1897 tarihli askerî reformla Suriye ve Irak yöresi haricinde kalan topraklarda ıslah faaliyetlerinin başlıca dayanağı haline getirilmesi öngörülen askerî çiftlikler, buralarda istihdam edilmek üzere temin edilen kıymetli damızlıklara ve geliştirilmeleri yönündeki iradeye karşın II. Meşrutiyet’in ilanı akabinde alınan dikkat çekici bir kararla Maliye Nezareti idaresine geçirilmişlerdir. Aral’a183 göre, alınan bu menfi kararda dönemin Maliye Nazırı Cavit Bey’in
önemli bir etkisi vardır. Maliye Nezareti’nin telkin ve uyarıları sonucunda haralar idaresinin devlete gereksiz masraf teşkil ettiğine kanaat getiren dönemin hükümeti, hazinenin bu masraftan kurtarılması için teşkilatın lağvına ve askerî çiftliklerle bunlar üzerinde kurulmuş haraların hazine arazisine dâhil edilmesine karar vermiştir. Yine bu kararın bir uzantısı olarak buralarda bulunan kıymetli damızlık kadroları tasfiye edilmiş ve hazineye bu yolla da gelir temin edilmesine çalışılmıştır.184
Askerî çiftliklerin Maliye’ye devri, ordu cephesinde tepkiyle karşılanan bir karar olmuştur. Özellikle 1909 yılı başlarından itibaren çiftlik hayvanlarının satılmaya başlanmasıyla birlikte, Harbiye Nezareti harekete geçerek uzun yıllar boyunca askere nitelikli hayvan yetiştirilmesi için ordunun temel ıslah ve üretim kurumları olarak şekillendirilmesine çalışılan çiftliklerin idamesi için çetin bir mücadele süreci başlatmıştır. Bir taraftan Sadaret’e arz olunan tezkerelerle çiftliklerin yetiştiricilik faaliyetleri için arz ettiği önem ve damızlıkların tasfiyesinin sakıncası gösterilmeye çalışılmış, diğer yandan çiftlik arazilerinden bir kısmının ayrılarak süvari ile koşum hayvanı yetiştirilmek üzere buralarda haraların yeniden kurulması talep edilmiştir.185 Ancak askerî çiftlikler aynı devrede, yaygınlaştırılmasına çalışılan damızlık
depoları için Ziraat Nezareti’nin de talepleri konusu olduğundan,186 diğer yandan Maliye
Nezareti çiftlikleri önemli bir gelir kaynağı olarak görüp elden çıkarmak istemediğinden, Harbiye Nezareti’nin girişimleri uzun müddet olumlu bir sonuca ulaşamamıştır.
Çiftliklerin tasarrufu konusundaki artan talepler ve ıslah faaliyetlerindeki önemine ilişkin gerek Harbiye gerekse Ziraat Nezaretlerinden gelen uyarılar, 1911 yılı başlarında hükümeti
183 Aral, age., s.38.
184 Şubat 1909 tarihine ait bir arşiv kaydından anlaşıldığı kadarıyla, demirbaş eşya ve hayvan mevcudu ile birlikte Maliye Nezareti idaresine devredilmiş olan askerî çiftliklerin ne suretle idare olunacakları hakkında bu tarihte henüz bir karara varılmamıştır. BOA.DH.MKT. 2745/44. Bununla birlikte kararın kısa sürede netleştiği görülmektedir. Zira Sadaret’ten Maliye Nezareti’ne yapılan 4 Nisan 1909 tarihli bir tebligatta Çifteler Çiftliği hayvanlarının mümkün olursa toptan bir surette, olmazsa perakende halde elden çıkarılması bldirilmiştir. BOA.BEO. 3530/264693. Tasfiye işlemi yalnız askerî çiftlikleri konu almamıştır. Bu dönemde Istabl-ı Âmire’nin damızlık değeri yüksek birçok aygırı da Bulgaristan’a satılmıştır. Said, age., s.11.
