İstinabe Yolu İle Tarafların İsticvabı

Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 230. maddesinin 2. fıkrasına göre, isticvabın konusu dava ile ilgili belli vakıalardır.

İsticvap edilmesine karar verilen taraf kural olarak, davaya bakan mahkemede isticvap olunur. Ancak isticvap olunacak taraf, davaya bakan mahkemenin yargı çevresi dışında ikamet ediyor ise, istinabe yolu isticvap olunur (HUMK m. 232,II).

Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununu “istinabe suretiyle isticvap olunur”

demek suretiyle istinabeyi zorunlu kılmakta ise de, mehaz kanunda olduğu gibi

182 PEKCANITEZ / ATALAY / ÖZEKES, s. 314; ANSAY-Usul, s. 249; ÖNEN-Yargılama, s. 185.

183 PEKCANITEZ / ATALAY / ÖZEKES, s. 314; ÜSTÜNDAĞ-Yargılama, s. 758.

istinabe konusunda hakime takdir hakkı tanımak uygun olur. Yani hakim yargı çevresi dışında bulunan tarafı bizzat kendisi sorguya çekmek isteyebilir. Bu durumda hakim, isticvap olunacak tarafı kendi önüne davet edebilmelidir¹⁸⁴. Ancak Yargıtay 3. Hukuk Dairesi bu konuda karşı görüştedir. İlgili Daire, 5.4.1999 T., 1999/3338 E. ve 3145 K. sayılı ilamında davaya bakan mahkemenin yargı çevresi dışında oturan tarafın istinabe yolu ile isticvap edilmesinin zorunlu olduğunu savunmaktadır¹⁸⁵.

Doktrinde, isticvabın istinabe yolu ile yapılmasının tamamen kaldırılması, ancak, davaya bakan mahkemede isticvabın yapılmasının mümkün olmadığı veya isticvabın davaya bakan mahkemede yapılması durumunda, dava konusuna oranla çok daha fazla masraf yapılmasını gerektiren istisnai hallerde istinabe yoluna başvurmanın kabul edileceği belirtilerek, taraflar mahkemenin yargı çevresi dışında oturduğu için, onu mahkemeye davet etmek mümkün olmaz veya masraflı olduğu için davet edilemezse, belirli merkezlerde oluşturulan görüntülü telefon (telekonferans) sistemiyle, tarafın yine davaya bakan hakim tarafından isticvap edilmesi savunulmaktadır¹⁸⁶.

184 BİLGE, s. 430; BİLGE / ÖNEN, s. 486; TERCAN, s. 269; KURU Baki: Hukuk Muhakemeleri Usulü C. II, İstanbul 2001, (KURU-Usul II), s. 1961.

185 YAVUZ Nihat: İtirazın İptali, Menfi Tespit ve İstirdat Davaları, Ankara 2000, (YAVUZ- İtirazın İptali), s. 500.

186 TERCAN, s. 270.

Tarafların istinabe yolu ile isticvap edilmesi halinde, isticvap davetiyesi¹⁸⁷ istinabe eden mahkeme tarafından değil, istinabe olunan mahkeme tarafından gönderilir¹⁸⁸. İstinabe olunan mahkemece gönderilecek isticvap davetiyesinin Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 234. maddesine uygun olması gerekir.

Davetiyede, isticvabına karar verilen tarafa geçerli özrü olmaksızın gelmediği veya gelip de sorulan sorulara cevap vermediği takdirde sorulan soruları ikrar etmiş sayılacağı bildirilir. Bu hususları içermeyen isticvap davetiyesi gönderilerek veya hiç isticvap davetiyesi gönderilmeden isticvap edecek kişinin vakıaları ikrar etmiş sayılması doğru değildir. Usulüne uygun olmayan isticvap davetiyesi ikrar sonucunu doğurmaz. Bu durumda tarafın tekrar usulüne uygun bir isticvap davetiyesi ile duruşmaya çağrılması gerekir¹⁸⁹. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi de 15.02.1977 T., 1977/1174 E. ve 1977/1322 K. sayılı ilamında¹⁹⁰ “Olayda davalı M’nin isticvap edilmesi için bulunduğu yer mahkemesine istinabe yazılmış (HUMK m. 232), fakat istinabe olunan mahkeme yukarda (HUMK m. 234’te) açıklanan biçimde işlem

“Yargılamanın hızlandırılması ve davanın süratle sonuçlandırılması amacıyla birinci çağrı kaldırılmış;

tarafa doğrudan doğruya ihtarlı çağrı kağıdı çıkarılması benimsenmiştir” (Hükümet Gerekçesinden), KURU / YILMAZ / ARSLAN-Kanun, s. 93.

