İSTEĞE BAĞLI SİGORTALI

İsteğe bağlı sigorta, sosyal sigorta ilişkisinin çalışma olgusuna dayanmadığı bir sigortalılık türüdür. Bu sigortalılığın amaçlarından en önemlisi sigortalıları, çalışma hayatında sıkça rastlanan, sürekli ve düzenli iş bulma güçlüğü karşısında,

416 _{Demir,2005,37}

417 _{10.HD., 14.2.2000,T.,2000/635 E.,2000/706 K.} 418 _{Güzel,Okur, Caniklioğlu, 2009:128}

uzun süreli sigorta kolları bakımından sosyal güvenlik haklarından yoksun bırakmamaktır.419

İsteğe bağlı sigortalılık,Yasanın 50.maddesinde düzenlenmiştir. Kanun bu sigortalılığı kişilerin isteğe bağlı olarak prim ödemek suretiyle uzun vadeli sigorta kollarına ve genel sağlık sigortasına tabi olmalarını sağlayan sigorta olarak tanımlanmıştır.506 Sayılı Yasada ise isteğe bağlı sigortalılığın herhangi bir tanımı yapılmamıştı. Yasanın 85.maddesinde isteğe bağlı sigortalılığın şartları sayılmış ve isteğe bağlı sigortalılığın, kuruma yapılan müracaatı takip eden aybaşından itibaren başlatılacağı kabul edilmişti.5510 Sayılı Yasada isteğe bağlı sigortalı olabilmek için belli bir prim ödeme gün sayısı aranmazken 506 Sayılı Yasanın 85.maddesinde en az 1080 gün malüllük,yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak zorunluluğu mevcuttu. 5510 Sayılı Yasa bu hükme yer vermeyerek isteğe bağlı sigortalılığı kolaylaştırmıştır.

5510 Sayılı kanunla birlikte farklı sosyal sigorta kanunları kapsamına tabi olanlar açısından farklı koşullara bağlı tutulan isteğe bağlı sigortalılık artık tüm sigortalılar için aynı şartlarla uygulanacaktır.420

Diğer taraftan 506 Sayılı Yasada öngörülen her ay kesintisiz 30 gün üzerinden malüllük,yaşlılık ve ölüm sigortası primi ödemek zorunluluğuna da 5510 sayılı yasada yer verilmemiştir.5510 Sayılı Yasanın 50.maddesi sigortalı olarak çalışmakla birlikte, ay içerisinde 30 günden az çalışan ya da tam gün çalışmayanlara da sigortalılık imkanı getirmiştir.Yasanın önceki metninde prime esas asgari kazancın altında geliri olanlar için isteğe bağlı sigortalılık imkanı getirilirken;bu kesim, zorunlu sigortalılıktan çıkarılmıştı ki bu düzenleme son derece suistimale müsait bir yapıyı ortaya çıkaracağı için haklı olarak eleştirilere maruz kalmıştı.421

419 _{HGK Esas No: 2005/10-104 Karar No: 2005/186 Tarihi: 16.03.2005} 420 _{Güzel,Okur,Caniklioğlu,2009: 173}

5510 sayılı yasanın 50.maddesinde isteğe bağlı sigortalılığın şartları düzenlenmiştir.Bunlardan ilki Türkiye’de ikamet etmektir.Sürekli oturma amacıyla Türkiye’de oturanlar isteğe bağlı sigortalı olabilir.422

Diğer şart zorunlu sigortalı olmamak ya da ay içinde otuz günden az ya da tam gün çalışmamaktır. Bu bakımdan sigortalılık türünün bir önemi de yoktur.423 Bu durumda prim gün sayısının nasıl tespit edileceği Kanunda düzenlenmiştir.Sigortalıların günlük kazançlarının hesabında esas tutulan gün sayıları,aynı zamanda, bunların prim ödeme gün sayılarını gösterecektir.Ancak, işveren ve sigortalı arasında kısmî süreli hizmet akdinin yazılı olarak yapılmış olması kaydıyla, ay içerisinde günün bazı saatlerinde çalışan ve çalıştığı saat karşılığında ücret alan sigortalının ay içindeki prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saati süresinin 4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen haftalık çalışma süresine göre hesaplanan günlük çalışma saatine bölünmesi suretiyle bulunur. 424 Örneğin,ayda 60 saat çalışan bir kişinin Kuruma bildireceği gün sayısı (günlük çalışma süresi olan 7,5 saate bölmek suretiyle) sadece 8 gündür. Sigortalı eksik kalan 22 günü isteğe bağlı sigortalılık çerçevesinde değerlendirebilecektir.425

İsteğe bağlı sigortada da,günlük kazanç sınırlarını düzenleyen 82.madde hükümleri gereğince alınacak prim ve verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlük kazancın alt sınırı,asgarî ücretin otuzda biri, üst sınırı ise günlük kazanç alt sınırının 6,5 katıdır. Bütün sigorta dalları açısından prim oranları Primlere İlişkin Hükümler başlıklı dördüncü bölümde;Kanunun 81.maddesinde düzenlenmiştir. Ancak isteğe bağlı sigortalıların ödeyecekleri prim oranlarına,bu maddede değil,İsteğe Bağlı Sigorta Hükümleri başlıklı altıncı bölümde yer verilmiştir. Bu hükmün “Primlere İlişkin Hükümler” başlıklı dördüncü bölümde yer alması kanaatimizce Kanunun kendi sistematiğine daha uygun uygun düşerdi.