185 BOA.BEO. 3502/262577, BOA.BEO. 3671/275288. 186 BOA.BEO. 3692/276888.
askerî çiftlikat-ı hümâyûn konusunu bir kez daha gözden geçirmeye sevk etmiştir. Sadaret, niteliklerine uygun bir karar verilebilmesi için askerî çiftlikler sorununun çözümünü Şurayı Devlet’e havale etmiştir.187
Şurayı Devlet ile Maliye, Harbiye ve Ziraat Nezaretleri arasındaki yazışmaları gösteren çok sayıdaki arşiv kaydı incelendiğinde askerî çiftliklerin idare ve tasarruf şeklini belirleyen kararların uzun bir müzakere süreci sonrasında ortaya çıktığı görülmektedir.188 Bu süreçte
Maliye Nezareti çiftliklerin 1908 öncesi dönemde olduğu üzere haralar şeklinde teşkilatlandırılması yönündeki askerî talebe şiddetle karşı çıkmıştır.189 Söz konusu işletmelerin
Osmanlı Devleti’nin 7.500.000 dönümlük son derece verimli toprakları üzerine kurulmuş olduğuna işaret eden Nezaret yetkilileri, haralar idaresindense bunların muhacir iskanı ile imarının sağlanmasını gerekli bulmuşlardır. Ordu hayvanlarının temini konusunun çözümünün devlet eliyle işletilecek kurumlarda aranamayacağı anlayışına dayanan bu görüşe göre mevcut sorun ancak yerli yetiştiricinin katılımı ile çözümlenebilecek bir sorundur. Ziraat Nezareti tarafından geliştirilmesine çalışılan damızlık depoları da sorunun çözümünde takip edilecek en uygun yöntemdir.190 Maliye Nezareti’nin devlet eliyle işletilecek haralara karşı olan bu katı
tutumuna karşın, takip eden süreçte numune bir haranın gerekliliği konusunda bir uzlaşma sağlanabilmiştir. Söz konusu uzlaşmanın ortaya çıkışında, Maliye Nezareti’nin gerek askerî gerekse mülki cephedeki ıslah faaliyetlerine örnek oluşturacak bir işletmenin gerekliliğine olumlu bakması önemli bir etkendir. Çünkü bu tarihlerde Avrupa’da kusursuz işleyen örnekleri görülen ve ıslah kaidelerinin çağın ihtiyaçlarına göre şekillenmesinde önemli bir görevi olan özel haralar Osmanlı topraklarında mevcut değildir. Bu nedenle numune bir işletmenin varlığı
187 BOA.BEO. 3671/275288, .
188 BOA.BEO. 3676/275695, BOA.BEO. 3689/276665, BOA.BEO. 3843/288154.
189 Maliye Nezareti, devletin kendi hesabına hara işletmesini, hazine açısından büyük bir külfet teşkil ettiği gerekçesiyle sakıncalı bulmuştur. Buna göre devletin ıslah faaliyetlerindeki rolü bu türden kurumları doğrudan kendi eliyle işletmeye çalışmasındansa, Avrupa’daki örneklerinde olduğu üzere özel işletmelere bırakması, çeşitli teşvik unsurlarını harekete geçirerek söz konusu işletmeleri desteklemesi olmalıdır. Bu nedenle II. Meşrutiyet öncesinde askerî çiftliklerde yapılan üretim ve ıslah faaliyetleri bir başarısızlık olarak değerlendirilmiştir. Büyük masraflarla açılan çiftliklerin ordunun hayvan temini sorununu çözememiş olmasının kabullenilemeyecek bir durum olduğuna işaret eden Nezaret yetkilileri, Ziraat Nezareti tarafından yaygınlaştırılmasına çalışılan damızlık depolar usulünün, yerli yetiştiriciyi de ıslah etkinliklerine dâhil etmesi ve devletin bu alandaki yükünü fazlasıyla hafifletmesi dolayısıyla daha uygun bir yöntem olarak görmüşlerdir. Eğer bu yöntem (at koşuları, sergiler düzenlenmesi, nakdî ödül verilmesi gibi) çeşitli teşvik unsurları harekete geçirilerek yürütülürse ve devlet ahalinin yetiştirdiği hayvanların kıymeti nispetinde bir fiyatla satın alınmasını sağlayabilirse, ordunun hayvan temini sorunu devletin kendi hesabına işleteceği haralar idaresine ihtiyaç duyulmaksızın çözümlenmiş olacaktır. Maliye Nezareti’nin bu noktada işaret ettiği ve geliştirilmesini salık verdiği iki örgütlenmenin aygır depoları ile Harbiye Nezareti bünyesinde teşkilatlandırılmaya çalışılan remont örgütlenmesi olduğu açıkça görülmektedir. BOA.BEO. 3875/290553.
