İstanbul Valisi Fahrettin Kerim Gökay’ın Yunanistan Ziyareti

Yunanistan Ziyareti

1952 yılı Mart ayı sonlarında Atina Belediyesi’nin daveti üzerine İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Fahrettin Kerim Gökay’ın önderliğinde bir heyet Yunanistan’a gitmiştir. Gökay Yunanistan’a gitmeden önce bir açıklama yapmış:

“Yarından sonra dost, kardeş Yunanistan’a gideceğim.

Misafir olacağım Atina’nın tarihi bir kent olduğunu öğrendim. Doğa ve tarih iki ülkenin bağlarını birleştirmiştir. Tarihin ortaya çıkardığı bu dostane atmosfer aracılığıyla yarınların şanslı nesli olmayı umuyoruz. Atina halkına İstanbul’un içten sevgilerini getireceğim.”207

Gökay’ın bu ziyaretinin öncesinde Atina’ya Tarsus vapuru ile gitmiş olan gazeteci Hıfzı Topuz, Vali ve Belediye Başkanının Atina ziyareti ile ilgili aldığı notları, yazmış olduğu köşe yazısında anlatmıştır. Hıfzı Topuz’un

205 Akşam, 27/3/1952. 206 Akşam, 2/4/1952. 207 _{Ta Nea, 27/3/1952.}

belirttiğine göre Vali ve Belediye Başkanı Pire limanında büyük bir törenle karşılanmış, ardından Türk Konsolosluğuna geçerek Ruşen Eşref Ünaydın’ı ziyaret etmiştir. Bu ziyaretin ardından heyet, Belediye Başkanı, Atina Valisi, İçişleri Bakanı Rendis ve Dışişleri Bakanı Venizelos’a ziyaretlerde bulunmuşlardır. Yapılan görüşmelerde Türk-Yunan dostluğuna dikkat çekilmiş hatta Dışişleri Bakanı Sofokles Venizelos yeniden Türkiye’ye gelmek istediğini belirtmiştir. Heyet akşam ise, Türk-Yunan Dostluk Derneği’nin düzenlediği resmi resepsiyona katılmıştır.208

Belediye Başkanı Gökay’a iki halkın bağlarını simgeleyen, Türk ve Yunan renklerinde bir buket verilmiştir. Ayrıca resmi resepsiyonda Gökay, Yunanistan’a ilk kez ziyarette bulunduğu için duyduğu sevinci dile getirmiş ve “iki büyük ve unutulmaz lider Venizelos ve Atatürk’ün ektikleri kardeşlik ağacının meyvelerini bugün topluyoruz” şeklinde bir açıklamada bulunmuş, son olarak da iki milletin kardeşlik ve dostluğuna en derin hislerle inandığını vurgulamıştır.209 _{(Resim 4)}

Atina’da bulunan İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Gökay ve heyeti, gezisine Akropol ve Arkeoloji müzelerini ziyaret ederek devam etmiştir. Atina Belediyesi de Türk ve Yunan bayraklarıyla donatılmıştır. Atina Belediye Başkanı yapmış olduğu konuşmasında iki memleket arasında sıkı bir dostluğun gerekliliğini vurgulamıştır. Ardından yapılan resmi kabulde Türk ve Yunan Milli Marşları çalınarak, Türk heyetine ilgilerini göstermişlerdir. Gökay, Atina Belediye Başkanına Türkiye’nin tarihi şehirlerine ait bir fotoğraf albümü ve Belediye Meclis Başkanına da İstanbul’un büyük bir fotoğrafını hediye olarak sunmuştur. Daha sonra Gökay, Yunan halkını selamlamış, buradan Atina Üniversitesi’ndeki törene katılmıştır. Bu törende Gökay’a fahri profesörlük verilmiştir.210 Bunun üzerine Vali, teşekkürlerini dile getirmiş ve bilimsel

208 Akşam, 31/3/1952.

209 _{To Vima, 30/3/1952; Ta Nea, 31/3/1952.} 210 Akşam, 2/4/1952.

alanlarda da iki halkın işbirliğini geliştirme ihtiyacının olduğunu vurgulamıştır.211

Akşam gazetesi muhabiri Hıfzı Topuz, Gökay ve heyeti ile birlikte Atina’da bulunduğundan Gökay’ın ziyaretlerinden notları paylaştığı ve telgraf yoluyla ilettiği bilinmektedir. Bu notlarda öncelikle Gökay ve heyetinin Atina’da her yerde yoğun bir ilgi ve tezahüratla karşılandıklarını vurgulamaktadır. Hıfzı Topuz’un bildirdiğine göre Vali Gökay, Yunan meslektaşına ithafen yaptığı konuşmasında,