422 m.50/II 423 _{Güzel,Okur,Caniklioğlu,2009:174} 424 _m.80/I,h. 425 _{Güzel,Okur,Caniklioğlu, 2009:174}

Sözü edilen düzenlemeye göre isteğe bağlı sigorta primi,5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından beyan edilecek prime esas aylık kazancın % 32’sidir. Bunun % 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, % 12’si genel sağlık sigortası primidir.426

İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için aranan diğer bir şart da kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmaktır.Kanun kendi sigortalılığı nedeniyle aylıktan söz ettiği için ölüm geliri ya da işgöremezlik geliri alanların isteğe bağlı sigortalı olması mümkündür.427

İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için Kanunun aradığı diğer bir şart da 18 yaşını doldurmuş olmaktır.(m.50/II,c) Kanun açıkça 18 yaş dediği için evlilikle ya da mahkeme kararıyla ergin sayılanların bu haktan yararlanmaları mümkün değildir.428

Yüksek Mahkeme Kuruma yapılan başvuruyu geçerlilik değil ispat şartı olarak kabul etmektedir. Mahkemeye göre,primleri ödenmiş ise isteğe bağlı sigortalılık gerçekleşmiş sayılmaktadır.429

506 Sayılı Yasada ise isteğe bağlı sosyal sigorta ilişkisinin, müracaat formunun kurum kayıtlarına geçtiği tarihi takip eden aybaşında kurulduğu kabul edilmişti.Her ikisinde de isteğe bağlı sigortalılığın kurulma anı bu formun kurum kayıtlarına girdiği ana bağlanmıştır.İsteğe bağlı sigortalı olma yöntemine ilişkin düzenlemelere SSİY’nin 98.ve devamı maddelerinde, de yer verilmiştir. Bu sigortalılık hali İsteğe Bağlı Sigorta Hakkında Tebliğde de düzenlenmiştir. İsteğe Bağlı Sigorta Hakkında Tebliğinin C maddesinde de isteğe bağlı sigortalılığın başladığı tarihten itibaren,5510 sayılı Kanunun 4.maddesine göre sigortalı olmayı gerektirecek çalışması bulunduğu tespit edilen isteğe bağlı sigortalılıkların,5510 Sayılı Kanuna tabi sigortalılıklarının sona erdiği tarihi takip eden günden 426 _m.52/1 427 Güzel,Okur,Caniklioğlu,2009:175 428 _{Güzel,Okur,Caniklioğlu,2009:175} 429_{Yarg.10.HD 19.1.1995 T.,17 E.,,307/} K.,Çakmak,2005:506;21.HD.,14.6.1999,4060/4244,Güzel,Okur,Caniklioğlu, 2009:175

başlatılacağına ilişkin hüküm bulunmaktadır. Ödenen isteğe bağlı primler talep halinde iade edilecek veya var olan borçlara mahsup edilecektir.430

Zorunlu sigortalılıkla isteğe bağlı sigortalılığın çakıştığı durumlarda öncelik zorunlu sigortalılıktadır.Bir başka anlatımla isteğe bağlı sigortalı olabilmek için zorunlu sigortalı olmamak gerekmektedir.Nitekim Yargıtay Bağ-Kur üyeliği devam eden kişinin isteğe bağlı sigortalı olamayacağına hükmetmiştir.431

Diğer taraftan 506 sayılı Yasadan farklı olarak isteğe bağlı sigortalıların genel sağlık sigortası primi ödemeleri zorunlu hale gelmiştir.5510 sayılı Yasanın 52.maddesinin 2.fıkrasına göre isteğe bağlı sigortalılar, bakmakla yükümlü olunan kişi dahi olsalar genel sağlık sigortası primini de ödemekle yükümlüdürler.

5510 SK’nun 51.maddesinde, isteğe bağlı sigortalılığın sona erme sebepleri düzenlenmiştir. İsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, primi ödenmiş son günü takip eden günden, aylık talebinde bulunanların, aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden ve ölen sigortalının da ölüm tarihinden itibaren sona ereceği hükme bağlanmıştır.

İsteğe bağlı sigortalılık başlama ve sona ermeleri yönünden zorunlu sigortalılıktan ayrılmaktadır. Zorunlu sigortalılar,işe alınmakla kendiliğinden sigortalı sayıldıkları halde, isteğe bağlı sigortalılar,Kuruma başvurduktan sonra bu niteliği kazanırlar.

430 _SSİY/99-2

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

SOSYAL SİGORTALAR İLİŞKİSİNDE TARAFLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

I.GENEL OLARAK

Sigortalılar çalışmaya başlamakla sigortalı sayılsalar da bir takım haklardan yararlanabilmeleri için bazı şartların yerine getirilmesi gereklidir. Sigortalın çalışmaya başladığının Kurum tarafından öğrenilmesi gerekir ki sigortalı bu haklardan faydalanabilsin. Bu amaçla işverenin ve işçinin bir takım prosedürlere uygun davranması gerekmektedir. Sosyal sigorta ilişkisinin tarafları olarak sigortalı,işveren ve Kurumun yükümlülükleri genel hatlarıyla aşağıda incelenmiştir.