bir zorunluluk olarak görülmüş ve buna Maliye Nezareti de onay verilmiştir. Açılacak örnek işletmenin de Çifteler arazisinde olmasına karar verilmiştir.191
Maliye ve Harbiye Nezaretleri arasında sağlanan söz konusu mutabakata karşın numune harası kararı Çifteler’le sınırlı bir proje olarak kalmamıştır. İlgili kararın Harbiye ve Ziraat Nezaretleri’ne tebliğinin hemen ardından Harbiye Nezareti uygulamanın yalnız Çifteler’de yapılmasının yeterli olmayacağı gerekçesiyle Sultansuyu ve Çukurova Çiftlikleri’ni de talep etmiştir.192 Buralarda Çifteler örneğinden hareketle destekleyici nitelikte haralar açılması öngörülmüştür. Böylece askerî çiftlikler konusu yeni bir boyut kazanmıştır.
Ordunun, Sultansuyu ve Çukurova Çiftlikleri’ni talebiyle birlikte yeni bir aşamaya ulaşan askerî çiftlikler sorunu, takip eden süreçte Harbiye ve Ziraat Nezaretleri’nin kendi bünyelerinde oluşturdukları ve uzmanlardan meydana gelen kurullar tarafından uzun uzadıya müzakere edilmiştir.193 Çözüm arayışına bir son verecek karar ise Süvari Dairesi Reisi başkanlığında
toplanan ve Harbiye ile Ziraat Nezareti uzmanlarının bir arada bulunduğu karma bir komisyon tarafından verilmiştir.194 Askerî çiftlikler sorununun büyük ölçüde çözümlenmesini sağlayan
karma komisyon kararlarına göre, Harbiye Nezareti çiftlik arazilerinin bir kısmında açılacak remont depoları ile ordu için tay besleyip terbiye edecek, Ziraat Nezareti ise kendi payına ayrılacak arazide haralar teşkil ederek yerli hayvanların ıslahına çalışacaktır.195 Islah ve üretim
alanlarının ayrıştırılması ve ilgili nezaretlerin sorumluluğuna verilmesi olarak değerlendirilebilecek bu esaslar, Meclis-i Vükelâ tarafından 17 Nisan 1912 tarihinde onaylanmıştır.196 Önemli bir yönünü de Harbiye Nezareti’nin girişimleri ile ortaya çıkan bir
proje olmasına karşın haraların açılması ve idaresinin Ziraat Nezareti sorumluluğuna bırakılması oluşturmuştur.
Vükelâ Meclisi’nin konuya ilişkin mazbatası, uygulamanın ayrıntıları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Remont depolarına dair hükümlerinden anlaşıldığı kadarıyla söz konusu depolar 500 tayın bakım ve terbiyesine müsait bir kapasitede tasarlanmışlardır. Harbiye Nezareti bu usul üzere açılacak depolardan Çifteler’deki için ahır ve diğer gayrı menkul eklentiler ile yetiştirilecek tayların gezinmesine uygun bir arazinin devrini yeterli bulmuştur. Sultansuyu ve Çukurova Çiftlikleri arazisinde açılacaklar için de mevcut ahır vb. binalar talep
191 BOA.BEO. 3875/290553. Açılacak hara için Çifteler’den uygun bir arazinin Harbiye Nezareti’ne devredilmesi, Sadaret’in 24 Nisan 1911 ve 10 Mayıs 1911 tarihli tezkereleriyle Maliye Nezareti’ne tebliğ olunmuştur. BOA.BEO. 3885/291367, BOA.BEO. 3892/291858.