188 TERCAN, s. 268-269; KURU-Usul II, s. 1961.

189 ULUKAPI Ömer: Medeni Usul Hukukunda Tarafların Duruşmaya Gelmemesi, Konya 1997, (ULUKAPI-Tarafların Duruşmaya Gelmemesi), s. 157-158; AKCAN-Usul Kurallarına Aykırılık, s. 93-94.

190 KURU-Usul II, s. 1961-1962 dpn. 35.

tarafından kabul edildiği esas alınarak hüküm verilmesi tekrar bozmayı gerektirir”

görüşüne yer verilmiştir.

İstinabe olunan mahkemeye gönderilecek istinabe talebinde bir kimsenin isticvabı istenilmişse bu husus açıkça belirtilmelidir. Konusu tamamen belirlenmeksizin istinabe talebi gönderilmişse, bu istinabe talebi kabul edilemez.

Örneğin dosya gönderilerek isticvabın yapılması istenemez. Bu durumda istinabe olunan mahkeme dosyayı incelemek zorunda değildir¹⁹¹. İstinabe eden mahkemenin, istinabe sırasında sorulmasını gerekli gördüğü soruları istinabe talebiyle istinabe olunan mahkemeye göndermesi uygun olur¹⁹².

Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunun 233. maddesinin birinci fıkrası hükmü aynen şöyledir: “Hakim tarafından muvacehe icrası müstesna olmak üzere isticvap yalnız mahkeme katibi hazır olduğu halde yapılır. Şu kadar ki isticvap edilecek taraf vekilini beraber bulundurabilir.” Bu hüküm doktrinde farklı şekillerde yorumlanmış ve isticvap sırasında karşı tarafın da hazır bulunup bulunmaması konusunda farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Doktrinde bir görüşe göre¹⁹³, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunun 233. maddesi, mehaz kanunun metnine tam uymamakla beraber, bu maddeye göre isticvap, kural olarak yalnız mahkeme kâtibinin huzuru ile yapılır.

Fakat hakim gerekli görürse, isticvabın iki tarafın huzurunda yapılmasına karar verebilir.

191 ANSAY-Usul, s. 34.

192 TERCAN, s. 268.

193 BERKİN-Usul Rehberi, s. 643-635 dpn. 5.

Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunun 233. maddesinin ikinci fıkrasında isticvap için, taraflardan birine sorulacak olan soruları hakimden talep etmek hususunda, diğer tarafın da aynı yetkiyi haiz olduğuna dair yapılmış olan açıklamadan, isticvabın herhalde taraflar arasında alenen yapılacağı sonucunu çıkarmaya, aynı maddenin birinci fıkrasının çok açık olan “hakim tarafından muvacehe icrası müstesna” olduğuna ilişkin hükmü, yine aynı fıkradaki, isticvap sırasında yalnız mahkeme katibinin hazır bulunabileceğine ilişkin ifade engel olmaktadır. Doktrinde baskın olan görüşe göre ise¹⁹⁴, isticvap sırasında karşı tarafında hazır bulunması gerekir. İsticvap taraflar arasında açıktır. Ancak, tanıklar ve üçüncü kişiler isticvapta hazır bulunamaz. İsticvapta karşı tarafın da hazır bulunması, isticvapla güdülen amacın gerçekleşmesine katkıda bulunabileceği gibi, duruşmaların taraflar bakımından aleniliği ilkesine de uygundur. Mehaz kanunda olduğu gibi, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu açısından da isticvap sırasında karşı tarafın hazır bulunması isticvapla güdülen amacın gerçekleşmesine katkıda bulunabileceği gibi, duruşmaların taraflar bakımından aleniliği ilkesine de uygun olacaktır. Diğer yandan, isticvap sırasında karşı tarafın da hazır olması, onun iddia ve savunma hakkını usulüne uygun olarak kullanabilmesi açısından da gereklidir.

İsticvap sırasında diğer tarafın hazır bulunması engellenerek, duruşmaların taraflar bakımından aleniliği ilkesi (Anayasa m. 141; HUMK m. 149) ihlal edilmemelidir. Bu nedenle isticvabın geçerliliği için istinabe yolu ile tarafın isticvap edilmesinde, karşı

194 TERCAN, s. 276-277; POSTACIOĞLU-Usul, s. 566; BİLGE / ÖNEN, s. 486.

tarafa duruşma gün ve saati bildirilmelidir. Aksi halde bu usule aykırılık bir bozma nedeni olabilir¹⁹⁵.

İsticvap işlemi bitince, istinabe edilen mahkeme tarafından bir tutanak düzenlenir ve istinabe eden mahkemeye gönderilir.