15 ARALIK 2005 SEÇİMLERİ TABLOSU
Parti Oy Birleşik Irak İttifakı 5.021.137 %41.1 128 Şii Abdülaziz el-Hekim
İbrahim Caferi Mukteda es-Sadr
Kürt İttifakı 2.642.172 %21.6 53 Kürt Celal Talabani
Mesud Barzani Irak Uyum (Tevafuk)
Cephesi 1.840.216 %15.0 44 Sünni Adnan el-Duleymi
Tarık el-Haşimi Halef el-Ulayyan
Ulusal Irak Listesi 977.325 %8.01 25 Iyad Allavi
Gazi el-Yaver Irak Ulusal Diyalog Cephesi 499.963 %4.1 11 Sünni Salih el-Mutlak
Kürdistan İslami Birliği 157.668 %1.29 5 Kürt Selahaddin Muhammed
Bahaddin Uzlaşma ve Özgürlük Bloğu 129.847 %1.06 3 Sünni Mişan el-Ceburi
Risaliyun 145.028 %1.18 2 Şii Şeyh Abdulhadi el-Derreci
Irak Türkmen Cephesi 87.993 %0.72 1 Türkmen Sadettin Ergeç
Mithat el-Alusi
Irak Milleti Listesi 32.245 %0.26 1 Sünni Mithat el-Alusi
Reform ve İlerleme için
Yezidi Hareketi 21.908 %0.17 1 Yezidi Emin Farhan Cicu
Mezopotamya-Rafideyn
Listesi 47.263 %0.38 1 Asuri Yonadem Kanna
TABLO-99
Oy kullanma ve bölgesel oy oranları değerlendirildiğinde, seçim sonuçlarının Irak’ın etnik ve sekter yapısını yansıttığı söylenebilir. Etnik-sekter kimliklere göre oy verme eğilimi mevcut durumda anlamlı olmasına rağmen, Irak’ta gelecekte sağlanması düşünülen siyasi istikrar ve demokratik düzen konusunda soru işaretleri de barındırmaktadır. Etnik-sekter bir aidiyeti olmayan partiler seçimlerde hayal kırıklığına uğramışlardır.
9 “IECI Announces Certified Results of the Council of Representatives Elections” (Independent Electoral Commission of Iraq, 10 February 2006) Irak’taki siyasi gruplar hakkında bilgi için bakınız: “Guide to Iraqi Political Parties”
http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/4511450.stm
Sonuçları yukarıdaki tablolarda görülen seçimler sonrasında oluşan dengeler Irak siyasetinin gelecekteki yönelimi açısından da anlamlıdır. Irak’ta uzun zamandır ilk defa demokratik bir ortamda yapılan seçimlerde Şii Araplar oy çoğunluğunu alarak ülkenin geleceğine damgalarını vurdular. Üçüncü bölümde tartışılacağı üzere, Irak’taki bu yeni durumun Ortadoğu’daki siyasi dengeler bakımından da ilginç sonuçları olacaktır.
Irak’ta 2005 yılı boyunca yapılan iki seçim ve bir referandumun katılım oranları sürekli bir artış göstermiştir. Bu bağlamda, eyalet bazındaki oranlar incelendiğinde, Sünni Arapların katılımındaki ciddi fark dikkat çekicidir.
DEMOKRATİK SÜRECE KATILIM Kullanılan
Oy Toplam
Seçmen Katılım Yüzdesi
30 OCAK 2005 SEÇİMİ 8.456.266 (tahmini)
14.000.000 %58.0 15 EKİM 2005 REFERANDUMU 9.852.291 15.568.702 %63.28
15 ARALIK 2005 SEÇİMİ 12.396.631 15.568.702 %79.60
TABLO-1010
EYALETLER BAZINDA SEÇİMLERE KATILIM
Eyalet 30 Ocak
Seçimleri 15 Aralık
Seçimleri Etnik-Sekter
10 Bakınız dipnotlar 8-9 ve “Referandum Results” (Independent Electoral Commission of Iraq, 25 October 2005).
11 “Graphics: The Iraqi election Results” (The New York Times, http://www.nytimes.com/
2006/01/21/international/20060121_IRAQELECTION_GRAPHIC.html)
Irak’taki siyasi sürecin sorunlarından en önemlisi ve bugünkü istikrarsızlığı arttırarak geleceğe yönelik olumsuz senaryoları kamçılayan faktör etnik-sekter siyaset olgusudur.
