Kısmı Zamanlı Öğrenciler Bakımından Ücret

2547 sayılı kanunun 46. Maddesi ve YÖK Usul ve Esasların 9/6 maddesinde kısmı zamanlı çalıştırılan öğrencilerin ücretlerinin saat başı ödenmesi gerektiği düzenlenmiştir. Düzenlemede öğrencilerin ücretleri üniversite yönetim kurulları tarafından belirlenmektedir. Aydemir (Aydemir, 2016) öğrencilere ödenecek ücrete “asgari ücret” güvencesinin getirilmemiş olmasını eleştirmekte, öğrencilerin günlük ihtiyaçlarını karşılamayacak derece düşük ücretlerle çalıştırılabileceğini belirtmektedir. Yapılan görüşmelerde görüşmecilerin neredeyse tamamının kısmı zamanlı çalışmaya maddi ihtiyaçlar doğrultusunda yöneldiği görülmektedir. Görüşmecilerin öncelikli ihtiyaçlarının para kazanmak olduğu bu nedenle sigorta unsurunu dikkate almadıkları görülmektedir. Görüşmecilerin büyük çoğunluğu kısmı zamanlı çalışma başvurusu yaparken sigortalarının olup olmayacağı hangi sigorta kollarından yararlandıkları hakkında bilgilerinin olmadığını ifade etmeketeir. Görüşmeler sonucunda literatürdeki eleştirinin aksine görüşmecilerin, çalışmaları karşılığında düzenli olarak ücret almalarının memnuniyet yarattığı görülmektedir. Görüşmecilerden edinilen bilgilerde, öğrencilerin günlük yaklaşık 4-5 saat çalıştıkları ve çalışmalarının karşılığını ücret olarak alabildiklerini düşündükleri görülmüştür. Bu durumun nedenleri arasında iş gücü piyasasının daha güvencesiz bir ortam haline dönüşmesinin etkisi olduğu düşünülmektedir. Görüşmecilerden yalnızca G15 ücretin yeterli olmadığını belirtmektedir.

“Sigorta açısından hiç düşünmedim öğrenci olduğumuz için maddiyata ihtiyaç var. Maddiyat açısından düşünerek başvurmuştum iyi de oldu.” G13

“Çünkü burası daha iyi ve daha çok para veriyorlar. Neden daha iyi? Mesela 4 saat çalışıyorsun her gün belirli bir saat ve daha çok para alıyorsun ama özel sektörde böyle bir şey yok 12 saat çalışıyorsun aldığın para buradakiyle aynı burası daha rahat.” G17

“…Çalıştığımız kadarını alıyoruz zaten. Tabi ki herkes için öyle. Şuan üniversite içinde çalışıp pişman olan kimse yoktur bence.” G20

“Etmiyor(alınan ücret tatmini)maalesef az olduğunu düşünüyorum. Öğrenciye biraz destek olunmalı bence bu konuda. Tamam çok güzel dışarıda belki herhangi bir cafede çalışsak çok daha az ücret alıcaz ama burada yaptığımız bir fedakârlık da var yani. Sabahın 8’inde gelip kantini açıyoruz. Bir öğrencinin akşam 11’de dersten çıkıp sabah 8’de kantin açması zor bir olay.” G15

Öğrencilerin özel sektörde ücret karşılığı çalışmak yerine üniversitelerde kısmı zamanlı çalışmayı tercih etmelerinin en önemli sebebinin de iş gücü piyasasında emek sömürüsüne açık hale geldiklerinin farkında oldukları görülmektedir.

“Şimdi özel sektörde ücretleri buradan daha düşüktür ama saat olarak daha fazla o yüzden bence okulun işletmesi daha iyi” G6

“Çünkü özel sektörde gözünün yaşına bakmıyorlar açıkçası. Daha önce mağaza da çalıştım. Yani bir buçuk iki yıl orda çalıştım. Yani izin konusunda sıkıntı çekiyorsun birincisi maaş konusunda sıkıntı çekiyorsun ondan sonra benim sınavım var deyip çıkıp gidemiyorsun veya benim dersim var deyip gidemiyorsun. Orda bir belirli saatlerin var.” G20

İş gücü piyasasında çalışmaları durumunda sigortalarının yatırılmaması, günlük çok daha fazla saatlerde çalışmalarına rağmen yeterli ücreti alamamaları gibi durumlar öğrencileri kısmı zamanlı çalışmaya yöneltmiştir.

