Kültürel Değerler, Liderliğe Duyulan Đhtiyaç ve Liderliğin Çalışan Sonuçlarına

Kültürler arası liderlik araştırmaları, hem liderlik araştırmaları açısından hem de kültürler arası örgütsel davranış araştırmaları açısından önemli araştırma alanını temsil etmektedir. Liderlik şimdiye kadar ki kültürler-arası araştırmalarda daha önce de vurgulandığı gibi çoğunlukla, boyutlar üzerinden ele alınmış ve belirli kültürel değerler ile etkili lider profilleri veya belirli kültürlerde etkili olan liderlik davranışları ortaya konulmuştur. Fakat günümüze kadarki kültürler arası liderlik araştırmalarında, liderliğin öneminin kültürel bağlama göre nasıl farklılaştığı üzerinde durulmamıştır. Lider aslında bir kişinin grubun üzerinde etkiye sahip olmasını bu sebeple de bir otorite figürünü temsil etmektedir. Öbür tarafta ise otorite kavramı kültürler arasında farklılaşan bir kavramdır (Hofstede, 1980). Bu sebeple de, bir liderin ve liderliğin, bireyler açısından önemi ve liderin bireysel çıktılara olan etkisi izleyicilerin kültürel değerlerine göre farklılaşabilecektir.

Yukarıdaki tartışmayı destekleyici olarak, bu konunun sistematik bir biçimde ele alınmasının gerekliliği daha önce yapılmış bu konudaki çalışmalarda da vurgulanmıştır (House ve diğerleri, 1997). House ve arkadaşları (1997) Globe araştırmasından liderliğe ilişkin elde edilen nitel verileri sunarken, orada birçok ülkenin liderliğe bakışlarını örneklemişlerdir. Bu ülkelerden, Hollandalıların liderliğe bakışında aslında bu araştırmanın amacı ile doğrudan ilişkili ve yapılmasını da destekleyici bir bulguya ulaşılmıştır. Bu araştırmada, Hollandalıların liderliğin değeri konusunda şüpheci olduklarını ve eşitlikçiliğe vurgu yaptıkları gözlemlenmiştir. Hollandalı çocuklar için babasının yönetici olmasının söylenilmek istenmeyen bir olgu olduğu ortaya koyulmuştur (House ve diğerleri, 1997). Bu gözlemler de bize, aslında liderliğin nasıl yapıldığının veya nasıl sergilendiğinin ötesinde zaten liderliğin kendisinin izleyicilerin sahip oldukları değerler ile ilişkili olduğunu göstermektedir.

Bu konudaki diğer araştırmaları da inceleyecek olursak, Globe (2004), Hofstede (1980) araştırmalarından çıkarılabilecek temel tartışmalarından birisi yine izleyicilerin

kültürel değerlerinin liderliğe olan ihtiyaçlarını farklılaştırdığı yönündedir. Bu araştırmaların temel bulguları bir takım kültürel değerlere sahip izleyici topluluğunun daha yakın bir yöneticilik öbür tarafta ise diğer bir takım kültürel değerlere sahip izleyicilerin de kendilerine daha fazla yetki ve sorumluluk yükleyen daha esnek bir liderlik tipi tercih ettikleri bulgulanmıştır (Hofstede, 1980; Globe, 2004). Bu bulgulardan da aslında genel olarak liderliğe duyulan ve liderin yön göstermesine duyulan ihtiyacın farklılaşabileceği çıkarılabilmektedir. Liderliğe duyulan ihtiyaç kavramı ise, izleyiciler açısından liderin, liderliğin ne ölçüde olumlu ve istenen bir olgu olarak karşılanacağını veya ne ölçüde istenmeyen bir durum olarak kabul edileceğini etkileyecektir (De Vries ve diğerleri, 2002). Eğer bireyler liderliğe ve liderlik fonksiyonuna ihtiyaç duymakta iseler otorite olarak lider kavramına daha fazla değer atfedeceklerdir. Eğer tam tersi bir biçimde liderliğe daha az ihtiyaç duymakta iseler bu sefer liderlik olgusu ve lider, bireyler açısından daha az önemli olabilecektir.

Bu bağlamda, kültürel değerler ve liderliğin önemi ilişkisini ele alacak olursak, kültürel değerler, toplumda yaşayan bireylerin ne ölçüde uyma davranışı göstereceklerini veya ne ölçüde kendi özerkliklerini isteyecekleri farklılaştıracaktır (Hofstede, 1980). Yine kültürel değerler konusunda yapılan çalışmalar, kültürel değerlerin o toplumun yönetsel yönlendirme ve desteğe duyduğu ihtiyacı da etkileyebilecektir. Bu sebeple de lidere ve liderliğe atfedilen değer ve önem ve liderin sonuçlara olan etkisi bireylerin kültürel değerlerine ve dolayısı ile de liderliğe duyduğu ihtiyaca göre farklılaşabilecektir.

