Kamu politikası analizi temel olarak, uygulanan politikaların, fayda, maliyet veya zararlarını tespit etmek amacıyla masaya yatırılması olarak ifade edilebilir. Yıldız ve Sobacı kamu politikası analizinin genel kabul gören bir tanımı olmadığını ifade ederek, özel sorunlardan ziyade kamusal sorunlarla ilgilendiğini ve başta kamu yönetimi olmak üzere diğer birçok disiplinden faydalanarak kamusal sorunların tespiti ve çözümü için bir araştırma ve uygulama alanı olduğunu açıklamışlardır.58
Michael E. Craft ve Scott R. Furlong’a göre kamu politikası analizi, “kamu politikasına konu olan sorun ve ihtiyaçların nedenlerini ve etkilerini ortaya çıkarmak, bu sorunların çözülmesi ve ihtiyaçların giderilmesi için alternatifleri belirlemek ve değerlendirmek, kabul edilip uygulanan politikaları ve etkilerini saptamak ve çözümlemek için gerekli verileri toplamayı, işlemeyi, değerlendirmeyi ve yorumlamayı içerir.”59
Gül ise kamu politikası analizinin, “kamu politikası uygulamasını, uygulamanın sonuçlarını ve hedef kitle üzerindeki etkilerini”60 konu aldığını, Çevik de “kamu politikalarının sonuçları ve nedenlerinin tanımlanması ve araştırılması” ile ilgilendiğini
55 Ciğer, a.g.m, s. 70.
56 Özkan, a.g.e, s.351.
57 BMMYK, Geçici Koruma, https://www.unhcr.org/tr/11094-gecici-koruma-ne-demektir.html, Erişim tarihi: 13 Mart 2019.
58 Yıldız ve Sobacı, a.g.e, s. 26-27.
59 Michael E. Craft ve Scott R. Furlong, 2013’ten aktaran Gül, Gül, a.g.m, s. 8.
21
ifade etmiştir.61 Usta, kamu politikası analizini “kamusal eylemleri anlamak ve incelemeye yönelik bir yöntem” şeklinde açıklamıştır.62 Dye da daha öz bir ifadeyle genel olarak kamu politikası analizini “politikayı tasvir ve analiz etmek ve açıklamak çabası” şeklinde tanımlamıştır.63
Tüm bu çaba ve amaçlara uygun olarak kamu politikası analizlerini değerlendirme ve analiz etme yöntemleri de zaman içinde çeşitlenmiş ve sayıları artmıştır.64 Kamu politikası analizi yöntemlerinden biri de süreç modelidir. Aşamacı model olarak da tanımlanan süreç modeli, alanda en çok kabul gören ve kamu politikalarının süreç olarak incelenmesini sağlayan bir analiz türüdür.65 Politika analizinde süreç modeli ile politikanın gündeme gelmesinden uygulanmasına kadar her kademe sistematik olarak ele alınır.66 Süreç analizinde, kamu politikası sıralı faaliyetlerden oluşur ve politika sürecinin her aşaması incelenir, aktörler dahil edilerek, politika oluşturulmaya ya da var olan politika çözümlenmeye çalışılır.67 Kayıkçı, politika sürecini ilk defa işlem basamaklarına ayırarak inceleyen Harold D. Lasswell’in bilgi toplama aşaması, tavsiye aşaması, kanunlaştırma aşaması, çağrı aşaması, uygulama aşaması, değerlendirme aşaması ve sonlandırma aşaması olmak üzere yedi karar aşaması belirlediğini ifade etmiştir.68 Yıldız ve Sobacı kamu politikası sürecinin gündem oluşturma, politikanın oluşturulması, uygulama ve değerlendirme olmak üzere dört temel aşamadan oluştuğunu ifade etmektedir.69 Diğer taraftan kamu politikası analizine çalışan birçok akademisyen kamu politikası sürecini farklı aşamalara bölerek, süreç modelinde farklı çerçeveler oluşturmuştur. Babaoğlu’nun aktardığına göre H. Simon politika sürecini düşünme, kurgulama ve karar aşamalarına bölerken; J. E. Anderson, problem tanımlama, gündeme alma, kurgulama, uyarlama, uygulama, değerlendirme; R. B. Ripley de gündeme alma, kurgulama ve hedeflerin ve programların yasal düzenlemeleri, programın uygulanması,
61 Hasan Hüseyin Çevik, “Kamu Politikaları Analizi Çalışmaları Üzerine Türkiye Açısından Bir Değerlendirme”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt. 31, Sayı. 2, Haziran 1998, s. 106https://personel.omu.edu.tr/docs/ders_dokumanlari/773_29748_1455.pdf, Erişim Tarihi: 18 Mart 2019.
62 Aydın Usta, “Kamu Politikaları Analizine Kuramsal Bir Bakış”, Yasama Dergisi, Sayı 24, 2013, s. 85, http://www.yasader.org/web/yasama_dergisi/2013/sayi24/78-102.pdf, Erişim Tarihi: 8 Ocak 2019.