Irak’ta Saddam Hüseyin rejiminin yıkılmasından sonraki süreçte etnik-sekter kimlikler ön plana çıkmış ve bu kimlikler üzerinden yürüyen bir siyaset başat hale gelmiştir. Bazıları etnik-sekter kopuşun zannedildiği kadar yoğun olmadığını, yüzeydeki süreçlerin geri döndürülebileceğini ve Şii Araplar ile Sünni Araplar arasındaki sorunun Kürtlerle olduğu gibi ayrı bir kimlik-milliyetçilik sorunu değil, siyasi bir iktidar mücadelesi olduğunu da iddia etmektedirler. Ancak şu anda Irak’ta siyaset, etnik-sekter kimliklerini öne çıkaran siyasi aktörlerin elindedir. Ülkeye dönen sürgündeki politikacıların siyasetteki ağırlığı ve süregelen şiddet buna imkân verdiği gibi, Saddam Hüseyin’in özellikle 1991’den beri uyguladığı politikaların da bu sonuçta payı büyüktür. Amerikalı yetkililer de işgalin başından beri siyasi pozisyonları etnik-sekter çizgide dağıtmışlardır. Halkla yapılan mülakatlarda, karma evlilikler gibi nedenlerle, sekter farklılıkların zannedildiği kadar büyük olmadığı, ancak süregelen şiddetin sekter doğası nedeniyle bu ayrılıkların her geçen gün arttığı gözlemlenmektedir. Arap aşiretlerinde de Türkmenler arasında da hem Sünniler hem de Şiiler vardır. Fakat yaşanan şiddet sarmalı etnik-sekter kimlikleri belirginleştirmektedir. Güvenlik güçlerindeki Şii Arap ve Kürtlerin Sünni Araplara karşı kullanılması da bu kimliklerin derinleşme sürecini hızlandırmaktadır. Özellikle karma nüfuslu eyaletlerde yaşanan etnik-sekter şiddet telafisi zor zararlara yol açmaktadır.
ETNİK-SEKTER KATILIM ORANI
Eyaletler
(Etnik-Sekter) 30 Ocak 2005
Seçimleri 15 Ekim 2005 Referandumu Evet
Oranı %
15 Aralık 2005 Seçimleri
Şii Eyaletler12 %68.5 %96.55 %70.2
Sünni Eyaletler13 %21.0 %24.1 %85.3
Kürt eyaletler14 %85.3 %99.15 %89.3
Karışık Eyaletler15 %45.3 %61.84 %73.3
TABLO-1216
12 Babil, Basra, Kerbela, Maysan, Mutana, Necef, Kadisiye, Tikar, Vasit.
13 Anbar, Selahaddin, Diyala.
14 Dohuk, Erbil, Süleymaniye.
15 Bağdat, Tamim[Kerkük], Ninevah [Musul].
16 Bakınız: Dipnot 11.
Gerçekleşen iki seçim ve bir referanduma ve yaşanan diğer gelişmelere bakarak, artık etnik-sekter siyasetten geriye dönüşün neredeyse imkânsız olduğu söylenebilir. Halkın “Irak-Arap milliyetçiliği” kimliği altında buluşması artık mümkün gözükmemektedir. Yeni anayasada öngörülen federal sistemin boyutları etnik-sekter siyaset çizgisini daha da kalınlaştıracaktır. İleride bu problem kendisini hem partilerin ve hükümetlerin oluşumlarında, hem de ordu ve diğer güvenlik güçlerinin teşekkülünde daha çok gösterecektir. Siyasette etnik-sekter çizgilerin derinleşmesi uzun vadede sadece Irak’ın değil, bölgenin de kalıcı bir istikrara kavuşmasını engelleyecek bir potansiyele sahiptir.
ETNİK-SEKTER OY DAĞILIMI
30 Ocak 2005 Seçimleri 15 Aralık 2005 Seçimleri Partiler
(Etnik-Sekter) Oy Oranı Milletvekili
Sayısı Oy Oranı Milletvekili Sayısı
Şii Partiler17 %49.53 145 %42.28 130
Sünni Partiler18 %0.36 1 %20.42 59
Kürt Partileri19 %26.45 77 %22.89 58
Etnik-Sekter Özelliği
Olmayan Partiler20 %16.87 48 %8.01 25
Diğer21 %0.43 1 %0.55 2
Irak Türkmen Cephesi %1.11 3 %0.72 1
TABLO-1322
17 Birleşik Irak İttifakı, Risaliyun, Ulusal Bağımsız Kadro ve Elitler, Irak İslami Eylem Organizasyonu.
18 Irak Uyum (Tevafuk) Cephesi, Irak Ulusal Diyalog Cephesi, Uzlaşma ve Özgürlük Bloğu, Mithat el-Alusi Irak Milleti Listesi.
19 Kürt İttifakı, Kürdistan İslami Birliği, Kürdistan İslami Grubu.
20 Ulusal Irak Listesi, Iraklılar, Ulusal Demokratik İttifak, Halkın Birliği.
21 Mezopotamya-Rafideyn Listesi, Reform ve İlerleme için Yezidi Hareketi.
22 Bakınız: Dipnot 8-9.