Kısa Hikâyeleri Oluşturma

Çocuklarla yapılan sosyal biliş çalışmalarında üretilen tepkileri belirlemek için gerçek sosyal durumlara ilişkin görüşmelerden, kendini ifade envanterlerinden ya da hipotetik durumlara ilişkin görüşmelerden ya da sosyal durumları yansıtan videolardan yararlanılabilmektedir (Çorbacı-Oruç, 2008, s. 39). Sıklıkla kullanılan yöntemlerden biri çocuklara, hipotetik kısa hikâyeler (vignette-vinyet) sunarak, bu hikâyelere ilişkin tepkiler üretmelerini istemektir.

Vinyetler sosyal, davranışsal ve sağlık bilimlerindeki bazı durumları araştırmak üzere alan yazında uzun süredir kullanılmaktadır (Alexander & Becker, 1978; Bachmann vd., 2008;

Evans vd., 2015).

Vinyetler; algıların, inançların ve tutumların önemli noktalarına gönderme yapan birey ve olay ya da durumlar hakkında yazılan ve sonucu olmayan kısa hikâyelerdir (Boydak-Özan, 2016; Carlson, 1996, s. 4; Rahman, 1996, s. 36). Finch’de (1987, s. 106) de vinyetler önceden belirlenmiş bir konu hakkında bu konu ile ilgili görüşülecek ve bilgisine başvurulacak kişiler için hazırlanan, içinde hayali karakterlerin ve farazi senaryoların olduğu kısa hikâyeler olarak tanımlanmıştır. Birçok hikâyenin problem çözme, bir gizemi ortaya çıkarma, karakterlerin değişimini gösteren bir sonu vardır. Ancak, vinyetler farklılık gösterir çünkü vinyetler bir fotoğraf karesinin kelimelere dökülmüş hâlidir. Vinyet andaki duygulara odaklanır. Sahnenin tüm detaylarını, karakterleri, havayı ve karakterlerin konuşurken veya hareket ederken birbirleri ile ilişkilerini içerir. Vinyet bir problem olduğunu belirtir, fakat problem çözülmek zorunda değildir. Bir vinyet tamamlanmamış veya tamamlanmış bir

hikâye ya da bir hikâyenin bölümü olarak düşünebilir (Null, 2006, s. 13). Bu kısa hikâyeler oyun, spor, okul bahçesi gibi alanlarda paylaşma, iş birliği yapma, akranlar ile yaşanılan çatışmalar, akranlar arasına katılma, bir otorite figürü ile baş etme durumlarını içerebilmektedir (Andrade, 2006).

Kısa hikâyeler önceki araştırma bulgularına, alan uzmanlarının görüşlerine dayanarak ya da yaşanmış durumlar gözlenerek oluşturabilmektedir (Carlson, 1996 ; McKeganey vd., 1995;

Rahman,1996). Bu çalışmada kısa hikâyeler Crick ve Dodge’un (1994) Sosyal Bilgi İşleme Modeli’nde yer alan aşamaları dikkate alınarak çeşitli sosyal etkileşimlere katılan en az iki çocuk hakkında hazırlanmıştır. Kısa hikâyelerin geliştirilmesi sürecinde belirtilen aşamalar takip edilmiştir:

1. Aşama: Araştırmanın başında Sosyal Bilgi İşleme süreci ile ilgili alan yazın taranarak daha önce yapılmış araştırmalardaki kısa hikâyeler incelenmiştir (Andrade, 2006; Weiss, 1985; Hana, 1993; McGee vd., 2009). Bu hikâyeleri araştırmalarında kullanan yurt dışındaki bazı araştırmacılarla yazışmalar yapılarak ilgili araştırmacıların kullandıkları örnekleri incelenmiş ve var olan hazır paket programlar değerlendirilmiştir. (Örn. SEAL, 2017).

Problemli sosyal durumların en sık yaşandığı ve alan yazında da en sıklıkla değerlendirmede kullanılan iki alan olan akran grubuna giriş ve provokasyona tepki alanları hikâyeleri oluşturmak için iki temel sosyal durum olarak seçilmiştir.

2. Aşama: Alan yazında yapılmış çalışmalarda kullanılan hikâyeler hakkında bilgi toplanarak kısa hikâyelerin özellikleri ve oluşturulmasında dikkat edilecek noktalar incelenmiştir. Vinyetler yazılırken veya seçilirken vinyetlerin açık anlaşılır olması, bir düzeni takip etmesi, gerektiğinden fazla uzun olmaması, hikâye anlatım tarzında yazılması, o andaki durumu yansıtması, kültürel, ekonomik faktörlerden arındırılmış olması, yaş ve cinsiyetin olası yanlı etkilerini ortadan kaldıracak şekilde hazırlanması ve konuyu ve dikkati dağıtacak unsurlardan kaçınılacak şekilde yazılması gibi durumlara dikkat edilmiştir (Evans vd., 2015, s. 165).

3. Aşama: Vinyetler hazırlanmadan çocukların akran grubuna giriş ve provoke olma ile ilgili sık yaşayabilecekleri durumlar okul, ev gibi çeşitli ortamlarda gözlenmiş ve öğretmenlere ve anne babalara sorular sorularak onların fikirleri alınmıştır.

