I. BÖLÜM
2.5. İlk Askeri Temaslar
Türk-Yunan dostluk bağlarının geliştirilmesine yönelik ilk askeri adım 15 Kasım 1950’de Atina’da Faleriko limanına demir atmış ve 3 gün limanda kalmış olan Türk kruvazörü “Demir Hisar’ı” Yunanistan Başbakanı Venizelos’un 17 Kasım 1950’de ziyaret etmesi ve bir saate yakın gemide kalmış olmasıdır. Gemide bulunduğu sürede Türkiye Atina Büyükelçisi Ruşen Eşref Ünaydın’ı ve heyetini kabul etmiştir. Türk deniz subayları ve liderleri Atina’da Meçhul Asker Anıtı’na da çelenk koymuşlardır.240 Venizelos’un bu ziyareti
ayrıca Türk basınında da yer almış, burada ayrıca Yunan Hükümeti tarafından
237 Cumhuriyet, 12/9/1952. 238 To Vima, 12/9/1952. 239 Cumhuriyet, 16/9/1952.
240 Ta Nea, 15/11/1950; Embros, 17/11/1950.
Türk denizcileri şerefine bir ziyafet verilmiş, Yunanistan Bahriye Bakanı Zaimis dost ve müttefik Türkiye’nin Deniz Harp Okulu subay ve öğrencilerini misafir etmekten duyduğu memnuniyeti dile getirerek:
“Türkiye ve Yunanistan arasındaki dostluğun temeli iki büyük
devlet adamı tarafından atılmıştır. Bunlar, eserleri memleketlerimizde silinmesine imkan olmayan izler bırakmış olan Kemal Atatürk ve Eleftherios Venizelos’tur. Bu iki büyük devlet adamının hareketi büyük bir siyasi manayı haizdi. Atatürk ve Venizelos, memleketlerimizin sıkı bir işbirliği tesis ederek birbirlerine yaklaşmak ve aralarında sağlam ve devamlı bağlar kurmak hususunda büyük menfaatleri olduğunu görmüşler ve anlaşmışlardır. Birleşmiş Milletler Anayasa’sının ruhu bu karşılıklı anlaşmamızda en güzel tahakkuk şekillerinden birini bulmuştur.”
Türkiye Büyükelçisi Ruşen Eşref Ünaydın da cevaben Türk Deniz Harp Okulu öğrencilerinin, dost bir memleketin limanına harpten beri yaptıkları ilk ziyaretin kıymetinin anlaşılmasından memnunluk duyduklarını belirterek:
“Memleketlerinin hayati menfaatlerine hizmet etmek
gayesiyle hareket eden Atatürk ve Eleftherios Venizelos Türk-Yunan dostluk bağlarını kurmuşlardır. Bu bağlar, memleketlerimizin şuuruna yerleşen bir anane kuvvetini alacak kadar gelişmiş bulunmaktadır. Yunanistan ile Türkiye’nin dostluğu Birleşmiş Milletler Anayasa’sına tetabuk etmekte olup iki memleket arasındaki işbirliği de daha samimi olabilecek bir mahiyet arz etmektedir.”241
Bu ziyaret ile ilgili olarak, Türk askeri kruvazör filosunun komutanı Emin İlker, dönüş için gemi limandan ayrılmadan önce Yunan Deniz Genelkurmay Başkanı P. Antonopulos’a yazılı olarak hitap etmiş ve Türk deniz subaylarının memnuniyetini, ayrıca Akdeniz seferi süresince birinci durak
