Kadın ve Erkek Kıyafetleri

Kadınlar baĢlarına yazma (Frenk yazma, oyalı yazma, Ġstanbul yazması, Ġzmir iĢi yazma, Efrenç yazma)161

kullanmaktadır. Erkekler ise fes (gümüĢ fes162, telli fes163, kumaĢ fes, simkârî fes164, sırma püsküllü fes) ve sarık (mor kâdîfe sarık, yeĢil kâdîfe sarık, müsteamel abani sarık, Buldan nebatisi sarık, sağir nebati sarık, simkârî çuha sarık, simkârî kâdîfe sarık, zincirli nebâti sarık, iğneli abani sarık) takabilmektedirler.

Ġç çamaĢırı olarak belden aĢağı don ve dizlik, belden yukarı zıbın, içlik-iĢlik ve gömlek giymektedirler165_{. Ġçlik olarak; kuĢak sapı çitari içlik, altıparmak içlik,}

157 MġH.ġSC.d.03588, 383 (24 M 1297/ 7 Ocak 1880). 158 MġH.ġSC.d.03588, 450 (27 S 1298/ 29 Ocak 1881), 600 (9 CA 1293/ 2 Haziran 1876). 159 MġH.ġSC.d.03588, 64 (1 R 1293/ 26 Nisan 1876). 160

Yusuf Oğuzoğlu, “Sicillerde Tereke Kayıtlarının Kültürel Malzeme Olarak Değeri”, III. Araştırma Sonuçları Toplantısı (20-24 Mayıs 1985), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, Ankara 1985, s. 1.

161 MġH.ġSC.d.03588, 530 (27 R 1299/ 16 ġubat 1882). 162 _{MġH.ġSC.d.03588, 513 (17 Z 1298/ 10 Kasım 1881).} 163 MġH.ġSC.d.03588, 323 (21 R 1296/ 14 Nisan 1879). 164 MġH.ġSC.d.03588, 162 (1 B 1294/ 12 Temmuz 1877). 165

Ömer Demirel-Muhiddin TuĢ-Adnan Gürbüz, “Osmanlı Anadolu Ailesinde Ev, EĢya ve Giyim KuĢam (XVI- XIX Yüzyıllar), Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, II, T.C. BaĢbakanlık Aile AraĢtırma Kurumu Yayını, Ankara 1992, s. 721.

70

müste„amel kumaĢ içlik, hurda çitâri içlik, cedid iplik alaca içlik, telli içlik, Mekkevi içlik, müste„amel kûtni içlik, Halep sevâyi içlik, müsta„mel Hint kûtnî içlik, Ģettâri içlik, iplik çitari içlik, basma içlik, fanila içlik, kumaĢ içlik, canfes içlik, zopalı içlik kullanmaktadırlar. KumaĢ türünü ve Ģekline desenlerine göre çeĢitli içlikler kassâm kayıtlarında görülmektedir. Gömlek; kûtni gömlek iĢi, gömlek iĢi, yanıĢlı gömlek, harir gömlek, çitâri gömlek iĢi, telli gömlek iĢi, ipekli gömlek, sevayi gömlek iĢi,

canfes gömlek iĢi, Kadıköy gömlek iĢi, kırmızı Ģitârî entari gömlek iĢi, keten gömlek,

beyaz gömlek, fanilla gömlek, ipekli gömlek giydikleri anlaĢılmaktadır.

Kadınların üstlerine giydikleri kıyafetler entaridir. ÇeĢitleri; altıparmak Ģettari entari, sevayi entari, ipek alaca entari, Frenk tellisi entari, iĢlemeli çitâri entari, Haleb çitâri entari, yeĢilli alaca entari, Kadıköy alacası entari, kırmızı zopalı çitâri entari, kaĢık sapı çitâri entari, ince entari, canfes entari, mor telli sevayi entari, zenne entari, beyaz sevayi entari, mahmudiye entari kullanılmıĢtır. Kadınları üstlerine aldıkları önü açık üst giyeceği olan libâçeyi kullanmıĢlardır. Libâcenin çeĢitleri Ģunlardır: çuhâ libâçe, çuka libâçe, goncalı çuha libâçe, çuha kancalı libâçe, simkârî çuha libâçe.

