Avrupa Topluluğu Bakanlar Konseyinin 21.12.1989 tarihli kararında; ihalelerde Avrupa Birliği’ne üye ülke müteşebbis ve firmalar arasında ayırım yapılmaması, ihalede hakkı ihlal edilenlerin tazminat talebinde bulunabilmesi, başvuru ve şikayet hakkının verilmesi, başvuru üzerine ihalenin yapılması ya da sözleşme imzalanmasının idari yolla durdurulması, verilen zararların tazminini gözetmek üzere üye ülkelerin bağımsız bir düzenleyici ve denetleyici organları kurmalarının belirtildiği;
41 GÖZLER, Kemal, İdare Hukuku, Cilt I, Ekin Kitabevi Yayınları, Nisan 2003, s. 490 42 ULUSOY, a.g.e., s. 90, 91, 92, 93
Dünya Bankasının Haziran/2001 tarihli “Ülke ihale Değerlendirme Raporu”nda Devlet ihale Kanununun iyileştirilmiş bir şikayet mekanizmasını içermesi, böylece teklif sahiplerine şikayet dilekçesi ile ihale makamına başvurabilme hakkı ve ayrıca bu şikayetlerin adli olmayan, ancak bağımsız bir niteliğe sahip bir kurum tarafından idari değerlendirilmesinin yapılmasına imkan sağlanmasının belirtildiği; AB Komisyonu Türkiye Temsilciliği tarafından hazırlanan “AB Kamu İhaleleri Raporu”nda Maliye Bakanlığının kamu harcamalarının yönetimi, mali kontrolü ve düzenlenmesinden sorumlu olmasına karşın, kamu ihale usullerine uyulup uyulmadığını denetlemekle görevli bir kurumun olmaması, bu konuda sadece idari ve adli mahkemelerin karar vermeleri, bu nedenle şikayetleri değerlendirerek çözüme kavuşturacak, kamu ihalelerine ilişkin uygulamayı yönlendirecek ve eşgüdümü sağlayacak bağımsız bir kurum oluşturulmasının belirtilmesi karşısında tüm bu öneriler çerçevesinde, ihalenin başlangıcından sözleşmenin imzalanmasına kadar olan süreç ile ilgili olarak idarece yapılan işlemlerde mevzuata aykırılık bulunduğuna ilişkin şikayetleri inceleyerek sonuçlandırmak, bütün ihale mevzuatını hazırlamak ve uygulamayı yönlendirmek, kamu ve özel sektöre eğitim vermek, ihalelerle ilgili istatistikler oluşturmak ve yayımlamak, haklarında yasaklama kararı verilenlerin sicillerini tutmak üzere bağımsız, idari ve mali özerkliğe sahip Kamu İhale Kurulu ve Kurumu oluşturulmuştur43.
Bu çerçevede AB Gözden Geçirme Yönergeleri, WTO GPA (m. XX/6) ve UNCITRAL Model Kanunu’nu (M. 52-7) düzenlemelerine paralel olarak Kamu İhale Kanununun 53-57. maddeleri ile ihalelere ilişkin işlem ve eylemlerin denetlenmesi, ihalelerdeki yolsuzlukların önlenmesi amacıyla bağımsız bir Kamu İhale Kurumu kurulması, gerek uluslar arası düzenlemeler, gerekse başta AB ülkeleri olmak üzere diğer ulusal düzenlemeler ışığında olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmelidir44.
Kamu İhale Kanunu, saydamlık ve rekabet adına bir hayli radikal değişiklikler getirmektedir. Bu değişiklikler önemli olduğu kadar yerinde de düzenlemeler
43 İĞDELER Serdar, “Kamu İhale Kanunu: Yenilikler ve Eksiklikler”, Türk İdare Dergisi, Yıl: 85,
Haziran 2003, Sayı: 439, 4, 5
içermektedir. Bu düzenlemeler ile Devlet İhale Kanunu ile karşılaştırıldığında daha şeffaf, rekabetçi ve icra edilebilir bir kamu alımları mekanizması tasarlanmaktadır45.
Kamu İhale Kanunu’nun 53 üncü maddesinde yer alan çok uzun bir düzenlemeden Kurumun, kamu ihaleleri konusunda standart ihale dokümanları, tip sözleşmeler, yönetmelikler ve tebliğler çıkarmak yoluyla düzenleyici işlemlerle genel ve bağlayıcı karar alma; ihale sürecinin sözleşme aşamasına kadar yapılan işlemlerle ilgili olarak şikayet üzerine veya re’sen kesin sonucu belirleyici idari nitelikli karar verme; ihaleye katılmaktan yasaklı olanların sicilini tutma; araştırma, yayın, eğitim ve eşgüdüm hizmetlerini yürütme gibi çok yönlü ve yüklü bir faaliyet alanına sahip olduğu anlaşılmaktadır46.
Kamu İhale Kanunu’nun (53-61) maddelerinde düzenlenen Kamu İhale Kurumu kamu tüzel kişiliğini haiz, idari ve mali özerkliğe sahiptir (m.53). Kurum, kanunda belirtilen esas, usul ve işlemlerin doğru olarak uygulanması konusunda görevli ve yetkilidir.