241 Akşam, 17/11/1950; Ulus, 17/11/1950.
olarak dost Yunanistan limanını tercih ettiklerini dile getirmiştir. Bundan başka Türk deniz albayı, Deniz Subay Okulu’nun Türk kruvazörlerinin mürettebat üyelerinin, Yunan meslektaşlarını memnuniyetle Türkiye’ye kabul edeceklerini vurgulamış ve Yunan denizcilik güçlerine de selamlarını göndermiştir.242
(Resim 5)
İki ülke arasında 1950 ve 1951 yıllarında bir takım askeri müzakereler gerçekleşmiştir. Türkiye ve Yunanistan arasında bir savunma ittifakı kurma çalışmalarının başladığı ve her iki ülkenin de Akdeniz savunmasında yer almak istedikleri bilinmektedir. Bu nedenle Kasım ayında Yunan askeri heyeti Türkiye’ye gelmiş ve neredeyse bir ay boyunca burada kalmıştır. NATO Konseyinde Akdeniz’in müdafaası için yapılacak müzakereler sırasında iki ülke tarafından belirtilecek ortak noktaları tespit etmek amacıyla Yunan Genelkurmay ikinci başkanı Kitrilakis önderliğindeki heyet görüşmelerini tamamlayarak daha sonra Ankara’dan ayrılmıştır.243 Bu konuyla ilgili her iki ülke yetkilileri tarafından bir açıklama yapılmamasına rağmen Yunan basınında verilen bilgilere göre, Türkiye ve Yunanistan Akdeniz’in savunması için NATO ülkeleri ile yakında yapacakları görüşmeler için ortak bir gündem planlamışlardır.244
Gizlilik içinde gerçekleşmiş olan bu askeri müzakereler ile ilgili daha sonra edinilen bilgiye göre, Yunan askeri heyeti 5 kişiden müteşekkil olarak Ankara’ya gelmiş ve müzakereler yaklaşık bir ay sürmüştür. Yine aynı bilgiye göre, Türkiye ile Yunanistan’ın müşterek askeri menfaatlerini tespit için yapılan toplantılarda Türkiye adına Genelkurmay Başkanı Nuri Yamut, Harekât Başkanı General Yusuf Egeli, Haber Alma Başkanlığı ileri gelenleri ve bazı yüksek rütbeli subaylar bulunmuştur. İleri sürüldüğüne göre, bu toplantılarda Türkiye ile Yunanistan’ın Akdeniz bölge anlaşmasının kurulması hakkındaki taleplerinin
242 Embros, 19/11/1950.
243 Embros, 8/12/1950; Benzer içerikli haber 9/12/1950 tarihli Akşam gazetesinde de yer almaktadır.
244 Embros, 10/12/1950; To Vima, 10/12/1950.
halledilmesinden sonra müzakerelere yeniden başlanmasına karar verilmiştir. Daha sonraki günlerde toplanacak olan Akdeniz Paktı Akdeniz Komitesi, Türkiye ile Yunanistan’ın görüşlerini de tespit edecektir. Her iki memleket bu müdafaa komitesinde yer alırlarsa aralarında ayrı bir askeri ittifaka lüzum kalmayacağı kanaati söz konusudur. Aksi takdirde bir anlaşma zemini hazırlamak için iki ülke arasında yeniden müzakerelere başlanacaktır.245
Türkiye ve Yunanistan arasındaki askeri boyutta bir diğer adım 29 Mayıs 1951’de Türk Genelkurmay Harekât Dairesi Başkanı Korgeneral Yusuf Egeli başkanlığındaki Türk Askeri Heyetinin “Adana” vapuru ile iki ülke arasında savunma müzakerelerini görüşmek üzere Atina’ya gitmeleri olmuştur. Yusuf Egeli yaptığı açıklamada, Yunan askeri heyeti ile görüşme imkânı bulduğu için Türk yetkililerine duyduğu memnuniyeti dile getirmiş ve Atina’daki bu görüşmelerin iki ülke için iyi sonuçlar ortaya çıkaracağı inancında olduğunu vurgulamıştır.246 Egeli, temaslarına devam ederken ayrıca “Askeri
Haberler” dergisinin başyazarına verdiği röportajda Türk-Yunan dostluğunun önemini vurgulamış, özellikle iki ülkenin işbirliğinin askeri alanda da genişleyerek, güneydoğu Avrupa bölgesinde barışın korunmasına ciddi şekilde yardımcı olacağını vurgulamıştır.247Bu ziyaretin aynı zamanda geçen yıl Kasım
ayında Yunan Askeri Heyetin Ankara’ya yapmış olduğu ziyareti iade etmek amacı taşımakta olduğu da hem Yunan hem Türk basınında çıkan haberlerde belirtilmiştir.248
Venizelos da Türk askeri heyetin gelişi ile ilgili görüşlerini belirtmiş ve iki ülke arasında askeri anlaşma imzalanmasının erken olduğu yönünde bir görüşün hakim olduğunu söylemiştir. Ayrıca, bu anlaşmanın imzalanmasının Türkiye ve Yunanistan NATO’ya üye olduktan sonra olabileceğini de sözlerine eklemiştir. Türk subayların ziyaretine yönelik de, daha önce Ankara’ya dostane
245 Ulus, 19/12/1950. 246 To Vima, 27/5/1951. 247 Ta Nea, 4/6/1951.
248 Embros, 29/5/1951; Eleftheria, 29/5/1951; Aynı içerikli haber ayrıca 29/5/1951 tarihli Cumhuriyet ve Ulus gazetelerinde de yer almaktadır.