192 Bu bilgi, ilerleyen tarihlerdeki bir resmi yazışmadan dolaylı olarak elde edilmektedir. BOA.BEO. 3940/295445.
193 BOA.BEO. 3749/281129, BOA.BEO. 3825/286804, BOA.BEO. 3843/288154. 194 Karma komisyon, bahsi geçen çiftliklere Harbine Çiftliği’ni de ilave etmiştir.
195 BOA.BEO. 3940/295445, BOA.BEO. 3967/297471, BOA.BEO. 4001/300052, BOA.BEO. 4007/300492. 196 BOA.MV. 163/72.
edilmiş, çayır veya tarla arazisinin devrine gerek görülmemiştir. Tedricen sayısı arttırılmak üzere ilk etapta Çifteler’de açılmasında karar kılınan numune harasına ise arazi tayini yapılmamıştır. Bunun için Ziraat Nezareti’nin haraların kuruluş esaslarını netleştirmesi beklenmiştir. 197
1.2.2. Tahsis Olunan Arazinin Genişletilmesi
Askerî çiftliklerin idare ve tasarrufu konusunda Harbiye ile Ziraat Nezaretleri payına düşen görev ve sorumlulukların karma komisyon kararlarıyla şekillenmesi üzerine Çifteler, Sultansuyu, Çukurova ve Bağdat’ta konuşlanmış olan Harbine Çiftlikleri’nden remont deposu kurulması için 250’şer cedid dönüm198 arazi tahsis olunmuştur. Ancak Harbiye Nezareti,
remont depolarının ihtiyaçlarını kendi kendilerine temin edebilecek yapıda olmaları gerektiği görüşünden hareketle kısa bir süre sonra tahsis edilen arazilerin genişletilmesini gündeme getirmiştir. Depolardaki hayvanların yıllık ihtiyacı olan taze ve kuru otun depoların konuşlandığı arazide yapılacak ekim-dikim faaliyetleriyle karşılanabilmesini esas alan bu talep doğrultusunda askerî çiftliklerden 5000 dönüm dolaylarında bir arazinin daha devri istenmiştir.199 Fakat hükümet bunun yalnız Harbiye Nezareti’nin görüşü doğrultusunda karar
verilecek bir konu olmadığına kanaat getirmiş olmalı ki, depolar ve haralar arazilerinin genişletilmesinin görüşülmesi için karma bir komisyon daha toplanmıştır. Emlak-ı Emiriye Müdürü Sezai Bey başkanlığında toplanan ve Maliye Nezareti’ni temsilen Emlak Müfettişi Yakup Efendi, Harbiye Nezareti’ni temsilen Remont Müfettişi Miralay Recep Bey ve Ticaret ve Ziraat Nezareti’ni temsilen Umur-ı Baytariye Müdür Muavini Civani Beylerin görev aldığı karma komisyon, Harbiye Nezareti’nin yukarıda işaret edilen talebi doğrultusundaki kararların alınmasında belirleyici bir rol oynamıştır.200
Harbiye Nezareti’ni temsilen komisyonda görev alan Recep Bey’in ifadelerinden anlaşıldığı kadarıyla bu sırada Harbine, Sultansuyu, Çukurova ve Çifteler Çiftlikleri arazilerinden Nezaret adına tahsis olunan topraklarda 17 Nisan 1912 tarihli Meclis-i Vükelâ kararına binaen 500’er tay kapasiteli remont depoları açılmıştır. Bunlar yetiştiriciden en aşağı 3.5 yaşındaki tayları satın almak ve bir sene kadar bakım ve terbiyelerini yapmak üzere teşkilatlandırılmışlardır. Bu görevin hayata geçirilmesine yönelik esaslar da ayrı bir talimatname (Remont Talimatnamesi) ile düzenlenmiştir. Ancak remont teşkilatı ordunun hayvan eksiklerinin karşılanmasında başlıca mecra haline getirilmek istendiğinden, Harbiye
197 BOA.MV. 163/72, BOA.BEO. 4030/302217.
198 1 cedîd dönüm=250.000 m2’dir. Bu dönemde kullanılan mahalli ölçü hesaplamaları hakkında bkz. Hayrettin Gültekin, Osmanlıca Tapu Terimleri Sözlüğü, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Yay., Ankara, 2007, s.17. 199 BOA.BEO. 4159/311915.