“Hiçbir anlamda olumsuz etkisi yok bu kurum için söylüyorum dışarıda çok yüksek saatlerde düşük paralarla çalıştırıyorlar oralarda çalışsaydım ki çalışıyordum o yüzden çıktım zaten hani derslerimi büyük oranda etkileyecekti.” G19

Görüşmecilerden bir kısmının öğrencilikleri esnasında özel sektörde çalışmışları bulunmakta olup, çalışırken çalışmalarının karşılığından çok daha cüzi miktarlarda ücret aldıkları, çalışma ortamında “rahatsız edici” davranışlara maruz kaldıkları görülmüştür. İş gücü piyasasında yaşadıkları olumsuz deneyimler de öğrencileri yeniden özel sektörde çalışmaktan korkutmakta, bu nedenle kısmı zamanlı çalışmaya yönelmektedirler.

“Ben dışarıda da çok yerde çalıştım dışarısı güvenli değil. Yani üniversite hiç değilse ciddi bir kurum altında güvenli hissediyorsun kendini. Ben çok garsonluk yaptım dışarıda her türlü pislik insanı gördüm onlarla muhatap olmak zorunda kaldım ister istemez benden bunu istiyorlardı çünkü onlarla ilgilenmemi istiyorlardı. Bu çok iğrenç bir durum insanı küçük düşürecek bir durum ama üniversitede böyle bir durum yok kimse ile muhatap olmuyorsun sadece iş arkadaşlarınla çalışıyorsun iş arkadaşlarınla senin bir sorunun olduğunda ilgili kişilere şikayetini bildiriyorsun ilgileniyorlar uzaklaştırıyorlar farklı birime gönderiyorlar böyle bir sorunla karşılaşmadım şuana kadar ben ikinci dönemin başından beri çalışıyorum…4 ay oldu. Şu dönemin başından beri öyle anlamsız iğrenç bir muameleye maruz kalmadım o dışarıda kaldıklarım onları unutamıyorum iğrençti o yüzden iyi ki okulun altında çalışıyorum.” G14

Yine günlük çalışma saatlerinin az olması ve çalışma saatleri konusunda esneklik sağlanmasından dolayı eğitim öğretim hayatlarına da olumsuz etkisinin olmadığını düşünmeleri etkenlerden biri olmaktadır.

“Üniversitenin kısmı zamanlı olarak iş imkânları güzel o yüzden üniversiteyi tercih ettim. Dışarıdaki kısmı zamanlı işler çok da öğrenciye yönelik değil öyle olduğunu düşünmüyorum. Derslerime daha fazla vakit ayırıyorum. Üniversitede daha rahat ve ders çalışma imkanı bulabiliyorum o yüzden üniversiteyi tercih ettim.” G13

“Ders çalışma imkanım daha fazla olduğu için burada. Özel sektörde çalışırsam en az bir 8-9 saat çalışacağım. Burada bit 4.5- 5 saat çalışıyorum. Kendime zaman kalmasını düşündüğüm için bu şekilde...” G15

“Parası yüksek çalışma saatleri az ve benim ders saatlerime de paslaşabiliyoruz benim karşılığım olan arkadaşlarla veya sağ olsun birim sorumlularımız tolerans gösteriyorlar o yüzden burayı tercih ettim çalışma saatleri benim derslerimi etkilemeyecekti çünkü birinci öğretim mi ikinci öğretim mi olduğumuza göre bizim vardiyalar belirleniyor alttan illaki derslerimiz var mühendislik okuyoruz çakışan derslerimiz var bunun için de toleranslar gösteriliyor yanımızda çalışan ekip arkadaşlarımızla sen dur ben dur falan paslaşabiliyoruz o anlamda burası büyük bir şanstı bana şükür buraya girdik iyi de oldu.” G19

“…Bizim sınav saatlerimizi şefimizi yazan ağabeyler ablalar alıyorlar bir hafta öncesinden biz veriyoruz ona göre hareket ediyorlar. Mesela gün içerisinde iki tane sınavım varsa o gün bana izin veriyorlar mesela. Yani sınavım olmadığı zaman çalıştırıyorlar. Saatlerimizi düşürüyorlar… Hiçbir sıkıntımız yok o konuda…” G20

