Çok Kültürlü Öğretmen Eğitimi

Son dönemlerde öğretmen yetiştirme alanında yapılan çalışmalarda, kültürel farklılıkların öğretmen adaylara kazandırılmasının, öğrenme - öğretme ortamının farklı kültürel yapılara sahip bireylerin maksimum düzeyde fayda sağlayacakları şekilde düzenlenmesinin, öğretmen adaylarının kültürel duyarlılık geliştirmelerinin öneminden bahsedilmektedir (Çoban, Karaman ve Doğan, 2010).

Çok kültürlü eğitim ortamının oluşturulması, çok kültürlülüğe yönelik çalışmaların yürütülebilmesi ve bireylerin farkındalık düzeylerinin artırılması bu sürecin içerisinde yer alan herkesin ortak sorumluluğudur. Fakat öğretmenler bu süreçte anahtar kişi konumundadırlar (Başbay ve Kağnıcı, 2011). Toplumda eşitliğin ve sosyal adaletin oluşturulmasının, sürdürülmesinin ve uygulanmasının hedeflendiği bu süreçte, öğretmenler demokratik değerleri destekleyen, öğrencileri güçlendiren, toplumsal değişimi sağlayan ajanlardır (Banks, 2004b). Dolayısıyla öğretmenlerin çok kültürlü bakış açısına ve çok kültürlü yeterliklere sahip olması oldukça önemlidir.

Banks (2008)’e göre öğretmen yetiştirme programlarında, kültürel farklılıklara açık olan, farklı değerleri anlamanın ve yaşatmanın gerekliliğine inanan öğretmenlerin yetiştirilmesi oldukça önemli görülmektedir. Çünkü sonraki nesillerin çok kültürlülüğe ilişkin hoşgörü ve farkındalık oluşturabilmelerini sağlayacak olanlar öğretmenlerdir. Öğretmenlerin bunu sağlayabilmeleri için öncelikle kendilerinin çok kültürlü bir bakış açısına sahip olmaları ve bunun uygulanabilmesi için bilgi sahibi olmaları, eğitim öğretim ortamını farklılıkları göz ardı etmeyecek şekilde düzenlemeleri gerekmektedir.

Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü öğretmenlerin ve öğretmenlik mesleğinin niteliklerinin artırılması gerektiğini belirtmektedir. Bunun sağlanabilmesi için ilk olarak öğretmenlerin özel ve genel alan yeterliliklerinin bilinmesi sonrasında ise bunların hem hizmet öncesi hem de hizmet içi eğitim programları yardımıyla öğretmen adaylarına ve öğretmenlere kazandırılması gerekmektedir. Öğretmenlik Mesleği genel yeterlikleri; bu mesleğe ilişkin görevleri verimli ve etkili bir şekilde yerine getirilebilmek için gereken tutum, beceri ve bilgiler; alt yeterlikler ise genel yeterlilikleri yerine getirebilmek için gerekli olan tutum, beceri ve bilgiler olarak ifade edilmiştir (MEB, 2008). Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 2008 yılında öğretmen yetiştirme politikalarının oluşturulmasında, öğretmen seçiminde ve performans değerlendirmesinde hizmet öncesi öğretmen yetiştirme programlarında, kullanılması amacıyla belirlenen öğretmen yeterliklerinden bazılarının performans göstergeleri çok kültürlü öğretmen yeterliklerine işaret etmektedir. Bunlar:

 Eğitim öğretim sürecinde yapılan etkinliklerde öğrencilerin kültürel ve sosyal özelliklerine uygun çeşitliliklere yer verilmesi,

 Öğrencilerin geçmişine ve sosyo-ekonomik durumlarına göre önyargılı davranılmaması,

 Uluslara, bireylere ve inançlara karşı ayrımcılık yapılmaması,

 Öğrencilere kültürel ve bireysel farklılıklara yönelik farkındalık kazandıracak çalışmalar yapabilmesi,

 Öğrencilerin sahip olduğu kültürel değerleri dikkate alması,

 Ailelerin kültürel ve sosyo-ekonomik özelliklerine ilişkin bilgi toplaması ve kaydetmesi,

 Sosyo-kültürel değerlerin devamlılığını sağlayabilmek için etkinlikler düzenlemesi,

 Ailelerin farklı değer ve inançlarına saygı duyması (MEB, 2008).