63 Thomas R. Dye, 1987’den aktaran Babaoğlu, Babaoğlu, a.g.m, s. 519.
64 Babaoğlu, a.g.m, s. 519.
65 Babaoğlu, a.g.m, s. 526.
66 Gül, a.g.m, s. 25.
67 Babaoğlu, a.g.m, s. 526.
68 Harold D. Lasswell, 1963’ten aktaran Kayıkçı, Sabrina Kayıkçı, “Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Politika Analizi”, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt. 26, Sayı. 1, 2013, s. 63-64http://dergipark.gov.tr/bilgisosyal/issue/29136/311643#article_cite, Erişim Tarihi: 20 Mart 2019.
22
uygulamanın değerlendirilmesi, performans ve etki değerlendirmeleri, gelecek politika ve programlara yönelik kararlar şeklinde bir çerçeve belirlemiştir.70 Dye ise politika analizinde süreç modelinin, politika sürecini problem tanımlama, gündem oluşturma, formülasyon, yasallaştırma, uygulama ve değerlendirme aşamalarından oluşan bir siyasal faaliyetler serisi olduğunu ifade etmiştir.71 Kayıkçı da Dye’ın tanımına benzer şekilde, günümüzde bu modelin problemi tanımlama ve gündem oluşturma, politika formülasyonu, yasallaştırma, uygulama ve değerlendirme aşamaları incelenerek bir politika sürecinin kronolojisini çıkarmada kullanılan geleneksel bir yol haline geldiğini ifade etmiştir.72
Model 1960 ve 70’li yıllarda politika sürecinin her aşamasını sistematik olarak inceleme fırsatı sunmuş, 1980’li yıllardan itibaren ise politika sürecinin kesin çizgilerle birbirinden ayrılamayacağı gibi sebeplerle eleştirildiği görülmüştür.73 Ancak süreç modeli politika analizinde, karmaşık politika sürecinin her aşamasını ayrı bir biçimde ortaya koyarak, politikayı inceleyen kişiye basit bir analiz çerçevesi sunmaktadır.74 Yine süreç modeli, politika sürecinin aktörleri ve sonuçlarının kronolojik bir biçimde ele alınmasına yardımcı olarak politikanın en başından itibaren genel bir resminin ortaya koyulmasına yardımcı olarak avantaj sağlayan bir modeldir.75
Türkiye’de de birçok politika sorunu bu model temel alınarak incelenmiş ve genel bir literatür ortaya çıkmıştır. Arslan ve Akbulut’un, “Sağlık Bakanlığının Uyuşturucuya Yönelik Politikalarının Analizi”76; Kulaç ve Çalhan’ın, “Bir Kamu Politikası Süreci Analizi: Milli Eğitim Bakanlığı ve Yükseköğretim Kurulu Yurtdışı Lisansüstü Bursları”77; Akgül ve Kaptı’nın, “Türkiye’nin Uyuşturucu ile Mücadele Politikası:
70 H. Simon, 1947; J. E. Anderson, 1975; R. B. Ripley, 1985’ten aktaran Babaoğlu, Babaoğlu, a.g.m, s. 527.
71 Thomas R. Dye, 2011’den aktaran Kayıkçı, Kayıkçı, a.g.m, s. 63.
72 Kayıkçı, a.g.m, s. 64.
73 Kayıkçı, a.g.m, s. 63-64.
74 Uslu, a.g.m, s. 86-88.
75 Kayıkçı, a.g.m, s. 65.
76 Deniz Tugay Arslan ve Yasemin Akbulut, “Sağlık Bakanlığının Uyuşturucuya Yönelik Politikalarının Analizi”, Addicta: The Turkish Journal on Addictions, Cilt 4, Sayı 2, Haziran 2017, s.s. 151–180, https://www.researchgate.net/publication/319980954_Analysis_of_Policies_toward_Drugs_by_Turkey's_ Ministry_of_Health_Saglik_Bakanliginin_Uyusturucuya_Yonelik_Politikalarinin_Analizi, Erişim Tarihi: 4 Temmuz 2019.
77 Onur Kulaç ve Hüseyin Serhan Çalhan, “Bir Kamu Politikası Süreci Analizi: Milli Eğitim Bakanlığı Ve Yükseköğretim Kurulu Yurtdışı Lisansüstü Bursları”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
Cilt 5, Sayı 10, Kasım 2013,
https://www.researchgate.net/publication/329118634_Bir_Kamu_Politikasi_Sureci_Analizi_Milli_Egitim _Bakanligi_ve_Yuksekogretim_Kurulu_Yurtdisi_Lisansustu_Burslari, Erişim Tarihi: 4 Temmuz 2019.
23
Politika Süreç Analizi”78; Işıkçı’nın, “Türkiye’de Kamu Politikası Olarak 2000 Yılı Sonrası Uluslararası Göç Yönetiminin Analizi”79 ve Kayıkçı’nın, “Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Politikası Analizi”80 bu çalışmalara örnek olup, hepsinde analiz yöntemi olarak süreç modeli esas alınmıştır.
Çalışmada 2011 yılından itibaren Türkiye’ye gelerek kamu politikalarına konu olan Suriyelilere yönelik oluşturulan sağlık hizmetlerinin/politikalarının analizinde de bu model esas alınmıştır. Politikanın anlaşılmasını kolaylaştıran bir avantaj sağlaması sebebiyle tercih edilen süreç modeli ile sağlık hizmetlerinin gündeme gelmesi, hukuki alt yapısının oluşturulması (politika oluşturma ve yasallaştırma), uygulanması ve değerlendirilmesi aşamaları incelenmiştir.