İtalya Baiae Termal Kenti

toprakları veya “ateşle kavrulan topraklar” adıyla bilinen bu bölge, Napoli Körfezi’nin ve Vesuvius Yanardağı’nın kuzeybatısındadır. Bu körfezin en önemli

90

termal kaplıcaları, aynı zamanda bir tatil beldesi olan Baiae termal kentidir (Yegül,F., çev., 2006).

Baiae, Augustus’dan başlayarak hükümdar ailelerin sevdiği ve villa edindiği bir tatil yeridir. Augustus, Nero ve Hadrianus’un burada villaları olduğu bilinmektedir. Hatta Hadrianus 138 yılında Baiae’daki villasında ölmüştür. Kent, sahip olduğu doğal güzelliklerinden dolayı aşk tanrıçası ile özdeşleştirilmiştir. Baiae ve kaplıcaları 1538’deki depremlere kadar kullanılmıştır. Depremlerle birlikte bölgenin jeolojik yapısı değişmiş, sıcak su kaynakları yer değiştirmiş ve kent işlevini yitirmiştir (Yegül, F., çev., 2006).

Baiae’daki ilk çalışmalar 1941-43, sonra 1950-52 yıllarında İtalyan arkeolog Amedeo Maiuri tarafından başlatılmıştır. Kentin kıyı bölgesi halen su altındadır. “Arkeolojik park” adıyla korunan bu kenti Maiuri “termal şehir” olarak tanımlar ve şöyle özetler:

‘Bu tepeye yayılmış kaplıca kenti, zengin doğal sıcak su ve buhar kaynaklarının üzerine kurulmuş, fakat çeşitli kısımları normal şehir plancılığı esaslarına göre düzenlenmiştir: Tek, blok halindeki yapılar genellikle ya termal salonları ya da kür ve dinlenme tesislerini, otel ve pansiyonları panoramik mahalleri oluşturur.’ (Yegül, F., çev., 2006, s. 144).

Yegül’e göre Baiae’da tedaviye yönelik tıbbi kuruluşlar ile eğlenceye dönük turistik alanlar bağdaşmış durumdadır. Şehir, terasları, kapalı ve açık yürüyüş yolları, havuzlu salonları, çeşmeleri, otel ve pansiyonları ile günümüzde de kullanılan balneoloji ve kür merkezlerine benzemektedir.

Baiae’daki en görkemli kaplıca yapıları, doğuda yarımay gibi açılan ve körfezi çevreleyen teraslardaki yapılardır. Bu yapılar değişik zamanlarda yapılmışlardır ve birbirlerine merdivenler, rampalar, eksedralar, yeraltı tünelleri ile bağlanırlar. Kompleks üç ana grupta toplanabilir: güneyde düzensiz olarak serpiştirilen üç banyo yapısı ve Hadrian binası, kuzeyde beş veya altı terası olan ambulatio grubu ve bu iki gruptan merdivenlerle ayrılan Sosandra Hamamları. Ayrıca 17. yüzyılda yapılan

yanlış tanımlamalara göre Venus Tapınağı, Diana Tapınağı ve Mercurius Tapınağı olarak adlandırılan kubbeli yuvarlak yapılar da banyo salonlarıdır (Allen, 1998), (Yegül, F., çev., 2006) (Şekil 3.36).

Şekil 3.36 Baiae, genel plan ve Sosandra Hamamları’ndan geçen kesit (Yegül, 1996, s. 141)

Güney Banyoları: Banyo 1, 2 ve 3 olarak adlandırılan yapılar güney banyoları olarak adlandırılmaktadır. Üç grupta da yuvarlak ya da sekizgen planlı kubbeli bir mekâna eklemlenen bir dizi dikdörtgen oda görülür. Mekânlar birbirine geçişler, merdivenler, avlular ya da yeraltı koridorları ile bağlanırlar. Sıcak su kaynaklarının çıkış noktaları havuzlu mekânların yerlerini belirlediği için yerleşim planı düzensizdir (Allen, 1998).

Banyo 1 olarak adlandırılan yapı grubu güneydeki G no’lu mekândaki sıcak buhar ile ısıtılır ve su F no’lu mekândaki havuzlara aktarılır. E no’lu mekânın en sıcak oda,

92

terleme odası olduğu düşünülmektedir. C no’lu mekânın batısında yarı dairesel sıcak su havuzu bulunmaktadır. B no’lu odanın batısında sekili bir niş bulunmakta ve bu odadan A ve C no’lu odalara geçilmektedir. A no’lu odanın güney ve doğusundaki yarı dairesel nişlerde soğuk su havuzları bulunmaktadır. A no’lu mekânın güneydeki avluyla olan ilişkisi yüzünden yamaçtaki en erken tarihli banyo olduğu düşünülmektedir (Allen, 1998) (Şekil 3.37).

Şekil 3.37 Güney Banyoları, banyo 1 (Allen, 1998, s. 220)

Banyo 2 olarak adlandırılan yapı grubu güney banyolarının ortasındadır ve iyi korunmadığı için mekânların işlevleri hakkında yorum yapmak zordur. Alt kotta bulunan birbiri içine açılan ve sekizgen odadan çıkan buhar ile ısıtılan beş odanın bir termal banyo suiti olduğu düşünülmektedir. Fakat Allen’e göre, bu yapı üst kottaki banyo yapısının servis alanlarıdır. Üst kottaki banyo yapısı girişini A no’lu mekândan alır. Bu oda B no’lu odaya açılır. B no’lu odanın batısında C no’lu soğuk su havuzu ve soğukluk alanı bulunur. E, F ve D no’lu mekânlar G no’lu odadan çıkan sıcak buhar ile ısıtılır ve diğer örneklerde olduğu gibi G no’lu oda terleme odası olarak kullanılır (Allen, 1998) (Şekil 3.38).