Öğretmenlerin, farklı kültürel yapılara sahip olan bireylerin deneyimlerini ve geçmişlerini dikkate alarak çok kültürlü ve evrensel değerlere sahip olmaları, eğitim öğretim ortamını bu değerleri merkeze alarak düzenlemeleri beklenmektedir (Kelm, Warring ve Rau, 2001). Gay (1994), Bennett (2001) ve Herring-White (1995) çok kültürlü öğretmenlerin özelliklerini şu şekilde belirtmişlerdir:

 Eğitim öğretim ortamlarında kültürel ve etnik özelliklere dayalı ayrımcılıklardan uzak durması,

 Farklılıkları zenginlik olarak görmesi ve sınıf ortamına dâhil edebilmesi,

 Eğitim öğretim ortamında işbirlikli öğretim yöntemlerini kullanarak kültürler arası iletişimi sağlayabilmesi ve farklı kültürleri ortak bir platformda buluşturabilmesi,

McGeehan (1982) ise çok kültürlü öğretmen yeterliklerini deneyim, davranış, tutum ve bilgi olarak tanımlamıştır (Akt. Guyton ve Wesche, 2005). Bunlara ek olarak Gay (2000) öğretmenlerin sahip olması gereken çok kültürlü yeterlikleri; önyargılarının farkında olması, farklı kültürlerin dünya görüşlerini öğrenme eğiliminde olması, kültürel farklılıklara duyarlı öğretim yöntemleri geliştirebilmesi olarak açıklamıştır (Akt. Gay, 2002). Cogan ve Pederson (2001) da 21. yüzyıl öğretmeninin tüm insanlığın, ulusunun ve ülkesinin ekonomik, sosyal, kültürel ve çevresel vb. konulardaki sorunlarına karşı ilgili olması gerektiğini ve bu sorunların çözümünde aktif rol alması gerektiğini belirtmişlerdir.

Villegas ve Lucas (2002) da çok kültürlü öğretmenlerin karakteristik özelliklerini şöyle tanımlamışlardır:

1. Sosyo kültürel açıdan bilinçli olmak, davranışların ve var olmanın ırk, etnisite, sosyal sınıf ve dil tarafından etkilendiğini anlamak anlamına gelir. Bu nedenle öğretmenler sosyo kültürel kimlik, sosyal sınıf ve deri rengine dayalı ayrıcalıklı bir topluluğu korumak için kurumsallaşmış ayrımcılığı destekleyen okul ile toplum arasındaki eşitsizlikleri eleştirel bir şekilde incelemelidirler. Öğretmenler kültürel gruplara karşı kendilerinin sahip oldukları olumsuz tutumları incelemek ve yüzleşmek zorundadırlar.

2. Kültürel olarak farklı kökenlerden olan öğrencileri onaylayan bir tutum onların öğrenmesini, öz-yeterlik inancını ve genel akademik performansını önemli ölçüde etkiler. Bu nedenle kültürel farklılıklara saygı göstererek, öğrencilerin kültürlerini eğitim programlarına dâhil etmelidirler.

3. Değişimin öncüsü olarak öğretmenler sorumluluk ve beceriyle hareket ederek, değişimin engelleriyle yüzleşmeli ve kaos ile başa çıkmak için işbirliği ile becerilerini geliştirmelidirler. Değişimin aracıları olarak öğretmenler okulların zamanla daha adil hale gelmesine yardımcı olmalıdırlar.

4. Yapılandırmacı öğrenmeyi temel alarak öğrencileri eleştirel düşünme, problem çözme, işbirliği ve çoklu bakış açısına teşvik etmelidirler.

5. Öğrencilerin ev ve toplum kültürü kazanmalarına, okul içindeki ve dışındaki dünya ile ilişkiler inşa etmelerine yardımcı olurlar ve öğretme öğrenme sürecinde öğrencilerin bu deneyimlerini daha fazla kullanmasını sağlarlar.

6. Öğrenme ve öğretme sürecinde kültürel açıdan duyarlı öğretim stratejileri kullanırlar. Eğitim programlarını öğrencilerin kişisel ve kültürel güçlerini ele alarak, farklı bakış açılarıyla inceleyerek, kapsayıcı bir sınıf ortamı oluştururlar.

Dolayısıyla öğretmen yetiştiren kurumların, eğitim süreçlerinde öğretmen adaylarına çok kültürlülüğü ve eşitlik kavramını, kültürün eğitim üzerindeki etkilerini anlayabilmeleri için klinik uygulamalar, alan uygulamaları ve dersler gibi farklı imkânlar sağlaması gerektiği söylenebilir (Başbay ve Kağnıcı, 2011).

Öğretmen adayları çok kültürlü eğitime ilişkin iyi bir eğitim almamaları halinde kültürel çeşitlilik konusunda zorlanacak ve farklı öğrencilere etkili bir eğitim sağlama konusunda sıkıntı yaşayacaklardır (Gay ve Howard, 2000). Nesilleri yetiştirmekle görevli öğretmenlerin demokratik olmaları, empati yapabilmeleri, farklı kültür, dil, din, etnik kökenlere sahip insanlara karşı saygılı ve hoşgörülü olmaları, eşitlik ve adalet anlayışına sahip olmaları farklı kültürel veya etnik kökenlere sahip olan öğrencilerin başarılı olabilmeleri için oldukça önemli görülmektedir (Kaya, 2014).