Vücudun en dıĢında uzun ve bol kıyafet olan üslük; abani üslük, telli kenar üslük, sağir nebâti üslük, beyaz üslük, Buldan üslük, kareli çitâri üslük, kazak üslük olarak ifade edilen üslük kadınların dıĢarıya çıkarken kendilerini muhafaza etmek amacıyla giydikleri bir tür giysidir. Kadın ve erkeklerde bel kısmını sıcak tutmak veya üslüğün üzerlerinden kaymasını engellemek amacıyla kuĢak kullanmıĢlardır. Harîr trablis kuĢak, Ģal kuĢak, gümüĢ kuĢak, kumaĢ kuĢak, iplik kuĢak, ipekli kuĢak, sim kuĢak, yün kuĢak, beyaz donluk kuĢak, iplik kuĢak olmak üzere çeĢitleri vardır. ġal ise kadınların omuzlarına örttükleri bir çeĢit atkı olarak kullanılmaktadır. Acem Ģalı, taklid Ģal, Frenk Ģalı, basma Ģal, acemkâri Ģal, sarı Ģal, değirme Ģalı, değirme lahuri Ģal kullanılmıĢtır. Ayrıca kadınlar bellerine uzun ve geniĢ peĢtamal; ipekli peĢtemal, Buldan peĢtemal, adî peĢtemal ve futa166

; telli hamus futası, harîr futa, ġam futa, telli futa bağlamaktadır.

XVII. yüzyılda yazılmıĢ olan Evliya Çelebi Seyahatname‟sinde “… ekseri

halkı mavi beyaz ferace giyerler ve zenaneleri dahi beyaz izar ve muhayyer ferace

166 _{Futa, bir iĢ iĢlerken veya hamamda vesair ahvalde bele bağlanan ipek peĢtimale verilen addır. Bkz. ġemseddin}

71

giyerler…”167

ifadeleri yer alır. Ferace kadınların dıĢarı çıkarken giydikleri gerdan altından kavuĢtukdan sonra omuzlara doğru açılıp sırttan yere kadar dökülen pelerine benzer bir tür üst giyeceğidir. Defterdeki çeĢitleri; kırmızı ferace, çuha ferace, simkârî feracedir. Bu durum Denizli kültüründe ferace kültürünün devam ettiğini göstermektedir.

Kıyafetlerinin en dıĢında aba (yağmurluk uzun aba, köhne kısa aba), palto (kırmızı palto, kaĢmir palto), kürk (kürklü saku (pardesü), kastor (kunduz kürkü), yeĢil kürk), üslük kadınlarda bahsi geçen, abdest alırken üzerlerine bir tür cübbe olan çuhâ abdestlik giydikleri anlaĢılmaktadır.

Kassâm kayıtlarına göre Denizli‟de erkekler baĢlarına fes (kırmızı fes, simkârî fes) takmakta, feslerin üzerine ise yazma (Frenk yazması, Ġstanbul yazması) sarmaktadırlar. Ayrıca sarık (abanî sarık, ayâbati sarık, beyaz ve yeĢil sarık, Hint sarığı, Buldan sarığı, Buldan abanî sarık, Tunus sarığı) takmaktadır. Sarık ortası açık, yarım abânî, kebir abâni sarık, „âdi abâni sarık olarak detaylı anlatımları mevcuttur.

Erkeklere ait terekelerde tıpkı kadınlarda olduğu gibi dizlik (beyaz), içlik (çitârî, kûtnî, fanila, iplik alaca, zıbın (iplik zıbın, iplik alaca zıbın)), gömlek (keten, nakıĢlı, ipekli), mintan (çuha mintan), entari (çitârî entari, alaca entari, iplik alaca entari, ipek alaca entari, basma entari, altıparmak çitâri entari, Mekkevi alacadan entari, hırka (simkâri mor kâdîfe, basma hırka, Ģelaki hırka, beyaz hırka, yeĢil hırka, canfes hırka, kırmızı hırka, çuha hırka), yelek (sevâyi yelek, kûtnî yelek, çuhâ yelek, Kadıköy alacası yelek, telli yelek, Mekkevi yelek) gibi kıyafetlere sıkça rastlanmaktadır. ġalvar (çuhâ Ģalvar, kıldan Ģalvar), pantolon (sitra pantolon ya da pantolon), potur168 olarak geçmektedir.

Ayaklarına giydikleri ise; çorap, kalçın169

, kundura, mest (lacin mest, sehra telli Isparta mesti, sarı mest, konture ma„a mest çift, siyah mest), çizme (ulu orta astârsız bağlama çizme, rüzgâr astarsız bağlama çizme, kırmızı çizme, siyah çizme), terlik ve laçin‟dir.

167

Evliya Çelebi, a.g.e., s. 194.

168

Diz kapağına değin geniĢ olarak inen, arka yanında büzgüler çok, diz kapağından aĢağı gelen yeri dar bir tür pantolon. Bkz; ġemseddin Sami, a.g.e., s. 283.

169 _{Kalçaya kadar çıkan uzun çorap, çizme altına giyilen uzun çorap veya abadan tozluk. Bkz; ġemseddin Sami,}

72