İstem ile İlgili Çalışmalar

Türkiye’de İstem, daha önceki yıllarda yapılan çalışmalarda fiil birleşim değeri, fiil-tamlayıcı ilişkisi, fiilin durum ekli tamlayıcısı gibi terimlerle karşılanmıştır. İstem

18 başlığı altında yapılan çalışmalar daha yeni tarihlidir. Konu üzerine yapılan çalışmalardan bazıları şunlardır:

Kitaplar

Karaca, Oktay S. (2011). Kazak Türkçesinde Fiil İstemleri. İstanbul: Kesit. Yay. Bu eserde, Çağdaş Kazak Türkçesindeki fiil istemleri tasvirî yöntemle tespit edilerek istem, istemi belirleyen sebepler ve istem değişikliklerine yol açan etkenler üzerinde durulmuştur. Çalışmada incelenen fiiller “Qazaq Tiliniñ Sözdigi” adlı sözlükten tespit edilmiştir.

Tezler

Kahraman, Tahir (1993). Çağdaş Türkiye Türkçesinde Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Doktora Tezi.

Çağdaş Türkiye Türkçesindeki fiillerin alabildikleri durum ekli tamlayıcıları belirlemek amacıyla ve eş zamanlı yöntemle fiillerin tespit edildiği bu çalışmada toplam 70 esere başvurulmuştur. Farklı kök ve gövdelerden aynı çatı eki ile türemiş ve çatısı değişmiş fiillerin benzer tamlayıcılar aldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Özdemir, Arzu (2004). Eski Anadolu Türkçesinde Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Yüksek Lisans Tezi.

Bu tezde, Yûnus Emre Divânı, Erzurumlu Darîr’in Kıssa-i Yūsuf’u, Sadru'd-dîn Şeyhoğlu’nun Marzubân-nâme Tercümesi ve Dede Korkut Kitabı’nda geçen fiiller ve fiilimsiler tespit edilerek bu fiil ve fiilimsiler, aldıkları durum ekli tamlayıcılar bakımından incelenmiştir. Eski Anadolu Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde ortak olan fiillerin aldığı durum ekli tamlayıcıların büyük oranda benzerlik gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır.

Demirez Güneri, Aysun (2007). Yeni Uygur Türkçesinde Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Doktora Tezi.

Bu çalışmada, Hazirki Zaman Uygur Tiliniñ İzahliq Lugitî ve Yeni Uygur Türkçesi sözlüğünde yer alan fiiller incelenmiştir. Fiillerin sözlükte verilen anlamları ve örnek cümlelerinden yola çıkılarak durum ekleri tespit edilmiş, filler ihtiyaç duydukları durum

19 eklerine göre alfabetik olarak sıralanmıştır. Yeni Uygur Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde fillerin büyük oranda aynı istemi talep ettiği sonucuna varılmıştır.

Atacık, Dursun A. (2008). Türkiye Türkçesinde İstem (Valenz). İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Yüksek Lisans Tezi.

Bu çalışmada, Türkiye Türkçesindeki fiillerin hangi hâl eklerini aldığı üzerinde durulmuştur. Giriş bölümünde konuyla ilgili bilgilere yer verilmiş; ikinci bölümde Türkiye Türkçesindeki Türkçe kökenli fiillerin istem durumları; üçüncü bölümde yabancı kökenli fiillerin istem durumları incelenmiş; sonuç bölümünde ise ulaşılan sonuçlar sayısal verilerle ortaya konmuştur.

Uzunboy, Hilal (2008). Türkmen Türkçesinde İstem (Valenz). İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Yüksek Lisans Tezi.

Bu tezde Türkmen Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki fiillerin istem potansiyelleri üzerinde durulmuştur. Çalışmanın birinci bölümünde hâl ekleri ve istem ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. İkinci bölümde Türkiye Türkçesinde kullanılan Türkmence fillerin istem durumları; üçüncü bölümde Türkiye Türkçesinde bulunmayan Türkmence fillerin istem durumları incelemiştir. Sonuç bölümünde ise elde edilen bulgular sayısal verilere göre değerlendirilmiştir.

Çimen, Feyzi (2009). Özbek Türkçesinde İstem (Valenz). İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Yüksek Lisans Tezi.

Özbek Türkçesindeki fiillerin aldığı istemlerin incelendiği bu tez beş bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın giriş bölümünde konuyla ilgili bilgi ve görüşlere yer verilerek takip edilen yöntem ortaya konmuştur. İkinci bölümde Türkiye Türkçesinde de bulunan Özbekçe fiillerin istem durumları; üçüncü bölümde Türkiye Türkçesinde bulunmayan Özbekçe fiillerin istem durumları incelenmiştir. Dördüncü bölüm olan sonuç bölümünde yapılan çalışmalar sayısal verilerle gösterilmiş; son bölümde ise fiillerin aldığı istemlerin ve örnek cümlelerin olduğu bir dizin hazırlanmıştır.

20 Arı, Nesrin (2010). Harezm Türkçesinde Birleşik Fiiller ve Durum Ekli Tamlayıcıları. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Yüksek Lisans Tezi.