Nezareti söz konusu işletmelere ayrılan araziyi yeterli bulmamış, bunların zorunlu ihtiyaçlarını dışarıya başvurulmaksızın temin edebilecek bir yapıya kavuşturulmalarını istemiştir. Bu amaç karma komisyonda Harbiye Nezareti adına savunulan görüşün temel dayanağı olmuştur. Öte yandan depolar arazisinin genişletilmesi, salgın hastalık durumunda hayvanların ayrı mekânlarda bulundurulabilmesi için gereken birden çok çayır alanını da sağlayacağından, Nezaret için ayrı bir önem taşımış ve böylece Harbiye Nezareti adına toprak tahsisi müzakere sürecinin başlıca gündem maddesini oluşturmuştur. Bu çerçevede her bir depo için 5150 dönümlük bir alanın devri tartışılmıştır.201
Müzakere sürecinin dikkat çekici bir diğer gelişmesi ise Ziraat Nezareti’nin hara örgütlenmesi yerine çiftliklerde icra edeceği ıslah faaliyetleri için bir süreden beri muhtelif vilayette uygulamakta olduğu “depolar usulünü” tercih ettiğinin ortaya çıkması olmuştur. Bu kararın Ziraat Nezareti bünyesinde oluşturulan komisyonlar tarafından alınmış bir karar olduğu ve burada ilk kez dile getirildiği tahmin edilmektedir. Nitekim hatırlanacağı üzere askerî çiftliklere ilişkin karar sürecinde nezaretlerin üretim etkinliklerindeki işlevleri ayrıştırılmış ve bu çerçevede haraların açılması sorumluluğu Ziraat Nezareti’ne verilmişti. Ancak buna ilişkin esaslar belirlenmediğinden, gerekli olan arazi tahsisi yapılamamıştı. Bu süreçte Ziraat Nezareti ıslah ve üretim etkinliklerinde takip edeceği yöntem ve tedbirleri net bir karar bağlamıştır. Alınan karara binaen Nezareti temsilen komisyonda görev alan Civani Bey Avusturya ve Macaristan gibi ülkelerde uygulanan haralar usulündense, Fransa ve Almanya gibi at yetiştiriciliği yönünden rüştünü ispat etmiş ülkelerde uygulanan depolar usulünün Osmanlı Devleti’nin mevcut zirai ve ekonomik koşulları dâhilinde hayata geçirilmesi en uygun yöntem olduğunu ifade etmiştir. Ziraat Nezareti bu yöntem doğrultusunda Çifteler, Sultansuyu, Harbine ve Çukurova Çiftlikleri’nden kendi hesabına tahsis olunacak arazide haralar yerine 100’er aygır kapasiteli dört adet damızlık deposu kurulmasın tasarlamıştır. Bu nedenle Ziraat Nezareti adına uygun miktar arazi tahsisi müzakare sürecinin bir diğer önemli gündem maddesi olmuştur.
Ziraat ve Harbiye Nezaretlerinin aldıkları bu kararları değerlendiren karma komisyon, Harbiye Nezareti adına talep olunan 5150 dönüm arazinin devrinin uygun olacağına, Ziraat Nezareti’nin çiftliklerde açacağı damızlık depoları içinse 2000’er dönümün tahsisine karar vermiştir. Komisyonun çiftlik arazileri hakkındaki bu kararı Meclis-i Vükelâ tarafından da onaylanarak 1 Nisan 1913 tarihinde ilgili nezaretlere tebliğ olunmuştur.202 Böylece Harbiye Nezareti remont depolarını kuruluş hedeflerine hizmetle gelişmiş bir yapıya kavuşturma
201 BOA.BEO. 4159/311915.
olanağı bulurken, Ziraat Nezareti ise yaygınlaştırmaya çalıştığı damızlık depoları uygulaması için önemli bir kaynağa sahip olmuştur.