4. Aşama: Bu aşamaların sonunda alan yazınla da tutarlı olarak akran grubuna girme ve provakasyon durumlarını içeren problemli sosyal alanlar seçilmiştir. İki sosyal durumla ilgili geçerli kısa hikâyeler elde etmek olasılığını üst düzeye çıkarmak üzere 24 kısa hikâye yazılmış ve çevrilmiştir. Akran grubuna giriş ve provokasyona tepki durumları ile ilgili

yazılmış ve çevrilmiş hikâyelerin kurgu, içerik ve dil açısından uygunluğu Türkçe eğitimi anabilim dalında görev yapan dört ve özel eğitim anabilim dalında görev yapan üç kişi olmak üzere toplam yedi alan uzmanın görüşüne sunulmuştur.

5. Aşama: Uzman görüşlerine dayalı olarak kurgu içerik ve dil açısından en uygun olan altı provokasyona tepki, altı akran grubuna giriş olmak üzere toplam on iki hikâye seçilmiştir.

Akran grubuna giriş hikâyeleri akran grubuna girmeyi isteyen çocuğun olumlu niyetine karşılık akranlarının iki tepkisiz, iki olumlu (arkadaşça), iki olumsuz (reddedici) tarzda tepki verdiği toplam altı kısa hikâyeden oluşmuştur. Provokosyona tepki hikâyeleri ise hikâye içindeki çocuğun akranlarının iki belirsiz, iki düşmanca ve iki düşmanca olmayan şekilde davrandığı akran niyetini içeren sosyal durumlarla karşı karşıya kaldığı toplam altı hikâyeden oluşmuştur. Bu hikâyeler cinsiyet unsuru göz önünde bulundurularak kız ve erkek çocuklar için ayrı ayrı hazırlanmıştır. Tablo 2’de kısa hikâyelerin dağılımı verilmiştir.

Tablo 5

Kısa Hikâyelerin Dağılımı

Erkek Kız

Akran Grubuna Giriş Akran Grubuna Giriş

1.Tepkisiz 1.Tepkisiz

6. Aşama: Yirmi dört kısa hikâyeyi kurgu ve içerik açısından yansıtan videolar çekilmiş, söz konusu videolar alan uzmanı öğretim üyelerinin görüşlerine sunulmuş; alan uzmanları tarafından verilen görüşler doğrultusunda çekimlerin tekrar yapılmasına karar verilmiştir.

Bunun üzerine birkaç yapım şirketi ile görüşüldükten sonra Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Teknik Bilimler Yüksek Okulu Görsel İşitsel Teknikler ve Medya Yapımcılığı Bölümü Radyo ve Televizyon ABD öğretim görevlileri ile temasa geçilerek yirmi dört kısa hikâyeyi kurgu ve içerik açısından yansıtan videolar ikinci kez çekilmiştir. Videoların içeriği yansıtıp yansıtmadığı ile ilgili olarak iki özel eğitim uzmanı, bir çocuk psikiyatristi, iki psikolojik danışma ve rehberlik uzmanı ve bir çocuk gelişimi uzmanından görüşler alınmıştır.

Uzmanların incelemelerinin güvenirliğini sağlamak amacıyla uzmanların görüşleri arasındaki uyum her bir kısa hikâye için ayrı ayrı hesaplanmıştır. Videoların içeriği yansıtıp yansıtmadığını belirlemek üzere uzman görüşü formu hazırlanmıştır. Uzmanlardan videoyu izledikten sonra kendilerine verilen formdaki ifadeleri okuyup çeşitli eylemler içinde bulanan çocuklardan belirtilen çocuğun niyetinin verilen kriterlerden hangisine uygun olduğunu belirlemeleri istenmiştir. Yapılan işaretlemeler kontrol edilmiş; uzmanlar aynı kriteri işaretlemişlerse “görüş birliği”, farklı kriteri işaretlemişlerse “görüş ayrılığı”

biçiminde değerlendirilmiştir.

Uzmanlardan alınan görüşler uyum yüzdesi (agreement percentage) “Güvenirlik= Görüş Birliği/ (Görüş Birliği + Görüş Ayrılığı) x 100” formülü ile hesaplanmıştır (Miles &

Huberman, 1994). Elde edilen değerin güvenilir kabul edilebilmesi için uyum yüzdesinin

%70’in üzerinde olması gerekmektedir (Şencan, 2005; Yıldırım & Şimşek, 2003). Tablo 3’te her bir kısa hikâye için elde edilen uyum değerleri verilmiş olup uzmanlar arasında uyumun sağlandığı söylenebilir.

Tablo 6

Kısa Hikâyelerin Her Biri İçin Elde Edilen Uyum Değerleri

Hikâye numarası Eylemi yapan çocuğun niyeti Uyum Yüzdesi

Kız Erkek seçeneklerin sunulduğu ve durumla ilgili açık uçlu soruların sorulduğu Sosyal Bilgi İşleme Değerlendirme Formu hazırlanmıştır.

3.3.1.2. Sosyal Bilgi İşleme Becerisi Değerlendirme Formu’nun