk yıllarından bu yana devlet, ekonomik kalkınmaya öncülük etmesi, sermaye birikimi sağlamaya yardımcı olması, kamuya ve özel sektöre nitelikli ve deneyimli personel yetiştirmesi gibi ana amaçlarla bazı iktisadi teşebbüsler kurmuştur. Devletin ekonomik alanda ticari esaslara göre faaliyet gösteren bu gibi işletmelere sahip olması ve bu girişimlerin boyutlarının giderek büyümesi, söz konusu kuruluşların etkin bir şekilde denetlenmesi ihtiyacını doğurmuştur.

1938 yılında kamu iktisadi teşebbüslerini; yönetim, çalışma esasları ve denetim yönünden ortak bir düzenlemeye tabi tutan 3460 sayılı Sermayesinin Tamamı Devlet Tarafından Verilmek Suretiyle Kurulan İktisadi Teşekküllerin Teşkilatıyla İdare ve Murakabeleri Hakkında Kanun çıkarılmıştır. Bu Kanun aynı zamanda o zamanki adıyla Umumi Murakabe Heyeti olan Yüksek Denetleme Kurulunun kuruluş, görev ve çalışma esaslarını da düzenlemiştir. Daha sonra, 1983 yılında Yüksek Denetleme Kurulu kuruluşu, görev ve yetkilerine ilişkin hükümler içeren 72 sayılı Kanun Hükmünde Kararname çıkarılmıştır. Yüksek Denetleme Kurulu bu kanun hükmünde kararname ile Yüksek Bir Denetleme Organı sıfatıyla yeniden yapılandırılarak tüzel kişiliğe kavuşturulmuştur.¹⁷⁸

“Halen Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, 72 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’ye göre teşkilatlanmış olup, denetim faaliyetlerini bu

178 www.ydk.gov.tr

kanun hükmünde kararnamede yer alan hükümler çerçevesinde sürdürmektedir.”¹⁷⁹

4.1.2. Denetimin Kapsamı

Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, Başbakanlığa bağlı, tüzel kişiliği olan bir denetleme organıdır. Kurulun denetim alanına giren kuruluşlar, kamu iktisadi teşebbüsleri, özel kanunlarında Yüksek Denetleme Kurulu’nun denetimine bağlı olduğu belirtilen kurum ve kuruluşlar, sosyal güvenlik kuruluşlarıdır.¹⁸⁰

Yüksek Denetleme Kurulu’nun denetimi, kapsamı alanına giren kuruluşların faaliyetlerine göre belirlenmiştir. Yapılması öngörülen denetimin ana hatları;

• Kendi yasalarının belirlediği amaç ve ilkelere, plan ve programlara uygunluğun denetimi,

• Çağdaş işletmecilik, karlılık, verimlilik esaslarına uygunluk denetimi,

• Hukuka uygunluk denetimi

olarak sıralanabilir. ¹⁸¹

179YDK, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, Ankara 1988, s.6

180 Turgay ERGUN ve Aykut POLATOĞLU, a.g.e., s.345

181 Cevdet ATAY, a.g.e..s.126

4.1.3. Görev ve Yetkileri

“Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, denetimine tabi kurum ve kuruluşları iktisadi, mali, idari, hukuki ve teknik yönden sürekli olarak denetim ve gözetim altında bulundurmakla görevli kılınmıştır.”¹⁸²

Kurulun denetim görevlileri, denetimleri altında bulundurdukları kuruluşların, her türlü gizli ve açık evrak, belge, defter ve kayıtlarını incelemeye, bunların onaylı örneklerini almaya, ilgililerden sözlü ya da yazılı açıklamalarda bulunmalarını istemeye ve işyerlerinde incelemeler yapmaya yetkilidirler.¹⁸³

Yüksek Denetleme Kurulu’nun yaptığı denetim, içeriği açısından ekonomik bir denetim olup, denetime tabi kuruluşların yıllık faaliyetleri idari, mali, hukuki ve teknik yönlerden denetlenerek, mali tabloların gerçeği yansıtıp yansıtmadığı, sağlanan kaynakların rasyonel esaslara ve modern işletmecilik gereklerine uygun olarak belirlenen amaç doğrultusunda etkin, verimli, karlı ve ekonomik bir biçimde kullanılıp kullanılmadığı araştırılarak somut önerilere bağlanmaktadır.¹⁸⁴