Özetle üniversitelerde kısmı zamanlı çalışan öğrencilerin kısmı zamanlı çalışmayı tercihlerinde önem sıralaması yapılacak olursa 1- ücret 2- sorun yaşamayacakları iş ortamı 3- sigorta primlerinin yatırılması, denilebilir. Aslında üniversite öğrencilerinin maddi kaygılar nedeniyle çalışmaya yöneldikleri emeklerinin karşılığı olan ücreti aldıklarını düşünmeleri ve kurumsallık nedeniyle iş ortamında sorun yaşamayacaklarını bilmeleri nedeniyle kısmi zamanlı çalışmaya yöneldikleri görülmektedir.

“Üniversitede haklarımın daha fazla korunacağını düşünüyorum özel olduğu zaman bazı şeylere göz yumuluyor bazı yasal olmayan şeylerin yapılacağını düşünüyorum ancak üniversitede hem hocalarımızla konuşmak hem kendimizi

geliştirmek hem de bazı kuralların daha uygulanabilir olduğunu düşünüyorum daha katı daha keskin daha yasal olacağını düşünüyorum.” G16

Sigorta primlerinin okul tarafından yatırılmasının öncelikli sırada olmaması zaten görüşmecilerin büyük çoğunluğunun aileleri üzerinden sağlık güvencelerinin olması olarak belirtilebileceği gibi aynı zamanda öğrencilerde sosyal güvenlik bilincinin yeterli düzeyde olmadığı şeklinde de yorumlanabilir. Görüşmecilerin büyük çoğunluğu sigortanın okul tarafından yatırıldığı bildikleri ya da formları doldururken öğrendiklerini ifade etmektedir. Ancak görüşmecilerin çoğunluğunun hangi sigorta kolundan yararlandıkları hakkında bilgilerinin olmadığı görülmektedir. Yalnız 1-2 görüşmeci kısa vadeli sigorta kollarından yararlandırıldıklarını bilmekte olup, uzun vadeli sigorta kollarından da yararlandırılmalarının emeklilikleri açısından daha iyi olacağını ifade etmiştir.

“Şöyle dediğim gibi sağlık sigortası yapılmak zorunda zaten her işletmede buranın sormadım ama zaten hem resmi kurum olduğundan ötürü hem sigortasız burda çalışmak mantıklı değil burada bir elimiz kolumuz kesilse öyle bir iş sağlığı güvenliğinin olması gerekiyor.” G19

“Sadece bize acil durum sigortası olduğunu işyerinde herhangi bir şey başımıza gelirse ama biz bunları gün olarak saydırabiliyor muyuz bilmiyoruz. Uzun vadeli sigorta gerekiyor tabi ki de. Yani ben öğrencinin öğrenci olarak çalıştığı her yerde ödenmesi gerekiyor diye düşünüyorum. Sigorta nedir bir kişiyi güvence altına almaktır di mi” G1

Bu durum öğrencilerde sosyal güvenlik algısının çok fazla yerleşmediği gibi, kısa vadeli gelecek planlamaları içerisinde oldukları için emeklilik algısının da gençlerde oluşmadığı şeklinde yorumlanabilir.

Kısmı zamanlı çalışmaya yönelik düzenlemenin, öğrencilerin işçi statüsünde sayılmamaları nedeniyle İş Kanunu’nun sağlamış olduğu hak ve güvencelerden yoksun kalmaları nedeniyle eksik bir düzenleme olduğu düşünülmekle birlikte, iş gücü piyasasında sigortasız çalışma, emek sömürüsüne maruz kalmak durumunda kalan üniversite öğrencileri için faydacı bir düzenleme de olduğu söylenebilir. İşgücü piyasasında sigortasız ve düşük ücretlerle uzun süreler çalışmak durumunda kalan öğrencilere kıyasla üniversitelerde kısmı zamanda çalışmanın daha avantajlı olduğu söylenebilir. Kısmı zamanlı çalışmayla öğrenciler özel sektöre kıyasla çok daha iyi şartlara sahip olmakta, daha az emek sömürüsüne maruz kalmakta aynı zamanda iş gücü piyasasından da ve çalışma deneyiminden de uzak kalmamaktadırlar. Bu hususta kısmı zamanlı çalışmanın faydacı bir istihdam şekli olduğu düşünülmektedir.

