Japon Yönetim Uygulamaları ve Yönetimde Z Teorisi

İkinci Dünya Savaşı’nın üzerinden çok geçmeden, dünya da, birçok sanayi dalına egemen olan Japonya’da, verimlilik ve üretim miktarı yıldan yıla hızla artarken, ABD (Amerika Birleşik Devletleri) ve Batı Avrupa ülkelerinde üretim artışı çok yavaş olmaktadır. Üstelik ABD fabrikaları sürekli yenilenmekte ve yeni teknolojilerle çalışmakta iken, Japonların makine ve aygıtları daha eski, ortalama yaşları daha yüksektir. Bu durum, Japon işçisinin sosyo-kültürel çalışma âdet ve alışkanlıkları ile çalışma ahlâk ve kurallarına bağlı olduğu kadar, batı ülkelerindeki yönetim biçiminden çok farklı bir yönetim biçimi ve uygulamalarına bağlı olmaktadır95.

Burada, Japon işletmelerinde, yönetsel anlamda uygulanan ve tüm dünyaya hızla yayılan, başarı sırrı haline gelmekte olan kurallar ele alınacak ve açıklanmaya çalışılacaktır.

Japonya’daki verimlilik, genel olarak yedi yönetim uygulaması altında incelenmektedir96:

1. Ömür Boyu İstihdam: Japon işletmelerinin en önemli özelliği ömür boyu

istihdamdır. Bu bakış açısı, hayat ile işin bütünleşmesine neden olmaktadır. Halbuki, batı ülkelerinde sosyal sigorta ve emeklilik güvencesi olduğundan, işgörenler kolayca başka işletmelere geçmekte, çok az sayıda kişi işe başladığı bir işletme de hayatını noktalayıp emekli olmaktadır97.

2. Yavaş Değerleme ve Terfi: Japonya’da bir kişi ne kadar zeki olursa olsun,

işe girdikten sonra belirli bir süre geçmedikçe terfi edememektedir98.

95 _{KIZILOK Taşkın, “Yönetim Yaklaşımları”, http://www.stockarchivesagency.com/Ders/39772-}

YOnetIm-YaklaSimlari.html, (11.02.2009).

96 _{KIZILOK Taşkın, “Yönetim Yaklaşımları”, http://www.stockarchivesagency.com/Ders/39772-}

YOnetIm-YaklaSimlari.html, (11.02.2009).

97

KIZILOK Taşkın, “Yönetim Yaklaşımları”, http://www.stockarchivesagency.com/Ders/39772- YOnetIm-YaklaSimlari.html, (11.02.2009).

98 _{KIZILOK Taşkın, “Yönetim Yaklaşımları”, http://www.stockarchivesagency.com/Ders/39772-}

3. Uzmanlaşmamış Mesleki Gelişme: Japonya'da yeni işe atanan bir kimse,

bir yıl boyunca işletmeyi bir bütün olarak tanıyabilmek için değişik görevleri ifa ederek, tüm servisleri dolaşmakta ve bilgi edinmektedir99.

4. Müşterek Karar Verme: Japonya'da bir işletmede önemli bir karar

alınacaksa eldeki en iyi veya en uygun görünen çözüm tarzı, görüş alınmak üzere yazılı bir öneri haline getirilmektedir. Hazırlanan öneri, belge halinde organizasyonun alt kademelerinden üst kademelerine doğru dolaştırılır. Her yönetici onayını ve kendine ait mührünü basarak diğer yöneticilere öneri belgesini iletir. Sonunda, öneri birçok kişinin onayından geçmiş olur100.

5. Müşterek Sorumluluk: Japonya'da hangi konudan kimin sorumlu

olduğunu açıkça belirlemek zordur. Çünkü, bir dizi görevler bir çalışma ekibinin ortak sorumluluğundadır. Kimin neden sorumlu olduğu, dışarıdan kolayca anlaşılmamaktadır. Ancak, onlar ekipteki herkesin görev ve sorumluluk alanlarını bilirler. Karar sorumluluğunun bir ekibe verilmesi ile beceriksiz veya yeteneksiz bir elemanın işleri aksatmasının da önüne geçilmiş olur101.

6. Örtülü Kontrol Mekanizmaları: Japonya'da çalışanlar, hep bir arada

bulundukları, müşterek karar verme ve icra etme yöntemlerinde mutlaka ekip halinde çalıştıkları için birbirlerini doğal olarak denetleyen üstü örtülü kontrol mekanizması geliştirilmiştir102.

7. Bütünlük Kavramı: Bu eğilimin temeli, sosyo-kültürel yapı ve

geleneklerden kaynaklanmaktadır. Yıllar süren feodal politik sistemden sonra hızla gelişmeye başlayan sanayileşme, şirketlerin işçi bulabilmek için fabrikalarını köylere yakın yerlere kurmalarına neden olmuştur. Böylece toplum, hızlı kentleşme ve büyük

99 _{KIZILOK Taşkın, “Yönetim Yaklaşımları”, http://www.stockarchivesagency.com/Ders/39772-}

YOnetIm-YaklaSimlari.html, (11.02.2009).

100 _{KIZILOK Taşkın, “Yönetim Yaklaşımları”, http://www.stockarchivesagency.com/Ders/39772-}

YOnetIm-YaklaSimlari.html, (11.02.2009).

101

KIZILOK Taşkın, “Yönetim Yaklaşımları”, http://www.stockarchivesagency.com/Ders/39772- YOnetIm-YaklaSimlari.html, (11.02.2009).