1.2.3. Remont Teşkilatlanmasının Olgun Bir Hal Alması
1.2.3.1. Remont Talimatnamesi ve Satın Alma Komisyonlarının Yaygınlaştırılması
Satın alma komisyonlarının yaygınlaştırılmasına olanak tanıyan mali düzenlemelere karşın, uygulamanın geniş bir ölçeğe yayılması ancak II. Meşrutiyet döneminde gerçekleşebilmiştir. 1909 yılına kadar olan süreçte ise yalnız Bağdat ve Suriye’de daimi birer satın alma komisyonu oluşturulabilmiştir. Bunlar tarafından yapılan at tedariki de son derece kısıtlı kalmıştır. 203
Harbiye Nezareti II. Meşrutiyet döneminin hemen başlarında, yaygınlaştırılması 1890’lardan itibaren gündemde olan, buna karşın yalnız iki ana merkezden (Irak ve Suriye) at alımını sürdüren söz konusu komisyonların diğer coğrafyalarda da çalışmaya başlayabilmesi için bir talimatname hazırlanmasını sağlamıştır. Süvari Dairesi’nde kaleme alınan on bir maddelik söz konusu talimatname aslında yalnız Anadolu özelindeki satın alımların ne şekilde yapılacağını belirlemektedir. Ancak talimatname hükümleri satın alma komisyonlarının çalışma esaslarını ana hatlarıyla ortaya çıkardığından, sonradan diğer bölgeler için ayrı bir düzenlemenin yapılmasına gerek olmadığına karar verilmiştir. Bu nedenle talimatname yurt genelinde cari kılınmıştır.204
Harbiye Nezareti’nin alayların süvari ve koşum hayvanı eksiklerinin tamamlanmasında yerli yetiştiricilik faaliyetlerinden faydalanılması konusundaki kararı 1911 yılında kesinlik kazanmıştır. Yaşanan bu gelişme orduya elverişli hayvan ölçütlerinin tespitini zorunlu bir hale getirdiğinden, yapılan bir düzenlemeyle askerî nitelikte addedilecek hayvanlar için azami ve asgari kriterler belirlenmiştir. Bu çerçevede süvari alaylarında istihdam edilecek binek hayvanlarının 1.40-1.45 cm. aralığında, topçu alaylarında istihdam edileceklerinse 1.45 cm. ve daha yukarı irtifada olmalarına karar verilmiştir. Alınan karara göre mübâyaa komisyonları yerli yetiştiricinin belirtilen ölçütleri sağlayan hayvanlarını 20 ile 30 lira arasında bir bedel tayini ile satın alacaklardır.205
Askerî hayvan ölçütleriyle bunlar için takdir olunacak fiyat aralığının böylece netleştirilmesine karşılık, satın alma komisyonlarının görev bölgelerine tayini hemen
203 Bu bilgiye Suriye ve Irak’tan at ihracatını konu alan iki belgeden dolaylı olarak ulaşmaktayız. BOA.DH.MUİ. 4-2/11, BOA.Y.MTV. 39/111.
204 BOA.DH.MKT. 2678/5. “Süvari Hayvanı Mübâyaası İçin Anadolu Vilâyetinde Îfâ-i Vazîfeye Me’mûr
Buyrulan Komisyon-u Mahsûsa Âid Ta’lîmatnâme” hakkında bkz. EK 2- BELGELER 1.2.
