(Bu sözlükçe INTOSAI Denetim Standartlarından yararlanılarak hazırlanmıştır.) Anayasal
Bir ülkenin temel yasası ve onun onay ve yetki verdi-ği bir konu.
Her hangi bir dış müdahale ve yönlendirme maruz kalmadan yüksek denetim kurumunun denetim göre-vini ve yetkisini uygun olarak yerine getirmesi ve kul-lanması.
Bir konunun "birinci derecede önemli" olması için, iş-lemin idare hesap üzerindeki etkisinin kişileri yanılta-cak ölçüde büyük olması gereklidir.
Bulgular denetim amaçlarına ulaşmak üzere denetçi tarafından toplanan spesific kanıtlardır. Sonuçlar, bu bulgulardan, denetçi tarafından analiz edilen açıkla-malardır. Tavsiyeler denetim amaçları ilgili olarak de-netçi tarafından önerilen hareket tarzıdır.
Denetçinin hedefine, sistematik olarak ulaşmasını sağlayan denetimin planlanması, nezaret ve idaresini;
yeterli, uygun ve makul kanıtların toplanmasını; iç kontrolların değerlendirilmesi ve incelenmesini kapsa-yan çerçeve.
Denetimin hedefinin ve hangi sorulara cevap vermesi gerektiğinin belirtilmesi.
Anayasa ve/veya yasalar tarafından yüksek denetim kurumuna tevdi edilen denetleme yetkisi, sorumluluğu ve görevi ile denetimin zamanını ve tabi olacak kuru-mu seçme hakkı.
187
1NT0SA1 Denetim Standartlarına İlişkin Avrupa Uygulama Rehberleri
Denetim Kanıtı (Audit Evidence)
Denetim Prosedürleri (Audit Procedures)
Denetim Standartları (Auditing Standards)
Denetimin Kapsamı (Audit Scope)
Denetlenen Birim (Audited Entity)
Denetçinin veya yüksek denetim kurumunun vardığı kanaat, sonuç veya düzenlediği raporlara temel ve destek olan bilgi.
Bu kanıt:
YETERLİ ("Competent") Nicel olarak yeterli ve so-nuca ulaştıncı mahiyette ve nitel olarak güven sağla-yaak ölçüde tarafsız;
UYGUN ("Relevant") Denetimin hedefine uygun;
RASYONEL ("Reasonable") Bilginin, elde edilme, maliyeti (iktisadiliği) denetçi veya yüksek denetim kurumunun ulaşmak istediği hedefe uygun olmalıdır.
Belli durumlarda denetim kanıtı toplamaya yönelik söz konusu duruma özgü faaliyet ve aşamalar.
Denetim standartları, denetçiye denetim hedefine ulaşmak için uygulayacağı denetim aşamalarının ve prosedürlerinin kapsamını tayin etmede yardımcı ola-cak (bağlayıcılık açısından en düşük değerdeki) öl-çütler olup "Temel Önermeler", "Genel Standartlar",
"Çalışma Standartları" ile "Raporlama Standartları'nı"
kapsar.
Denetimin konusu ve sınırları.
Yüksek denetim kurumunun denetimine tabi örgüt, program, faaliyet veya işlev.
INTOSAI Denetim Standartlarına İlişkin Avrupa Uygulama Rehberleri
Düzenlilik Denetim (Regularity Audit)
Etkinlik (Effectiveness)
Finansal Sistemler (Financial Systems)
Genel Standartlar (General Standards)
Hesap veren birimlerin finansal kayıtlarının incelen-mesini ve değerlendirilmesi, finansal tabloları hak-kında görüş bildirilmesini kapsayacak şekilde finan-sal hesap verme sorumluluklarına doğrulanması; bir bütün olarak kamu idaresinin finansal hesap verme sorumluluğunun doğrulanması; finansal sistemlerin ve işlemlerin mevcut yasal dayanaklara ve kurallara uygunluğun değerlendirilmesini kapsayacak biçimde denetlenmesi; iç kontrol ve iç denetim fonksiyonları-nın denetlenmesi; denetlenen birim bünyesinde alınan idari kararların iyi yönetim ve davranış kurallarına uygunluğunun denetlenmesi; yüksek denetim kuru-munun açıklanmasını gerekli bulduğu ve denetimden kaynaklanan veya denetimle ilgili başka konuların ra-porlanması.
Bir faaliyetten beklenilen etki ile bu faaliyetten elde edilen etki arasındaki ilişki.
Finansal işlemlerle ilgili güvenilir bilgilerin hazırlan-masına, kaydedilmesine ve raporlanmasına yönelik prosedürler.
Çalışma ve Raporlama Standartları ile ilgili görevleri etkili, verimli ve yeterli bir biçimde yerine getirebil-mesi için denetçinin sahip olması istenen nitelik, uz-manlık, gerekli bağımsızlık, tarafsızlık ve özenlilik gibi vasıflar.
189
INTOSAI Denetim Standartlarına İlişkin Avrupa Uygulama Rehberleri
Planlamaya, kanıt toplanmasına ve onun değerlendi-rilmesine, görüşlerin ve kararların şekillendirilmesine ve tavsiyelerde bulunulmasına gösterilen özen de da-hil olmak üzere yetişmiş bir denetçinin denetim göre-vinin karmaşıklığını göz önüne alarak kendisinden uygulanması beklenen gerekli özen ve beceri öğesi.