102 _{KIZILOK Taşkın, “Yönetim Yaklaşımları”, http://www.stockarchivesagency.com/Ders/39772-}

şehirlerde çocukları hayata hazırlamak için okullar, yurtlar, spor alanları yaptırmışlardır. Bundan dolayı, çalışanlarla sadece işe dayalı bir ilişki yerine daha köklü sosyal ilişkiler geliştirilmiştir. Çünkü, birey, işletmeyi kendi hayatının bir parçası olarak görmek zorundadır103.

Japon Yönetim uygulamalarının ardından, Amerikan toplumlarının değer yargılarını göz önünde bulundurarak, bu uygulamaların, Amerikan firmalarına uyarlanabileceği görüşü ile ortaya konan “Z Yönetim Yaklaşımı” doğmuştur.

William Ouchi, “Z Yönetim Teorisi” adını taşıyan kitabında önce kendine özgü ve katılmalı bir yaklaşım olan Japon yönetim uygulamalarını açıkladıktan sonra bu yönetim biçimini Amerikan tarzına nasıl uyarlayabileceğini de izah etmiştir. Bunu yaparken, bazı başarılı Amerikan firmalarından örnekler vererek Z yönetim yaklaşımını açıklamış ve Amerikan işletme yöneticileri isterse, Z yaklaşımını kullanarak Japonların en büyük silahı olan başarılı yönetim tarzlarını kendi firmalarına uygulayabileceklerini ifade etmiştir104.

Z tipi yönetimde, Japon yönetimindeki gibi hayat boyu istihdam olmasa da uzun dönem istihdam imkânları mevcuttur. Yani, işletmeler isterlerse, bünyelerinde çalışan insanları emekli olana kadar tutabilmektedirler. Bu firmanın çevresel prestij ve başarısına ve uyguladığı başarılı personel politikasına bağlıdır. Z tipi yönetim tarzında, bireysel kararlar yerine Japon işletmelerinde olduğu gibi oluşturulan proje grupları ile önemli konularda, katılmalı yönetim tarzı benimsenebilmektedir. Bu yönetim biçiminde Japon yönetim tarzında olduğu gibi en kıdemsizlerden kıdemlilere doğru bir çalışma, dosya hazırlama ve karar verme şekli benimsenebilmektedir. Yalnız ABD'de işletmeler "ben" kültürüne sahip oldukları için başarı veya başarısızlık hallerinde departman yöneticileri ile proje takımı yöneticileri sorumlu tutulmaktadırlar. Yavaş değerleme ve terfi, bugün başarılı birçok ABD şirketlerinde uygulanmaktadır. Belirli kademelere ulaşabilmek için belli

103

KIZILOK Taşkın, “Yönetim Yaklaşımları”, http://www.stockarchivesagency.com/Ders/39772- YOnetIm-YaklaSimlari.html, (11.02.2009).

104 _{“Yönetim Biliminin Doğuşu ve Tarihi Gelişimi”, http://www.edubilim.com/ana/odev-}

bir kıdeme sahip olmak gereklidir. ABD tarzına uyarlanmış Z tipi yönetim biçiminde, açık ofis sistemleri kurulması ile kapalı ve biçimsel olmayan, kontrol sistemleri uygulanabilmektedir. Ancak Amerikalılar, alışageldikleri devamlı kontrolü, performans değerleme sistemleri ve benzeri yöntemlerle açık biçimselleştirilmiş ölçümlerden vazgeçmemekte, iki sistemi birden kullanma yoluna gitmektedirler. Z tipi yönetim biçiminde de yatay ve dikey rotasyon sistemi uygulanmaktadır. Ancak bu Japonlarda olduğu gibi tüm departmanlar arasında uygulanmaktan çok teknik departmanlar, örneğin; üretim, araştırma-geliştirme ve teknik bakım ve onarım kendi aralarında, yine; pazarlama, muhasebe, fınans, personel departmanları da kendi aralarında rotasyon uygulamaları yaparak orta ölçüde uzmanlık uygulamaları ve terfi sistemlerini kullanmaktadır. Z yaklaşımında, çalışan personel, Japon yönetim sistemlerinde olduğu gibi tüm çevre bağımlılıkları ve ailesi ile birlikte ele alınmaktadır. Böylece, çalışanların bir başına ve özgür olma duyguları yenilemekte, işletmeye ait olma duygusu güçlendirilmektedir. Bu şekilde çalışanın katılımcılığı, yaratıcılığı güçlenen, firmayı benimseme duygusu ile daha verimli kılındığı söylenebilir105.

105 _{“Yönetim Biliminin Doğuşu ve Tarihi Gelişimi”, http://www.edubilim.com/ana/odev-}

Tablo 4: Japon ve Amerikan Toplumlarının Temel Değer Yargıları Açısından Karşılaştırılması106

.

TOPLUMUN TEMEL DEĞER YARGILARI

Japon Toplumunun Değer Yargıları Amerikan Toplumumun Değer

Yargıları

* Müştereklik

*Nitelik ve yetenekler toplumdan kaynaklanır

* Bireysel maksimizasyon iyi değildir * Yaşlıya hürmet anlayışı kabul edilir * Homojenlik

* Kapalı değerleme * "Biz" kültürü

* Bireysellik

*Nitelik ve yetenekler bireyden kaynaklanır

* Bireysel maksimizasyon iyidir * Gence hürmet

* Heterojenlik

* Yasal ve kuralcı toplum * “Ben" kültürü