Bu tartışmayı derinleştirecek olursak, kültürel değerlerin bireylerin ihtiyaç motivasyonu üzerindeki etkisi kültürel değerler ve kültürler arası farklılaşma konusunda çalışma yapan araştırmacılar tarafından vurgulanmıştır (Hofstede, 1980; Triandis, 1995; Triandis ve Suh, 2002; Sargut, 2001; Markus ve Kitayama, 1991; Schwartz, 1999). Öbür tarafta ise De Vries ve arkadaşlarının (1998; 2002) nezarete veya liderliğe duyulan ihtiyaç kavramları ve bu araştırmaca tanımlanan “görev yönelişli liderliğe duyulan ihtiyaç” kavramı aslında çok yakın bir biçimde kültürel araştırmalarda tartışılan özerklik yönelişlilik veya özerklik ihtiyacı (Schwartz, 1999; Deci ve arkadaşları, 2002) kavramı ile ters ilişkili bir kavramdır. Bir anlamda birey veya toplum ne ölçüde kendine nezaret edilmesini ve kendi yöneliminin başkası tarafından koordine edilmesini istiyor ise o ölçüde kendi özerkliğinden vazgeçiyor demektir. Kültürel değerler de bireylerin ne ölçüde

53

özerklik ihtiyacı olduğunun belirleyicisi olduğuna göre, kültürel değerler farklılaştıkça bireylerin görev yönelişli liderliğe duydukları ihtiyaç da farklılaşacaktır.

Benzer bir biçimde kültürler arası yazından, kültürel değerler bireylerin sosyal çevre ile ilişkiye duydukları ihtiyacı ve sosyal çevrenin desteğine duydukları ihtiyacı etkilediği çıkarılabilmektedir (bkz. Hofstede, 1980; 1984; Triandis, 1995; Triandis ve Suh, 2002). Bu sebeple liderin destekleyici ve ilişkisel davranışlarına duyulan ihtiyaç bireylerin kültürel değerlerine göre farklılaşabilecektir. Bir başka ifade ile bireylerin kültürel değerlerine göre ilişki yönelişli liderliğe duyulan ihtiyaç farklılaşacaktır.

Yol amaç kuramının liderliğin etkililiğine ilişkin, motivasyonun beklentiler kuramından yararlanarak öne sürdüğü temel önermesi, liderlik davranışının liderlik davranışına atfedilen değer ölçüsünde sonuçlara etki edeceğidir (House, 1971; House, 1996). Liderliğe duyulan ihtiyaç ise, De Vries ve diğerlerinin (2002) çerçevesi doğrultusunda, bireylerin liderin davranışlarına vereceği değeri ve liderliği ne ölçüde yararlı bir kavram olarak görüp görmediklerini etkileyecektir. Liderliğe duyulan ihtiyaç fazla ise liderlik davranışları çalışan sonuçları üzerinde daha etkili olacak, liderliğe duyulan ihtiyaç az ise veya düşük ise, liderlik davranışlarına daha az değer atfedileceği ve de liderlik davranışları daha az önemli olacağı için çalışan sonuçları üzerindeki etkisi de daha düşük olacaktır (De Vries ve diğerleri, 2002). Bu tartışmayı bu araştırma kapsamında oluşturulmuş liderliğe duyulan ihtiyaç kavramının boyutları içinde yapmak mümkün olacaktır. Görev yönelişli liderliğe duyulan ihtiyaç arttıkça liderlik davranışlarına atfedilen değer artacak, benzer bir biçimde ilişki yönelişli liderliğe duyulan ihtiyaç arttıkça da liderlik davranışlarına atfedilen değer artacaktır. Sonuç olarak da o liderlik davranışına duyulan ihtiyaç arttıkça liderlik davranışlarının çalışan sonuçlarına olan etkisi artacaktır.

Bu önerileri de kültürel değerler ile ilişkilendirecek olursak, kültürel değerlerde bireylerin ne ölçüde lidere veya bir otoritenin yönlendirmesine veya bir otoritenin destek ve ilgisine ihtiyaç duyacaklarını belirlemekte olduğu tartışılabilmektedir (Hofstede, 1980; 1984). Buradan hareketle, bir takım kültürel değerlere göre bireylerin genel olarak liderliğe duydukları ihtiyaç ve özellikli olarak da görev ve ilişki yönelişli liderliğe duydukları artacak veya azalacak ve bunun sonucu olarak da liderlik davranışları ile çalışan sonuçları arasındaki ilişki kuvvetlenecek veya zayıflayacaktır. Bir başka ifade ile kültürel değerler

liderliğe duyulan ihtiyaç vasıtası ile liderlik davranışları ve çalışan sonuçları arasındaki ilişkiyi biçimleyecektir. Bu kuramsal modelde tartışılan ilişki Şekil 1. de gösterilmiştir.

55 ŞEKĐL-1 Kuramsal Model

Liderlik Çalışan Sonuçları Đlişkisine, Đzleyicilerin Kültürel Değerlerinin Lidere Duyulan Đhtiyaç Aracılığı ile Biçimleyici Etkisi

LĐDERLĐK ÇALIŞAN SONUÇLARI

LĐDERLĐĞE DUYULAN ĐHTĐYAÇ BĐREYCĐLĐK-TOPLULUKÇULUK GÜÇ MESAFESĐ BELĐRSĐZLĐKTEN KAÇINMA ERĐLLĐK-DĐŞĐLĐK