Finansal veya düzenlilik denetimi sonucunda bir dizi muhasebe ve finansal verilere dayalı olarak denetçi-nin vardığı yazılı sonuç (rapor).
Ulaşılması gereken denetim hedefi ile bu hedefe ulaş-mada yararlanılan işlem, usul (prosedür) ve deneyler arasında yeterli ve etkili bir bağlantı sağlanıp sağlan-madığının her aşamadaki kontrolü, yönetilmesi ve ne-zaret edilmesi.
Yönetim uygulama ve kontrollerinin verimliliği, et-kinliği ve iktisadiliği konusunda yönetime tavsiyede bulunmak amacıyla, idari faaliyetleri de kapsayan tüm işlemlerin sistematik ve bağımsız olarak gözden geçirilmesi ve değerlendirilmesidir. İç denetim özel-likleri açısından dış denetime benzerlik gösterir ancak sorumlu oldukları yönetim kademesinin direktifleri yönünde yürütülür.
Denetlenen birimin faaliyetini kurallara uygun, ve-rimli, etkin ve tutumlu bir biçimde yürütülmesine, yö-netim politikalarına bağlılığın sürdürülmesine, varlık-ların ve kaynakvarlık-ların korunmasına, muhasebe kayıtla-rının doğruluğunun ve eksikliğinin sağlanmasına ve finansal ve yönetsel bilgilerin vaktinde ve güvenilir biçimde üretilmesine yardımcı olmak üzere yönetim-ce kurumsal hedefler doğrultusunda oluşturulan orga-nizasyon yapısı, metotlar, prosedürler ve iç denetimi kapsayan finansal ve diğer kontrol sistemlerinin bütü-nü.
INTOSAI Denetim Standartlarına İlişkin Avrupa Uygulama Rehberleri
Yasaları uygulayan idari bölüm.
İhtiyaç duyulan idari kararların alınmasına, mümkün olan azami ekonomik ve idari verimliliğin gerçekleş-tirilmesine ve finansal konularda ilgili olsun ya da ol-masın idari politikaların uygulanol-masına olanak sağ-layan idari prosedürlerle ilgili ve iç kontrol sistemi-nin ayrılmaz bir parçası olan bütün işlemler.
Birimin muhasebe hedeflerinin gerçekleşmesi ile ilgi-li genel iç kontrol sisteminin parçası olarak düşünülen bütün işlemler. Muhasebeyle ve finansal politikalar ve prosedürlerle uygunluğu, birimin kaynaklarının korunmasını ve güvenilir finansal raporların hazırlan-masını içerir.
Genel olarak bir konu hakkındaki bilginin finansal tabloların veya performans denetim raporunun kulla-nıcısını etkileme olasılığı bulunuyorsa, o konunun önemli olduğuna karar verilebilir. Önemlilik genellik-le, miktar bakımından değerlendirilmekle birlikte, bir kalemin veya bir grup kalemin bünyesel niteliği ve özelliği de önemli bir konu olmasına neden olabilir.
Örneğin; ilgili miktara bakılmaksızın bir yasanın ve-ya başka bir düzenlemenin ayrı bir biçimde açıklan-masının gerektirdiği durumlar. Miktar veya nitelik iti-bariyle önemliliğin yanı şıra bir konu onu meydana getiren bağlam nedeniyle önemli olabilir. Örneğin;
belirli bir hesap aracılığıyla genel durumla ilgili bir kalem toplamın bir parçası olarak dikkate alınır; baş-ka bir deyişle, önceki yılların miktarları ile bağlantı kurulmak suretiyle şekillendirilir. Denetçinin deneti-me yönelik alanın ve deneti-meselenin seçimini, denetim testlerinin ve prosedürlerinin niteliğini, süresini ve kapsamını göz önünde bulundurarak karar vermesin-de, denetim kanıtının önemli bir payı bulunur.
191
INTOSAİ Denetim Standartlarına İlişkin Avrupa Uygulama Rehberleri Organizati-on of Supreme Audit Ins-titutions- INTOSAİ)
Denetim hedeflerinin tanımlanması, politikalarının oluşturulması ve bu hedeflere ulaşmak için gerekli usul ve deney (test)lerin kapsamı, çapı, zamanlaması ile doğasının belirlenmesi işlemi.
Denetlenen birimin görevlerini yerine getirirken kay-naklarım verimli, etkin ve tutumlu bir biçimde kulla-nılıp kullanmadığının denetimi (VET denetimi).
Bir fınansal ya da düzenlilik denetiminin sonucu ola-rak bir dizi finansal tablo hakkında denetçinin yazılı görüşü veya bip performans denetiminin sonucu ile il-gili denetçi bulguları.
Denetçi raporunun biçimi ve içeriği hakkında tavsi-yeleri kapsayan ve denetim sonuçlarını raporlamak üzere denetçiye yönelik bir çerçeve.
Denetim standartlarının gelişmesine yönelik genel çerçevenin temsil ettiği temel varsayımlar, tutarlı il-keler, mantıklı prensipler ve koşullar.
Bir faaliyetin yürütülmesinde, işin niteliğinin düşü-rülmemesi şartıyla, kullanılan kaynakların maliyeti-nin asgariye indirilmesi.
Kamu mali denetimi alanında yüksek denetim ku-rumları arasında bilgi, düşünce ve deneyim alışverişi-ni geliştirmeyi amaçlayan uluslararası ve bağımsız bir örgüt.