İSTİHDAM GÖSTERGELERİ

30 4.2.1. İşgücüne Katılma Oranı (İKO)

Nüfusun belirli bir anda çalışabilir durumda olan, çalışan ve çalışmak isteyen kısmını ifade eden işgücündeki artış, işgücü talep edenler tarafından karşılanamadığı sürece işsiz nüfusa dönüşmektedir. İşgücü sayısının çalışma yaşındaki nüfusa bölünmesi ile hesaplanan İşgücüne Katılma Oranları (İKO), o ilin potansiyel üretim gücünü tayin eden emek faktörünün durumunu ortaya koymaktadır.

Türkiye’de 1980-2010 dönemi TÜİK verilerine göre İKO dönem boyunca azalma eğilimi göstermiştir. 1980 yılında % 62,9 olarak açıklanan İKO, 2000 yılında % 55,2’ye 2009 yılında ise % 45,8’e gerilemiştir. Bu eğilim Eskişehir ili İKO rakamları tarafından da doğrulanmaktadır. Eskişehir’de 1980 yılında % 55,8 olan İKO, 2000 yılında % 46,2 olarak açıklanırken, 2009 yılında % 44,1’e gerilemiştir. Çalışma yaşındaki nüfus içinde yer alıp da ev kadınları, öğrenciler ve emekliler gibi işgücü piyasasına dâhil olmayan nüfusun oransal artışı İKO’ nun gerilemesine neden olmaktadır. İşsizlik oranının hesaplanmasına temel olan nüfusu tanımlıyor olması nedeniyle önem taşıyan bu oran, ildeki emek arzının bir göstergesi durumundadır. Eskişehir ili İKO değerleri şekilde görüldüğü üzere Türkiye oranlarının gerisinde gelişmektedir.

Türkiye genelinde İKO, yaşamın getirdiği yeni gereksinmelerle tanışan ve ekonomik konjonktürün getirdiği olumsuzluklar nedeniyle gelir kaybına uğrayan nüfusun giderek daha büyük bir oranda çalışma yaşamına girme istekliliği göstermesiyle birlikte, genel trendin aksine 2008 ve 2009 yıllarında artış göstermiştir. Bununla birlikte aynı yıllarda Eskişehir ili İKO değerleri genel trendi izleyerek azalmayı sürdürmüştür. Türkiye için hesaplanan İKO değerleri 2008 yılında % 45 iken 2009 yılında % 45,8’e artmıştır. Aynı yıllarda Eskişehir için hesaplanan İKO değerleri % 44,8’den % 44,1’e gerilemiştir. Eskişehir’de yaşanan ekonomik krizin, kaybedilen geliri telafi etmek üzere piyasaya çıkan emek arzını etkileyerek işsizlik oranındaki artışa katkı yapmadığı anlaşılmaktadır.

31 Şekil 4.3: Türkiye ve Eskişehir’de İşgücüne Katılma Oranları

0 20 40 60 80

1980 1985 1990 2000 2008

2009 Türkiye

Eskişehir

Kaynak: TÜİK İstatistik Yıllıkları.

4.2.2 Çalışan Nüfus

İşgücü tanımı altında toplanan tüm fertlerin çalışma olanağı bulduğu söylenemez. Çalışan aile fertleri kendilerinin ve ailelerinin gereksinmelerini karşılayacak bir gelire sahip olabilirler.

Çalışan fertlerin ilin nüfusu içindeki oranları ilin sağladığı istihdam olanakları ve ekonomik yapısı hakkında bilgi vermektedir. Genel olarak istihdamın sektörel dağılımı ve istihdam edilenlerin işteki durumlarına göre dağılımları istihdamın yapısını ortaya koyacak temel bilgi kaynakları olarak görülmektedirler.

Şekil 4.4: Çalışan Nüfusun İl Nüfusu İçindeki Payı

32 34 36 38 40

1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010

Eskişehir ilinde çalışan nüfusun il nüfusu içindeki oranları incelendiğinde 1980 yılından itibaren gözlenen azalma eğiliminin 2000 yılı sonrasında artmaya başladığı gözlenmektedir.

TÜİK verilerine göre 1980 yılında il nüfusunun % 39,3’ü istihdam edilirken, bu oran 2000 yılında 34,6’ya gerilemiştir. 2000’li yıllara ait oranlar artış eğilimi gösterirken çalışan nüfus oranının yükselerek 37,0 düzeyine kadar artacağını göstermektedir.

%

%

32 4.2.3. İstihdamın Sektörel Dağılımı

Gelişmiş ekonomilerin kalkınma deneyimlerine göre, ekonomik kalkınma sürecinde istihdamın sektörel dağılımı yapısal bir dönüşüm geçirmektedir. Bu süreç tarım sektörünün istihdamdaki payının azalması ve diğer sektörlerin istihdamdaki payının artması yönünde gelişmektedir. Nitekim Türkiye ekonomisinde de tarım sektörünün toplam istihdam içindeki payı gerilemiş, hizmetler ve sanayi sektörlerinin toplam istihdam içindeki payı artma eğiliminde olmuştur.