“siz ve ben dünyaya örnek olacak iki kardeş şehrin başlarında

bulunuyoruz. İki şehir arasındaki dostluk bugün bütün dünya şehirlerinin kıskanacağı bir seviyeye varmış bulunmaktadır. Kalplerimiz sizinle birlikte çarpıyor. Gözlerimiz aynı surette görüyor. Sizinle her şeyi aynı görüyoruz. Bu dostluğun temelini Atatürk ve Venizelos attı. Onlar bu ağacı diktiler, biz meyvelerini yiyoruz. Yarın da çocuklarımız bu eseri iftiharla seyredecekler” demiş, aynı gün bir

diğer konuşmasında ise,

“kendimi demokrasinin beşiği olan Atina’da ve dünyaya ilk

demokrasi dersini veren Atinalıların çocukları arasında hissetmekten dolayı duyduğum heyecanı ifade etmek isterken aziz dostum rahmetli Koçias’ın hatırası önünde hürmetle eğilirim.”212

Gökay’ın Atina temaslarında yanında olan ve özel olarak davet edilmiş muhabir Hıfzı Topuz’a da Dışişleri Bakanı Venizelos bir beyanat vermiştir:

“Türkiye’ye ziyaretimden beri Türk-Yunan dostluk

münasebetlerinin çok inkişaf ettiğini görmekle bahtiyarım. Bu münasebetlerin yakın bir gelecekte çok daha fazla inkişaf edeceğine

211 _{To Vima, 2/4/1952; Ta Nea, 2/4/1952.} 212 Akşam, 4/4/1952.

eminim. Hala Ankara’da iki memleketi ilgilendiren birçok meseleler müzakere edilmektedir. Bu suretle bütün pürüzlü meselelerin ortadan kalkacağını tahmin ediyorum. İstanbul’da geçen sefer çok az kaldığıma müteessirim. İlk fırsatta tekrar İstanbul’a gelip uzun müddet dinlenmeyi çok arzu ediyorum. Fakat içinde bulunduğumuz hadiseler maalesef bugünlerde buna imkan vermeyecektir. Türk-Yunan münasebetlerinin inkişafı mevzuunda Türkiye’de iktidarla muhalefet arasında hiçbir ihtilaf mevcut olmadığını da görmekle büyük bir memnuniyet hissettik. Ara sıra bazı gazetelerinizde çıkan ufak tefek şeyler bu dostluğu sarsamayacaktır. İstanbul dönüşümde buradaki meslektaşlarınıza Türk-Yunan münasebetlerinin takviyesine hizmet etmelerini söylemiştim. Şimdi de Türk gazetecilerinden aynı şeyi isteyeceğim.”213

Ayrıca Gökay, Adana vapuru ile Atina’dan ayrılırken yaptığı ziyaret ile ilgili intibalarını Hıfzı Topuz’a şu şekilde anlatmıştır:

“Yunanistan’da gösterilen sıcak alakayı gördünüz. Bir

haftanın nasıl geçtiğini hatırlamıyorum. Türkiye’ye beslenen muhabbet çok geniştir. Arkadaşlarım Atina üzerinde tetkiklerde bulundular. İki memleket arasındaki ekonomik münasebetlerin genişlemesi, vizelerin kaldırılması, telefon muhaberatının tesisi derhal tahakkuku istenen şeylerdir. Diğer milletlere örnek olacak bu anlaşma Atatürk ve Venizelos’un eseridir. Bu eseri Cumhuriyet Türkiye’si bütün ihtişamıyla olgunlaştırmaktadır.”214

Gökay döndüğü gibi kendisiyle görüşen gazetecilere de bir beyanat vermiş:

“Belediyede, Vilayette, Üniversitede, köylerde gördüğümüz

dostluk tezahürlerini unutmamıza asla imkan yoktur. 30 sene önce yurdumuzdan ayrılanlar (mübadiller) o devirlerin acı hatıralarını

213 Akşam, 5/4/1952; Aynı içerikli haber 6/4/1952 tarihli To Vima gazetesinde de yer almaktadır. 214 Akşam, 5/4/1952.

unutmuşlardır. Bu eski vatandaşlar, memleketimizi bir kabe tahassürü ile anmakta ve Türk-Yunan milletlerinin kendi yuvalarında saadetlerini en samimi hislerle dilemektedirler. Artık, Türk-Yunan kültürel, ekonomik ve turistik münasebetlerin tesisi yolundaki gayretler meyve vermeye başlamıştır. Belediyeci arkadaşlarımız da bu seyahatten istifade ederek Atina Belediyesine ait muhtelif konularda faydalı incelemelerde bulunmuşlardır.”215

Muhabir Hıfzı Topuz Vali’nin yanında yer almasının yanı sıra, Atina’da bulunduğu süre zarfında çeşitli röportajlar yapmış ve görüşmelerde bulunmuştur. Bunlara da bağlı olduğu Akşam gazetesinin Atina Mektupları köşesinde yer vermiştir. Topuz ilk köşe yazısında, Gökay ile Yunanlar arasındaki dostluk münasebetlerine değinmiş ve Gökay’a Atina Üniversitesi tarafından verilen fahri profesörlük ünvanı ile Tıp Fakültesinde adına düzenlenen törende gençlerin yoğun ilgisinden söz etmiştir. Hatta törende Gökay’ın öğrencilere Yunanca seslenemediği için üzüntü duyduğunu dile getirmiş, ayrıca Valinin ilk dersi verdiğini de belirtmiştir. Topuz son olarak, Gökay’ın Üniversite Talebe Birliğinin Atina talebelerine gönderdiği mesajı Yunan öğrencilere verdiğini de söyleyerek sözlerini tamamlamıştır.216