Kurumun ilişkili olduğu Bakanlık, Maliye Bakanlığıdır. Kurumun merkezi Ankara’dadır. Kurumun taşra teşkilatı bulunmamaktadır. Kurum görevini yerine getirirken bağımsızdır. Hiçbir organ, makam, merci ve kişi Kurumun kararlarını etkilemek amacıyla emir ve talimat veremez.
Bu çerçevede; idari özerklik ve regülasyon işlevi kriterlerini karşılayan Düzenleyici ve Denetleyici Kurumları, yerine getirdikleri regülasyon işlevinin özelliğine göre, genel nitelikte regülasyon yapanlar (geniş anlamda regülasyon yapan DDK’lar) ve spesifik bir sektörde regülasyon yapanlar (sektörel regülasyon otoriteleri) olarak ikiye ayrıldığında, bu ayrıma göre Rekabet Kurumu ve Kamu İhale Kurumu, belli bir sektörle sınırlı olmaksızın kendi faaliyet konularında her türlü sektöre ilişkin karar alabilme görev ve yetkisine sahip olmaları nedeniyle genel nitelikte regülasyon yapan düzenleyici ve denetleyici kurumlara dahil edilebilir. Gerçekten 04.01.2002 tarih
45 Kamu Alımlarında Etkin İhale Tasarımı, Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği, Yayın No:
TÜSİAD-T/2001-11/311, Kasım 2001, s. 77
46 ADAK, Agah, “Kamu İhale Kurumu ve Şikayet Mekanizması”, Mali Hukuk Dergisi, S. 99, Yıl: 2020,
ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ile kurulan Kamu İhale Kurumu, düzenleyici ve denetleyici kurumlar için söz konusu olan temel özellikleri taşımaktadır.
4734 sayılı Kanun ile verilen görevleri yapmak üzere oluşturulan kurumun temel misyonunu ve başlıca görevleri; bütün ihale mevzuatını hazırlamak, geliştirmek ve uygulamayı yönlendirmek, ihalenin başlangıcından sözleşmenin imzalanmasına kadar geçen sürede idarelerce yapılan işlemlerde mevzuata aykırılık bulunduğuna ilişkin şikayetleri incelemek ve sonuçlandırmak, kamu ve özel sektöre eğitim vermek, ihalelerle ilgili istatistikler oluşturmak ve yayımlamak, haklarında yasaklama kararı verilenlerin sicillerini tutmak, araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunmak olarak belirlenmiştir.
Kamu İhale Kurumunun oluşturulması ile uluslararası ihale mevzuatında var olan ve çok önemli görevleri gerçekleştiren bir kurumun Türk devlet yapısına kazandırılması yanında, kamu ihale alanının düzenlenmesiyle ilgili görev ve yetkilerin tek bir elde toplanması, denetim mekanizmasının oluşturulması ve şikayetlerin incelenmesi ve anlaşmazlıkların çözümlenmesiyle ilgili yargı aşaması öncesinde bir sürecin kurulması sonucu da sağlanmıştır47.
Kamu İhale Kurumu kuruluşundan bu yana geçen sürede görevlerini ifa ederken, kamu alımları alanının düzenlenmesiyle ilgili görev ve yetkilerin tek bir elde toplanması, politika belirlenmesine yardımcı olacak bilgi birikiminin elde edilmesi, ihtilafların yargı öncesi işletilen hızlı idari denetim ile çözülmesi sonucunda önemli tecrübe ve bilgi birikimi edinmiştir.
Bu tecrübe ve bilgi birikimi ışığında 2008 yılı içerisinde 4734 ve 4735 sayılı Kanunlarda, 20/11/2008 tarihinde kabul edilip 5/12/2008 tarihli ve 27075 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Kamu İhale Kanunu ile Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair 5812 sayılı Kanun ile önemli değişiklikler yapılmıştır.
5812 sayılı Kanun ile yapılan değişikliklerin uygulamaya geçirilmesi amacıyla ikincil mevzuat olarak tanımladığımız uygulama yönetmelikleri ile diğer yönetmelik ve
tebliğlerde gerekli değişikliklerin bir kısmı yapılmış olup, bir kısmının da yapılmasına ilişkin değişiklik çalışmaları devam etmektedir.
Yine, Kurumun kuruluşundan bu yana geçen sürede görevlerini ifa ederken edindiği tecrübe ve yapılan çalışmalar sonucunda, Kurumun teşkilat yapısında da önemli değişiklikler yapılmıştır48.
Klasik bürokrasinin dışında, özerk bir yapı olan Kamu İhale Kurumu’nun amacı düzenlediği sektörün önünde gitmek, ona rehberlik etmek, sektörün ufkunu ve vizyonunu açmaktır49.
4734 sayılı Kanunun “Kamu İhale Kurumu, Şikayetlerin İncelenmesi ve Anlaşmazlıkların Çözümü” başlıklı üçüncü kısmında yer alan 53. maddesinde, oldukça uzun ve ayrıntılı sayılabilecek bir şekilde Kamu İhale Kurumuna ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Kamu İhale Kurumu, Kamu İhale Kanunu’nda belirtilen esas, usul ve işlemlerin doğru olarak uygulanması konusunda görevli ve yetkilidir. Kamu İhale Kurulu Başkanlık ve hizmet birimlerinden oluşmaktadır50.