ziyarette bulunan Yunan subayların ziyaretini iade etmek amacıyla olduğunu da tekrarlamıştır.249
Daha sonra, 16 Haziran 1951’de Türkiye, Yunanistan’a ikinci bir askeri heyet göndermiştir. (Resim 6) Bu heyet, kara, deniz ve hava kuvvetlerine mensup 10 subaydan oluşmaktadır. İstanbul’dan Atina’ya giden subaylarımız bu kez bilhassa Yunan ordusunun talim ve terbiye merkezlerini ziyaret ederek, Yunan askeri kuvvetlerinin talim usullerini yakından inceleme fırsatı yakalamışlardır. Kurmay Albay Rıza Topçuoğlu başkanlığı altında subaylarımız Yunanistan’da on gün kadar kalmışlardır.250 Rıza Topçuoğlu gemiden indiğinde
yaptığı açıklamada, Atina’ya iki ülke arasında var olan Türk-Yunan dostluğunun silahlı kuvvetleri arasında şahsi temaslar kurmaya destek olmak amacıyla geldiğini belirtmiştir.251 Atina’da Türk kurmaylar önce General Grigoropulos’u
ve Korgeneral Kelaidis’i ziyaret etmişlerdir. Ardından, Türk kurmaylara askeriye lokalinde bir resepsiyon verilmiştir. Hazırlanan programa göre Türk subaylar, Evelpidon Askeri Okulu’nu, Deniz Üssünü, Piyade Okulunu, Havacılık Birliklerini ve farklı başlıca askeri talim birliklerini ziyaret etmişlerdir. Daha sonraki günlerde de subaylar diğer askeri birlikleri ziyaret etmek amacıyla Selanik’e gitmişlerdir.252
Türk askeri heyetinin Yunanistan’a yapmış olduğu ziyaretin ardından 38 kişilik bir yunan askeri heyeti Türkiye’ye gelmiştir. General Sfetsos’un başkanlığında Yunan Milli Savunma Okuluna mensup 37 subaydan oluşan Yunan askeri heyeti uçakla İstanbul’a gelmiş, burada 3 gün kaldıktan sonra heyet Ankara’ya geçmiştir. Heyet Başkanı General Sfetsos, havaalanında kendisiyle konuşan gazetecilere seyahatin sadece bir dostluk ziyaretinden ibaret olduğunu ve askeri bir pakt yapılması ile ilgili olmadığını söylemiştir. Misafirler
249 Ta Nea, 5/6/1951.
250 Akşam, 16-18/6/1951; Benzer içerikli haber 19/6/1951 tarihli To Vima gazetesinde de yer almaktadır.
251 Ta Nea, 18/6/1951.
252 Embros, 20/6/1951; Benzer içerikli haber 21/6/1951 tarihli Akşam gazetesinde de yer almaktadır.
İstanbul’da Türk Ordu Komutanını, İstanbul Komutanını ve İstanbul Deniz Komutanını makamlarında ziyaret etmişler ardından Taksim Abidesine çelenk koymuşlar, sonrasında da Dolmabahçe’den motorla geçerek Deniz Harp Okulu ve Kolejini ziyarette bulunmuşlardır. İstanbul ziyaretlerinin son gününde de heyet, müzeleri ve İstanbul sergisini gezmişler, akşam da Birinci Ordu Komutanlığı tarafından Sarıyer’de şereflerine verilen ziyafete katılmışlardır. İstanbul temaslarının ardından Heyet, önce uçakla Eskişehir’e geçmiş burada Hava Okulunu ziyaret etmiş ardından da Ankara’ya geçmiştir.253
1952 yılında Nisan ayı ortalarında Türkiye ve Yunanistan arasındaki askeri görüşmelerle ilgili bir Yunan tümgeneral önderliğinde Türkiye’ye gelen Yunan askeri heyeti, Genelkurmay Başkanlığı ile Milli Savunma Bakanlığında temaslarına devam etmektedir. Her iki devletin askeri yönden savunması konusu etrafında yapılan müzakerelerin Genelkurmay Başkanı Nuri Yamut’un dönüşünden sonra ele alınıp kesinleşeceği belirtilmektedir.254