Hıfzı Topuz’un bir diğer görüşmesi Yunan İçişleri Bakanı Rendis ile olmuştur. Rendis Türk-Yunan ilişkileri ile ilgili:

“…Valinizin son ziyareti iki memleket arasındaki dostluğun

takviyesine çok hizmet etmiştir. Heyetle birlikte yaptığımız gezintilerde halkın insiyaki bir şekilde sizlere karşı ne büyük bir sempati tezahüründe bulunduğuna yakından şahit oldum. Bu gibi ziyaretlerin çoğalması, iki millet arasındaki münasebetlerin ve dostluğun artmasına yardım edecektir. Resmi ziyaretlere muvazi olarak halk topluluklarının yapacakları turistik seyahatler de bu münasebetleri takviye edecektir.

215 Akşam, 6/4/1952. 216 Akşam, 7/4/1952.

Biz bu dostluğun sağlam temellere oturtulmasını çok arzu ediyoruz. Ben, iki memleket arasındaki pasaport ve vize muamelelerinin kaldırılmasına da taraftarım. Bu suretle aramızdaki yakınlaşma daha fazla takviye edilmiş olacaktır…”217

Yine Hıfzı Topuz’un sağ kanattan Yunan Topluluğu Partisi lideri General Papagos ile yaptığı söyleşide Papagos da iki ülke ile ilgili:

“…Ben öteden beri Türkiye’ye karşı büyük bir hayranlık

beslerim. Türkiye’ye yaptığım muhtelif ziyaretlerde Atatürk, İnönü, Çakmak ve Bayar gibi mühim liderlerinizle tanışmak fırsatını bulduğumdan dolayı çok memnunum. İki devlet arasındaki bu dostluğun gelişmesini partimiz çok arzu etmektedir… Biz Türkiye ile Yunanistan arasındaki dostluk münasebetlerinin inkişafını arzu ediyoruz. Fakat yeter ki bu münasebetler Balkanlarda ve dünyada barışın teessüsüne hizmet etsin, her iki memleket halkının menfaatine olsun ve hiçbir devlete karşı taarruzi gayeler takip etmesin…”218

Vali ve Belediye Başkanı Gökay Atina Üniversitesinde düzenlenen törende Yunan öğrencilere verdiği Milli Türk Talebe Birliğinin mesajına karşılık olarak Atina Üniversitesi öğrencileri de bir mesaj göndermiştir. Gökay, mesajı getirmenin seyahatinin en değerli hatırasını teşkil ettiğini ve iki üniversite gençliği arasında elçi görevi üstlendiğini belirtmiştir. Yunan gençlerin mesajı:

“Türk talebe kardeşlerimiz, samimi mesajınızı büyük bir

heyecanla almış bulunuyoruz. Elen (Yunan) talebeleri aynı samimi ideal ve aynı yüksek gaye üzerinde tesis edilmiş iki komşu memleketin dostluğuna tam güvenlerini bu vesile ile izhar etmekten kendilerini çok bahtiyar hissetmektedirler. Elen (Yunan) Talebe Birliği, aynı zamanda

217 Akşam, 8/4/1952; Aynı içerikli haber 8/4/1952 tarihli Ta Nea gazetesinde de yer almaktadır. 218 Akşam, 10/4/1952.

bu mesajı ile Türk gençliğine kardeşçe selamlarını ve tasanüt hislerinin en samimi ifadesini yollamaktadır.”219

Vali Gökay’ın Atina ziyaretinin ardından, Nisan ayının 25’inde Dışişleri Bakanı Köprülü’nün de Atina’ya gideceği ve Venizelos’a iade-i ziyarette bulunacağı bilinmektedir. Ancak daha sonra, Köprülü’nün Yunanistan’a yapacağı resmi ziyarete Başbakan Adnan Menderes’in de katılacağı açıklanmıştır. Böylece, Menderes Türk topraklarından ayrılıp yurtdışına ilk resmi ziyaretini Yunanistan’a yapmış olacaktır. Bu nedenle Yunan siyasi çevreleri ve Yunan halkı Başbakanın gelişine büyük önem vermektedirler. Türk ve Yunan devlet adamları arasında görüşülecek konular arasında her iki devleti ilgilendiren konuların yanı sıra Türkiye ve Yunanistan’ın NATO’ya katılmaları ile ilgili meselelerin de bulunduğu belirtilmektedir. Başbakan Vekili ve Dışişleri Bakanı Venizelos, Yunanistan Ankara Büyükelçisi Kontumas’a bir telgraf göndermiş, Türkiye Başbakanı Adnan Menderes’in Türk Hükümeti adına Atina’yı ziyaret kararından dolayı Yunan hükümetinin duyduğu memnuniyeti bildirmesini rica etmiştir.220

2.4. Eğitim, Kültürel ve Sosyal Alanlarda İlk Adımlar