Ancak üniversitelerde kısmi zamanlı çalışan öğrencilerin ücretlerinin güvence altına alınması, işçi haklarından yoksun bırakılmamaları yönünde düzenlemelerin yapılmasının yerinde olacağı düşünülmektedir. Söz konusu öğrencilerin uzun vadede yararlarına olabileceği nedeniyle önceki dönemlerde olduğu gibi hak kayıpları yaşamadan uzun vadeli sigorta kolları kapsamına alınmaları düşünülmekle birlikte bu konuda hem daha önceki dönemde yaşananlar hem de söz konusu öğrencilerin prim yükümlülüğü gibi hususlar çekinceler oluşturmaktadır. Daha önce uygulamada üniversitelerde kısmi zamanlı çalışan öğrencilerin uzun vadeli sigorta kolları ile ilişkilendirilmeleri öğrenciler ve üniversiteler açısından bazı sorunlara yol açmıştır. Öğrencilerin uzun vadeli sigorta kollarına tabi tutulmaları üniversitelere sigorta primleri açısından ek külfet getirmiş ve kısmı zamanlı öğrenci çalıştırmayı durdurma yoluna gitmişlerdir. Öğrenciler ise hem iş kaybı yaşamak durumunda kalmış hem de gelirlerinden prim kesintisi yapıldığı için daha az gelir elde etmeye başlamışlardır. Bir diğer yandan da yetim aylığı alanların yetim aylığı kesilmesi, çocuk yardımı alan ailelerin çocuk yardımlarının kesilmesi gibi sorunlar meydana gelmiştir (Gerek, 2009: 235). Düzenleme öğrenciler ve üniversitelerin şikayetleri üzerine değiştirilerek, şuan mevcut olan kısmen sigortalılık sistemine geçilmiştir. Uzun vadeli sigorta kollarından yararlanmaları gelecekleri için öğrenciler için daha yararlı olmasına rağmen kısa vadede öğrencilerin gelirlerinin ve sosyal yardımlarının azalmasına neden olduğu öğrenciler tarafından faydalılık unsuru dikkate alınmamıştır. Bu durum aslında literatürde Gerek (2009) ve Aydemir’in (2016) öncelikli olarak maddi kaygılar nedeniyle kısmı zamanlı çalışmaya yöneldiklerinin de teyiti olduğu düşünülmektedir.

Kısmı zamanlı çalışma kapsamında kısa vadeli sigorta kollarından yararlandırılmaları öğrenciler tarafından tercih edilmiş olsa da öğrencilerin çalışmaları emeklilik açısından bir sigorta süresi olarak kabul edilememektedir. İncelendiği üzere üniversitede bir iktisadi işletmede aynı işi yapan sözleşmeli personel ve kısmı zamanlı çalışan öğrenci arasında çalışmaları açısından fark bulunmamasına rağmen, bu çalışmanın üniversite öğrencilerinin emekliliğine etki etmemesi Anayasa’nın Eşitlik ilkesine de aykırı olduğu düşünülmektedir. Literatürde Aydemir (2016: 159) de aynı görüştedir. Ancak söz konusu öğrencilerin herhangi bir alt yapı olmadan uzun vadeli sigorta kollarına alınmasının da birçok sorunu beraberinde getireceği, özellikle üniversitelerin kısmi zamanlı öğrenci çalıştırmama yoluna gideceği önceki örneklerde görülmektedir. Görüşmeler neticesinde kısmi zamanlı çalışmanın maddi kaynak ihtiyacı olan ve iş gücü piyasasında zor koşullarda çalışmak zorunda kalan öğrenciler için

faydacı bir istihdam şekli olduğu anlaşılmaktadır. Ancak mevcut sistem çalışmanın ikinci bölümünde belirtilen yargı kararlarında da belirtildiği üzere birçok soruna da gebedir. Bu nedenle söz konusu öğrencilerin ve üniversitelerin de yararına olan faydacı revizelerin yapılmasının yerinde olacağı düşünülmektedir.