Üç bölümden oluşan bu tezin birinci bölümünde Türk dilindeki birleşik fiiller hakkında blgi verilmiş; ikinci bölümünde Harezm Türkçesine ait eserler taranarak elde edilen birleşik fiillerin durum ekli tamlayıcıları örnek cümlelelerle alfabetik olarak sıralanmış; üçüncü bölüm olan sonuç başlığı altında ise birleşik fiillerin durum ekli tamlayıcıları üzerine değerlendirmeler yapılmıştır.

Doğan, Nuh (2011). Türkiye Türkçesi Fillerinde İsteme Göre Anlam Değişiklikleri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Doktora Tezi.

Bu tezde, Türkiye Türkçesindeki fiillerin istemleri ve istem değişiklikleri üzerinde durulmuş, istemin ya fiilin çatısına ya da sözlüksel anlamına göre değişiklik gösterdiği bilgisine ulaşılmıştır. Fiillerin istemleri Türkçe Sözlük (2005)’teki sözlüksel anlamına göre belirlenmiş ve örneklendirilmiştir. Söz konusu çalışmada istem, mantıksal, söz dizimsel ve semantik olmak üzere üç başlık altında değerlendirilmiştir. Türkçenin temel cümle yapıları ve semantik yapıları belirlenmeye çalışılmıştır.

Arı Özdemir, Tuba (2012). Gagauz Türkçesinde İstem. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Yüksek Lisans Tezi.

Bu tezde, Gagauz Türkçesindeki fiillerin ve edatların istem potansiyelinin ortaya konması amaçlanmıştır. “Gagauz Türkçesi Sözlüğü”nden tespit edilen fiillere Gagauz Türkçesi ile yazılan yedi eser taranarak örnek cümleler bulunmuştur. Söz konusu fiillerin istemi mantıksal, sözdizimsel ve semantik olmak üzere üç düzeyde incelenmiştir. Elde edilen edatların da istem yapısına örnek cümleler bulunmuş ve hem fiillerin hem de edatların istem potansiyeli değerlendirilmiştir.

Çetinkaya, Cüneyt (2012). Kazak Türkçesinde Fiilin İstemi: Valenz. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Yüksek Lisans Tezi.

Bu tezde, Äbdijemil Nurpeyizov’un “Imırt” aldı romanındaki ve Kazak Türkçesi- Türkiye Türkçesi Sözlüğündeki fiillerin istem açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

21 Elde edilen fiiller oluş, kılış ve durum fiilleri olarak tasnif edilerek anlamlarına göre yorumlanmış ve fiillerin Kazak Türkçesi ile Türkiye Türkçesindeki kullanımlarının karşılaştırılması yapılmıştır.

Golzar, Habib A. (2016). Türkçe Fiillerde İstem (Ettirgen Yapılarda). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Yüksek Lisans Tezi.

Türkçe fiillerin aldığı istemlerin bağımsal dilbilgisi kurallarına göre değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada ilk olarak bağımsal dilbilgisi, bağlantılama, bağlama ve aktarma konuları üzerinde durulmuştur. Ettirgen çatı ekli fiiller ele alınmış ve çatı değişiminin örneğin ettirgenliğin fiillerde istem artışına sebep olduğu gibi sonuçlara ulaşılmıştır.

Yılmaz, Neslihan (2016). Tatar Türkçesinde Fiillerin İstemi. Ordu: Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Yüksek Lisans Tezi.

Tatar Türkçesindeki fiillerin istem durumlarının incelendiği bu çalışmada, Tatar Tiliniñ Añlatmalı Süzliği (1979)’ndeki fiiller esas alınmıştır. Tespit edilen fiiller mantıksal ve sentaktik istem durumları bakımından değerlendirilmiştir.

Aydın Özkan, Işıl (2017). Evrensel Dilbilgisi ve Türkçede İstem (Valenz). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Doktora Tezi.

İstem kavramı ve Türkçede istem potansiyeli olan yapılar, Bağımsal Dilbilgisi ve Evrensel Dilbilgisi çerçevesinde kuramsal olarak değerlendirilmiştir. İstem değişimi, istem nöbetleşmesi, Türkçede istemi azaltan ve arttıran kategoriler, durum kavramı, çatı, anlambilim, dilbilgiselleşme gibi kavramlar da bu çalışmada ele alınmıştır.

Uzer, Emre (2018). Altun Yaruk’ta Fiil-Tamlayıcı İlişkisi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü - Yüksek Lisans Tezi.

Budist Uygur Edebiyatına ait en hacimli eser olarak kabul edilen Altun Yaruk’taki fiillerin durum ekli tamlayıcılar ile ilişkisi incelenen bu tez dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Budizm, Uygurların tarihi ve Altun Yaruk hakkında bilgilerin yanı sıra Uygur dilindeki durum ekleri tanıtılmış, fiil-tamlayıcı ilişkisinin ne olduğu bilgisi

22 verilmiştir. İkinci bölümde Altun Yaruk’ta tespit edilen fiiller tamlayıcılarıyla olan ilişkisi bakımından yorumlanıp alfabetik olarak sıralanmıştır. Üçüncü bölümde elde edilen veriler sıralanmış; çalışmanın son bölümünde ise fiillerin aldıkları tamlayıcılarının da gösterildiği bir dizine yer verilmiştir.

23