4.2. Başbakanlık Teftiş Kurulu

4.2.1. Kurulun Oluşumu

Teftiş Kurulu Başkanlığı, Başbakan adına bütün kamu, kurum ve kuruluşları ile özel ve tüzel kişiliği haiz kuruluşlarda her türlü inceleme, araştırma, teftiş ve soruşturma yapmak ve yaptırmak üzere kurulmuştur.¹⁸⁵

182 YDK, a.g.e..s.23

183 YDK, a.g.e..s.23

184 Recep SANAL, a.g.e..s.111

185 www.devletarsivleri.gov.tr

13 Eylül 1946 tarih ve 4952 sayılı "Başbakanlık Kuruluşu Hakkındaki 4443 sayılı Kanuna Ek Kanun"la Müsteşarlığa bağlı 1 inci derecede (1) Genel Teftiş Baş Müşaviri ve 3 üncü derecede (1) Genel Teftiş Müşaviri kadroları ihdas edilmiştir.

4952 sayılı Kanun ile, Devletin teftiş teşkilâtının denetimini yapmak üzere, Başbakanlığa bağlı olarak kurulan Genel Teftiş Başmüşavirliği, istatistikî bilgi toplamanın dışında bir faaliyette bulunamadığı ve kuruluş amacından beklenilen yarar sağlanamadığından 6 Aralık 1948 tarih ve 5261 sayılı "Başbakanlık Kuruluşu Hakkında 4443 sayılı Kanuna Bağlı Cetvele, 4952 sayılı Kanunla Eklenen Kadroların Kaldırılması Hakkında Kanun" ile bu Müşavirlik kadroları iptal edilmiştir. 3 Ekim 1980 tarih ve 5105-00199 sayılı olurla Teftiş Kurulu Başkanlığı kurulmuştur. Ancak, 27 Şubat 1982 tarih ve 8/4334 sayılı "Bakanlıkların Yeniden Düzenlenmesi ve Çalışma Esasları Hakkında Kararname"de ise bu birime rastlanılmamaktadır.¹⁸⁶

Başbakanlık Teftiş Kurulu, 10.10.1984 günlü, 3056 sayılı Başbakanlık Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunla kurulmuştur.¹⁸⁷

4.2.2. Görev ve Yetkileri

Başbakanlık Teftiş Kurulu, kamu kurumlarındaki teftiş kurullarından farklı olarak; Kanun maddesinde sayılı tüm birimler üzerinde Anayasa’nın 112. maddesinin Başbakana yüklediği diğer Bakanların iş ve işlemlerinin denetim ve gözetimi ile sorumlu olma fonksiyonunu fiilen yerine getiren denetim birimidir.¹⁸⁸

186 www.devletarsivleri.gov.tr

187 Recep SANAL, a.g.e..s.112

188www. basbakanlık.gov.tr

Başbakanlık Teftiş Kurulu’nun görev ve yetkileri şu şekilde sıralanabilir;¹⁸⁹

• Bütün kamu kurum ve kuruluşlarıyla, kamu iktisadi teşebbüslerinde teftişin etkin bir şekilde yürütülmesi hususunda genel prensipleri tespit etmek ve personelin verimli çalışmasını teşvik edici teftiş sistemini geliştirmek,

• Kurum ve kuruluşlarla, bunların iştirak ve ortaklıklarında, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında, teftiş, denetim veya bu maksatla kurulmuş olan birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarını haiz olarak her türlü inceleme, araştırma, soruşturma ve teftiş yapmak veya yaptırmak,

• Başbakanlık bağlı ve ilgili kuruluşlarında her türlü inceleme, araştırma, soruşturma ve teftiş, merkez teşkilatında ise inceleme, araştırma ve soruşturma yapmak,

• Vakıflarda, derneklerde, kooperatiflerde, her seviyedeki işçi ve işveren teşekküllerinde teftiş, denetim veya bu maksatla kurulmuş olan birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarını haiz olarak gerektiğinde her türlü inceleme, araştırma, soruşturma ve teftişi yapmak veya yaptırmak,

• Gerektiğinde, imtiyazlı şirketlerle, özel kuruluşları mali yönden denetlemek ve teftiş etmek,

• Başbakanlık Makamı’nca verilen teftiş hizmetleriyle ilgili diğer işleri yapmak.

189 T.C. Başbakanlık Teftiş Kurulu Yönetmeliği, s.6

B.FAAL İDARE YAPISI İÇİNDEKİ DENETİM BİRİMLERİ VE İŞLEYİŞLERİ