Banyo 3 olarak adlandırılan yapı grubu kare planlı bir oda, ona açılan apsisli dikdörtgen bir başka oda ve 6,40 metre çapında yuvarlak planlı havuzlu bir salondan oluşur (Şekil 3.39). Banyo 3 ile aynı kotta bulunan ve ön cephesi uzun bir revak ile

tanımlı olan dikdörtgen yapı ise Hadrianus Binası olarak tanımlanmaktadır. Ön revağın kuzey ucunda yarı dairesel bir apsis bulunmakta ve bu apsisin yemek odası olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Yapının ana alanı 3 no’lu yarı dairesel havuzlu salonun etrafında simetrik olarak örgütlenmiştir. Havuzlu salon orta akstaki merkez salona açılır. Yan odaların ise belirli bir sıcaklıkta tutulan ılık mekânlar olduğu düşünülmektedir (Allen, 1998).

Şekil 3.38 Güney Banyoları, banyo 2, üst ve alt kot plan (Allen, 1998, s. 221)

Sosandra Hamamları: Yamacın ortasındaki grup Sosandra Hamamları olarak adlandırılır ve grup üç terasa yayılır (Şekil 3.39). En üstte, manzaraya hâkim U şeklinde sütunlu geniş bir avlu ve avlunun arkasında tonozlu odalar bulunur. Bu terastaki odaların konaklama amaçlı kullanıldığı düşünülmektedir ve buradan Banyo 1 bölümüne merdivenlerle geçilir. Ortadaki teras eksedra olarak düzenlenmiştir. Yarım daire setler üzerinde yerleşmiş 11 oda ve bu odaların odaklandığı merkezde 6 metre çapında yuvarlak bir havuz bulunur. Bu havuz, tepenin derinliklerindeki su

94

kaynağına tünellerle bağlanmıştır. Eksedranın bir çeşit su tiyatrosu gibi işlev gördüğü, müzikal ve su ile ilgili oyunların sergilendiği bir çeşit açık hava odeonu olduğu düşünülmektedir. Bu terasın 9 metre altında etrafı kemerli sütunlar ve küçük odalarla çevrili bir avlu bulunur. Avlunun tam ortasında 35x30 metre boyutlarında görkemli bir yüzme havuzu bulunur. Bu havuzda kükürtlü termal sular toplanır. Havuzun çevresindeki odacıkların havuzda yüzdükten sonra dinlenme amaçlı kullanılan odalar veya masaj odaları olduğu düşünülmektedir (Yegül, F., çev., 2006).

Şekil 3.39 Güney banyolar, banyo 3 ve Hadrian Binası, plan (Yegül, 1996, s.143)

Baiae’da üç büyük kubbeli hamam salonu bulunur. Yuvarlak salonların tabanları kaplıca havuzuyla kaplıdır. 21,5 metre çapındaki kubbesi ve kubbenin tepesindeki oculus penceresi ile Mercurius Tapınağı Roma’daki Pantheon’u hatırlatır. Mercurius Tapınağı’nın esas girişi doğu yönündedir. Tapınağın güney cephesine bitişik tonozlu odalardan geçilerek yine yuvarlak formlu terleme odasına bağlanılır (Allen, 1998) (Şekil 3.36).

Kıyıya yakın Venus Tapınağı, şemsiyeyi andıran, çapı 26,30 metre olan dilimli bir kubbeyle örtülüdür. Tapınağın ana girişi doğu yönünde olup, güney cephesinde tonozlu üç oda bulunur. Güneybatı yönündeki yuvarlak odaların banyo ile ilişkisi bilinmemektedir. 29,50 metre çapa sahip Diana Tapınağı en geç yapılan banyo yapısıdır ve hamam işlevinin yanısıra Severus’lar döneminde kült salonu da olabileceği öne sürülmektedir (Allen, 1998) (Şekil 3.36).

Antik Baiae’daki yaşantı ve sıcak suyun kullanımı hakkında 13. yüzyıl başlarında Eboli’li Petrus, Puteoli Hamamları adlı bol resimli bir el kitabı hazırlamıştır. Bu resimlerde hamamların birçoğu tonozlu veya kubbeli resmedilmiş, hamamların yanında buhar ve su kaynakları ile beslenen ve bir merdiven ya da tünelle ulaşılan yeraltı galerileri betimlenmiştir. Birçok resimde hastalar kaplıca havuzlarının içindedir ve şifa bulmayı umdukları hasta organlarını gösterirler. Bazı resimlerde ise, hastaların kuru bir odada terleyerek tedavi gördüğü, bazılarında mağara gibi yerlerde veya doktor gözetiminde dinlendiği görülür (Yegül, F., çev., 2006) (Şekil 3.40).

Şekil 3.40 Eboli’li Petrus’un hazırladığı Puteoli Hamamları adlı kitapta resmedilen hamamlar, Balneum Sudatorium, Balneum Balneolum (Yegül, 1996, s. 150)

96

3.5.1.1.2 Civitavecchia – Tauri Hamamları. Antik dönemdeki kaplıca kentlerine bir