yapılamamıştır. Çünkü Harbiye Nezareti satış işlemlerinin gerçekleştirilmesinden önce ahali mahsullerinin bir kez de askerî heyetler vasıtasıyla muayene edilmesini istemiştir. Bu vesileyle orduda istihdama elverişli hayvanın bol bulunduğu mevkilerin ortaya çıkarılması ve komisyonların sorumluluk alanlarının buna göre tayini öngörülmüştür.206 Hayvan muayenesi
satın alma komisyonlarına at tedarikinde büyük kolaylık sağlayacağından bu işleme büyük önem verilerek Süvari Dairesi’nde kaleme alınan bir cetvelle uyulacak işlem sırası belirlenmiştir.207 Ayrıca satın alma komisyonlarının görev bölgelerine ulaşmasından önce ordu için hayvan alınacağının mahalli gazeteler kanalıyla yerli yetiştiriciye ilanı istenmiştir. Belirlenen tüm bu esaslar, Dâhiliye Nezareti’nin 29 Ekim 1911 tarihli bir tebligatıyla yerel yönetimlere duyurulmuş ve gerek yapılacak muayene esnasında gerekse hayvan satın alımında askerî personele gereken kolaylığın sağlanması istenmiştir.208
Remont teşkilatlanması, düzenlenen bir talimatname ile birlikte 1912 yılı Mart ayına gelindiğinde gelişkin bir yapıya kavuşturulmuştur.209 Böylece Harbiye Nezareti’nin, teşkilatın
en önemli unsurlarından gördüğü satın alma komisyonlarının işleyişine dair belirlemiş olduğu (yukarıda izah edilen) esaslar da değişmez bir takım kurallara bağlanmıştır. Geçici nitelikte olup ilgili hükümlerinde ayrıntılı bir nizamnamenin en kısa sürede düzenleneceği belirtilen söz konusu talimatname ile birlikte remont teşkilatı; merkezde oluşturulacak bir remont müfettişliği ve İstanbul, Selanik, Erzincan ve Bağdat vilayetlerinde oluşturulacak şubeler üzerine şekillendirilmiştir. Merkez kadrosunu mirliva veya miralay rütbesinde bir müfettiş, yüzbaşı rütbesinde bir muavin ve ikişer çavuşun oluşturması öngörülmüştür. Buna göre I, III, IV ve VI. Ordu merkezlerinde oluşturulacak remont komisyonları kadroları ise binbaşı rütbesinde birer reis, satın alma sürecinde görevlendirilecek süvari veya topçu sınıfından yüzbaşı veya mülazım rütbesinde birer müstahdem, yine satın alma dönemlerinde istihdam edilecek yüzbaşı rütbesinde birer çavuş ve daimi kadroya sahip çavuş rütbesinde birer yazıcıdan meydana geleceklerdir.210 Talimatnamede ordu için satın alınacak hayvanların 3-7 yaş aralığında
206 BOA.DH.HMŞ. 19/78.
207 Muayene işleminin süvari ve topçu alaylarının bulunduğu mevkilerde bu alaylarca, askerî kıta bulunmayan yerlerde ise jandarma subayları veya uzman bir mülki memur ve nalbant eşliğinde yapılmasına karar verilmiştir. BOA.DH.UMVM. 122/79, BOA.DH.HMŞ. 19/78. Satın alma işlemleri için düzenlenen cetvellerde söz konusu muayenenin ne şekilde yapılacağı ayrıntılı olarak izah edilmektedir. Buna göre alaylarda istihdam için satın alınması kararlaştırılan hayvanlar 4-8 yaş arasında olacaklardır. Dış görünüm itibarıyla sağlıklı, göz ve bacakları sağlam olan hayvanlar tercih edilecektir. Bacakların oynak yerlerinde hayvanın hareketine engel olacak bariz şişlik ve kusurların olmamasına dikkat edilecektir. Hayvanın irtifağının tespitine ilişkin işlemler söz konusu talimatnamede ayrıntılı bir biçimde izah edilmişse de burada yer verilmesine gerek görülmemiştir. BOA.DH.İ.UM. 54/1.
208 BOA.DH.İ.UM. 54/1. 209 BOA.DH.HMŞ. 21/15.
210 Talimatnamede gerek müfettişliğin gerekse ordu merkezleri esas alınarak dört şubede toplanmış olan remont komisyonu kadrolarının maaşları ile satın alma dönemlerinde alacakları harcirahlara ilişkin esaslar ayrıntılı olarak ele alınmıştır. BOA.DH.HMŞ. 21/15. “Remont Müfettişliği ile Remont Komisyonları Hakkında Tasdîke İktirân