Eskişehir’de toplam istihdam içinde tarım sektörü istihdamının oranı 1980 yılında % 49,4 iken 2010 yılında % 29,6’ya gerilemiştir. Sanayi sektörünün toplam istihdamdaki payı 1980 yılında % 11,6’dan, 2010 yılında % 21’e artmıştır. Eskişehir’de hizmetler sektörü istihdamının toplam istihdam içindeki payı dönem boyunca artışını sürdürmüş ve 1980 yılında istihdamın % 28,4’ü hizmetler sektöründe gerçekleşirken, bu oran 2010 yılında % 49,4’e kadar artmıştır.

Şekil 4.5: Eskişehir’de İstihdamın Sektörel Dağılımı

0 10 20 30 40 50

1980 1990 2000 2010

Hizmet Sanayi Tarım

Eskişehir ve Türkiye ekonomilerinde sektörel istihdamın gelişme dinamikleri paralel bir gelişmeye işaret etmiş olsa da istihdamın sektörel dağılım oranları farklı gelişmiştir.

Türkiye’nin tarım sektörü istihdam oranı 1980 yılında % 60 düzeyinden 2010 yılında % 25,2 seviyesine gerilerken; aynı dönemde sanayi sektörü istihdam oranı % 11,6’dan % 19,9’a, hizmetler sektörü istihdam oranı ise % 28,4’den % 54,9’a artmıştır.

%

33 1980-2000 döneminde Eskişehir’in tarım sektöründe istihdam oranı Türkiye ekonomisine ait istihdam oranının daima altında olmuştur. Benzer şekilde, hizmetler sektörü istihdam oranı da Türkiye ekonomisine ait hizmet sektörü istihdam oranının daima üzerinde olmuştur. Sanayi sektörü istihdam oranları ise 1980-2000 dönemi boyunca Eskişehir’in sanayi sektörü istihdam oranı Türkiye için açıklanan sanayi sektörü istihdam oranının üzerinde olmuştur.

2010 yılı verileri Eskişehir’de tarım sektörü istihdam oranının Türkiye genelinde tarım sektörü istihdam oranını aştığını göstermektedir. Benzer şekilde, hizmetler sektörü istihdam oranı Türkiye ekonomisine ait hizmet sektörü istihdam oranının önünde giderken, 2010 yılı verileri bu durumun değiştiğini ve Eskişehir hizmet sektörü istihdam oranının Türkiye için tanımlı oranın gerisinde kaldığını göstermektedir. Sanayi sektörü istihdam oranları ise 1980-2010 dönemi boyunca Eskişehir’in sanayi sektörü istihdam oranı Türkiye için açıklanan sanayi sektörü istihdam oranının üzerinde gerçekleşmektedir.

Bu eğilimler Türkiye’nin sektörel istihdam eğilimleriyle kıyaslandığında, Eskişehir’de hizmetler sektörü istihdam oranındaki artışın Türkiye için gözlenen artışın üzerinde gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Aynı şekilde tarım sektörü istihdam oranındaki azalmanın da Türkiye tarım sektörü istihdam oranındaki azalmadan daha yavaş geliştiğini göstermektedir.

Özetle Eskişehir, sanayi sektörü yanında tarım sektörü istihdamının da önem kazandığı bir sürece girmiş görünmektedir.

Şekil 4.6: Türkiye ve Eskişehir’de İstihdamın Sektörel Dağılımı

0 10 20 30 40 50 60

Toplam istihdamın sektörlere dağılımı genel bir gösterge olmakla beraber, istihdamdaki son gelişmelerin görülebilmesi için aynı dağılımın yeni istihdam edilen 15-24 yaş grubu için

%

34 izlenmesi yararlı olacaktır. 15-24 yaş grubunda istihdamın dağılımı izlendiğinde, 2004-2009 döneminde tarım sektöründe istihdamın gerilemekte olduğu, hizmetler sektöründe istihdam oranının ise artmakta olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, tarım sektörü istihdam oranındaki azalma eğilimi yavaşlarken, hizmet sektörü istihdam oranının artışı hızlanmıştır.

Sanayi sektörü istihdam oranı ise 2006 yılı itibariyle artış eğilimini kaybetmiş, 2007 yılından itibaren anlamlı ölçüde gerilemeye başlamıştır. Tüm bu gelişmeler Eskişehir ili istihdamında son dönem genel eğiliminin tarım ve sanayi sektörlerindeki istihdam oranlarının gerilemeye başlaması, hizmetler sektöründeki istihdam oranının da hızla yükselmekte olması ile istihdamın yapısında anlamlı bir dönüşümün yaşanmaya başladığına işaret etmektedir.

Şekil 4.7: Eskişehir’de 15-24 Yaş Grubu İstihdamın Sektörel Dağılımı

0 10 20 30 40 50 60

2004 2005 2006 2007 2008

2009 Hizmet

Sanayi Tarım

Kaynak: TÜİK İstatistik Yıllıkları.